Νέα έκδοση παλιάς μελέτης

4' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ενα εξαντλημένο από χρόνια βιβλίο, απλώς δεν υπάρχει. H μελέτη του ιστορικού Φίλιππου Ηλιού Ιδεολογικές χρήσεις του κοραϊσμού στον 20ό αιώνα πρωτοακούστηκε ως ανακοίνωση σε συνέδριο του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών το 1984, και κυκλοφόρησε σε αυτόνομη έκδοση το 1989 από τις εκδόσεις «O Πολίτης», βιβλίο που εξαντλήθηκε εδώ και δέκα χρόνια περίπου.

Ευκαιρία σε νέους αναγνώστες

Από τη Δευτέρα, το ίδιο κείμενο, σε νέα έκδοση και νέα σελιδοποίηση κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Βιβλιόραμα», δίνοντας την ευκαιρία σε νεότερους αναγνώστες να προσεγγίσουν «μια άλλη διάσταση και κάποιες άλλες φωνές» για τον Κοραή, αφού ο Φίλιππος Ηλιού στη μελέτη του εξετάζει τη «διάχυτη δυσπιστία με την οποία αντιμετωπίστηκαν ο Κοραής και ο κοραϊσμός» τον 20ό αιώνα. Δυσπιστία που εκφράστηκε με σκληρές φράσεις, επισημάνσεις και κρίσεις, όπως: «αλλοτριωτής της εκκλησιαστικής μας παράδοσης», ως ο άνθρωπος που «άνοιξε διάπλατα τις πόρτες για την ολοκληρωτική εξάρτηση του ελλαδικού κράτους από τη δύση», ο «αποσπασμένος από την πάλη των λαϊκών μαζών», ο «εκφραστής του ιδιότυπου συντηρητισμού και αντιδραστικότητας της αστικής τάξης», ο «δημιουργός τεχνητής γλώσσας», ο «εκπρόσωπος των συμφερόντων του εμπορικού και εμποροτραπεζικού κεφαλαίου», ο «ένοχος καταστροφής μπροστά στην ιστορία», ο «επίσημος θεμελιωτής της καθαρεύουσας», που «έπνιξε την αναγέννηση» και «επρυτάνευσε του σκοτισμού και της αποπλανήσεως του έθνους», ως ο «μαστρωπός της νεωτέρας ψευδοφιλοσοφίας» και «μεγαλύτερος εχθρός του ελληνισμού, «πατέρας της αρχαιομανίας και της καθαρεύουσας» που «ποιητής δεν είταν, ποίηση δεν καταλάβαινε». Για όλα τούτα και για άλλα πολλά «ο εργατικός λαός καταράται την μνήμην του»!

Ο Φίλιππος Ηλιού στο βιβλίο του (από το οποίο η «K» προδημοσιεύει σήμερα αποσπάσματα) αναφέρεται στα σημεία της δυσπιστίας προς τον Κοραή και τις ιδέες του, την ανατροπή αυτής της ματιάς από τις νεότερες κοραϊκές σπουδές -πρώτα από τον Κωνσταντίνο Αμαντο και κυρίως από τον K. Θ. Δημαρά- για να επιστρέψει στο περιεχόμενο και τις αιτίες της δυσπιστίας προς τον Κοραή, που αποκαλύπτει και σημερινά προβλήματα της ιστορίας και της ιστοριογραφίας: «Μας ενδιαφέρει η εικόνα του Κοραή που σχημάτισαν και εμφάνισαν, στον αιώνα μας, συγκεκριμένα ιδεολογικά και κοινωνικά ρεύματα. Και γνωρίζουμε, βέβαια, ότι άλλο πράγμα είναι η ιστορία στην οντολογική της διάσταση, άλλο η ιστοριογραφία, με τις εγγενείς ιδεολογικές της λειτουργίες, και κάτι τρίτο, εντελώς διαφορετικό, η ιδεολογική χρήση της ιστορίας, ο τρόπος με τον οποίο οι μεταγενέστεροι ανακατασκευάζουν το ιστορικό τους παρελθόν, παραποιώντας το ή αγνοώντας το συστηματικά, προκειμένου να εξυπηρετηθούν δικές τους, σύγχρονες ανάγκες και δικές τους, σύγχρονες σκοπιμότητες. Διαμορφώνεται, έτσι, στην τελευταία αυτή περίπτωση, μια προϊούσα μυθοποιημένη παραποίηση των ιστορικών περιστατικών, συνοδευμένη από αντίστοιχες παραμορφώσεις τους, προκειμένου να φορτισθούν σύγχρονα προβλήματα και σύγχρονοι ανταγωνισμοί, με τη δυναμική μιας τεχνητής ιστορικής μνήμης. Μέσα από αυτές τις αλλοιώσεις, και τα συμπεράσματα στα οποία οδηγούν, μπορεί να εξαφανίζονται οι ιστορικές διαστάσεις των φαινομένων τα οποία υποτίθεται ότι παρουσιάζονται ή ερμηνεύονται: αναδεικνύονται όμως, έστω και με έμμεσο τρόπο, οι βλέψεις και οι προβληματισμοί συγκεκριμένων ομάδων, οι οποίες μέσα από την ιδεολογική χρήση της ιστορίας, έτσι όπως κάθε φορά την προσαρμόζουν στις ανάγκες τους, αναζητούν στοιχεία για τη δική τους εσωτερική συνοχή και για τη διαμόρφωση της διαφορετικής πολιτισμικής τους ταυτότητας.

Σε τέτοιο πλαίσιο εκδηλώνονται και οι ιδεολογικές χρήσεις του κοραϊσμού στον 20ό αιώνα. Οι τρεις εκδοχές στις οποίες θέλω να αναφερθώ είναι: το δημοτικιστικό κίνημα, στη μαχητική του ιδίως περίοδο, την ψυχαρική? ο νεοελληνικός μαρξισμός στις απαρχές του, οι οποίες, από την πλευρά που μας ενδιαφέρει εδώ, διαρκούν πολύ, έως τη δεκαετία του 1950? και, τέλος, οι λαϊκιστικής, ιδίως, υφής θρησκευτικές θεωρίες της ορθοδοξίας, οι οποίες επανεμφανίζονται, ορμητικά, και στις μέρες μας.

Στοιχεία προβληματισμών

Και από τις τρεις πλευρές, ο Κοραής και ο κοραϊσμός αναδεικνύονται σε κεντρικά στοιχεία προβληματισμών, που αφορούν την ιστορική διαδρομή του νέου ελληνισμού και τις πηγές της νεοελληνικής κακοδαιμονίας. H περιγραφή της κακοδαιμονίας αυτής, των αιτιών της και των τρόπων υπέρβασής της δεν συμπίπτουν, και αυτό είναι φυσικό? αλλά η ύπαρξή της αποτελεί ενιαία αποδοχή και των τριών ρευμάτων στα οποία αναφέρομαι, όπως, επίσης, ενιαία, αν και με διαφοροποιημένες αιτιολογήσεις, είναι η υπόδειξη του κοραϊσμού ως κυρίως υπεύθυνου για πολλά και σοβαρά από τα δεινά που μαστίζουν, ή υποτίθεται ότι μαστίζουν, τον τόπο. Ετσι, εκατόν εβδομήντα χρόνια μετά το θάνατό του, ο Κοραής εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως ζωντανός αντίπαλος, από τον οποίο η νεοελληνική κοινωνία πρέπει να απαλλαγεί, αν θέλει να προκόψει. (…) Αυτό θα πρέπει να σημαίνει, βέβαια, ότι η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπη με προβλήματα που είχαν ήδη τεθεί στις αρχές του 19ου αιώνα, με την πρώιμη εξαγγελία της αστικής επανάστασης, και τα οποία δεν είταν σε θέση να επιλύσει. Πρέπει να σημαίνει, επίσης, ότι η ελευθερωτική δυναμική στην οποία ζήτησαν να στηριχθούν τα κινήματα του νεοελληνικού Διαφωτισμού για να εκφράσουν και, πολύ περισσότερο, να προκαλέσουν τον μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας, οδηγούσε προς μία κατεύθυνση η οποία εξακολουθεί να ανησυχεί, να φοβίζει ή να εμπνέει. Μέσα σ’ αυτή τη συνάφεια, η θεωρία του ηγέτη του νεοελληνικού Διαφωτισμού δεν μπορούσε παρά να διατηρεί την επικαιρότητά της».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή