H ηλιόλουστη μέρα της 24ης Αυγούστου του 79 μ.Χ. ήταν μακάβρια για την Πομπηία. Την τύλιξε ο ζόφος όταν στη 1 το μεσημέρι, εξερράγη το ηφαίστειο του Βεζούβιου. Αν η έκρηξη είχε πανικοβάλει αρκούντως τους κατοίκους της πόλης των γύρω οικισμών τότε κάτω από τη στάχτη και τις πέτρες, που άρχισαν να πέφτουν πάνω στην κοιλάδα, θα βρίσκονταν σήμερα θαμμένες άδειες φασματικές πόλεις και λιμάνια, εγκαταλειμμένες βίλες και υποστατικά.
Καθημερινές ιστορίες
Ομως, δεν έγινε έτσι. Πολλοί κάτοικοι έμειναν ώσπου δεν υπήρχε πια δρόμος διαφυγής, κληροδοτώντας στους επιγενομένους, με τη μορφή των πτωμάτων τους, παγωμένων στον αιφνίδιο θάνατο, μια μοναδική εικόνα της ζωής σε μια αρχαία πόλη σαν να είχε αιχμαλωτιστεί από μια φωτογραφία ενσταντανέ.
Την ιστορία τους, ατόμων, οικογενειών, σπιτικών, εργατών, εραστών και ερωμένων, ανεξακρίβωτων θυμάτων που η τύχη ή ο πανικός της τελευταίας κυριολεκτικά στιγμής, έφεραν μαζί και έμειναν έτσι για πάντα, θαμμένοι κάτω από τα ερείπια, αφηγείται η έκθεση «Ιστορίες μιας έκρηξης στην Πομπηία και το Ερκολάνεουμ», στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης και από εκεί, το φθινόπωρο, στο Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας των Βρυξελλών.
Είναι όλες απλές, καθημερινές ιστορίες της ζωής που τις βρήκε η ξαφνική συμφορά. Το οικείο και το γνώριμο που το πέτρωσε στο διηνεκές, το εξαιρετικό. H μεσημεριανή έκρηξη σήκωσε στον ουρανό μια πελώρια στήλη καπνού. Το απόγευμα η στάχτη και η σκόνη είχαν σκεπάσει τον ήλιο. Το μεσημέρι της επομένης, 25 Αυγούστου, η στήλη κατέρρευσε, στέλνοντας κύματα αερίων και ορυκτών θερμοκρασίας έως και 400 βαθμών Κελσίου που κατέκλυσαν τις πλαγιές του βουνού και την κοιλάδα κάτω. Κάθε ζωντανός οργανισμός, στους δρόμους ή στην ύπαιθρο, θανατώθηκε ακαριαία.
Προνοητικότεροι, το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων του Ερκολάνεουμ (Ηράκλεια) είχε αποδράσει, όμως πρόσφατες ανασκαφές της δεκαετίας του 1980 στο λιμάνι αποκάλυψαν, κατά μήκος της ακτής, μια σειρά ελαφρών κτισμάτων, για την προστασία μάλλον του στόλου των ψαροκάικων, τον χειμώνα. Εκεί, βρέθηκαν 300 άτομα που είχαν καταφύγει για να σωθούν, σκοτωμένα από τα αέρια και την υψηλή θερμοκρασία, σε διάφορες στάσεις. Τα λεπτομερειακά γύψινα ομοιώματά της, είναι, καθώς γράφει ο Ρόντερικ Κούγουεϊ Μορίς στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», το εφιαλτικότερο θέαμα της έκθεσης.
Ανάμεσά τους, ένας γιατρός με το βαλιτσάκι του και εργαλεία που δεν είναι πολύ διαφορετικά από τα σημερινά κι ένας στρατιώτης με το σακίδιό του. Είναι όμως όλοι τους εκεί, από αριστοκράτες έως σκλάβους, με τα υπάρχοντά τους, αποδίδοντας έτσι μια ιδιαίτερα ζωντανή εικόνα ζωών, επαγγελμάτων, ακόμη και γούστων. Αλλοι βρήκαν τον θάνατό τους μέσα στα μαγαζιά ή τα σπίτια τους, από ασφυξία ή πλακωμένοι από τις στέγες κι άλλοι, πηδώντας από τα παράθυρα, κουβαλώντας μαζί τους τα πιο πολύτιμα ή αγαπημένα υπάρχοντά τους.
Η ερωμένη και οι κλέφτες
Η Πομπηία είχε υποστεί ένα σεισμό νωρίτερα, το 62 μ.Χ. και επέζησε με ξαναχτισμένα τα χτυπημένα μέρη της, πράγμα που εξηγεί το γιατί δεν ανησύχησαν ιδιαίτερα οι κάτοικοί της με την πρώτη έκρηξη της 24ης Αυγούστου. Στον σεισμό εκείνο είχαν πληγεί τα καταλύματα των μονομάχων και γι’ αυτό όλοι τους είχαν μεταφερθεί σε κτίσματα, που έγιναν κοντά γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Το περίεργο είναι στις κατοικίες αυτές των μονομάχων βρέθηκε και μια γυναίκα πλουσιοστολισμένη. Εικάζεται ότι ήταν μία από τις πλούσιες της Πομπηίας, που είχε εραστή έναν μονομάχο, τον οποίο είχε πάει να βρει την ώρα που καταποντίστηκε η πόλη. Βρέθηκαν ακόμη και λεηλάτες. Ενας τους ήταν στο «κοσμηματοπωλείο του Σάλβιου», εν μέσω δαχτυλιδιών και στολιδιών, όπου γύρισε, μεταξύ 24 και 25 Αυγούστου, στο διάλειμμα των εκρήξεων, προκειμένου να επωφεληθεί από την εγκατάλειψη του μαγαζιού, το οποίο όμως έγινε τελικά ο τάφος του. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως, κοντά στο στολισμένο κορμί μιας σκλάβας, έναν κύκλο τοιχογραφιών σε τρεις αίθουσες συμποσίων που βρέθηκαν σχεδόν άθικτες. Απεικονίζουν τον Απόλλωνα και αλληγορικές αναπαραστάσεις της Ρώμης και της Ελλάδας, περιστοιχισμένων από τις μούσες της ποίησης, της ιστορίας, της τραγωδίας, της κωμωδίας και της αστρονομίας. Οι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι πρόκειται για έπαυλη για την αναψυχή του αυτοκράτορα Νέρωνα, όταν ταξίδευε εκτός Ρώμης.
Ο ζόφος και η ευδαιμονία, όπως εκφράζονται από τα απομεινάρια και τα υπάρχοντα των κατοίκων, είναι τα στοιχεία εκείνα με τα οποία η φαντασία ανακαλεί στη ζωή την πολύβουη καθημερινότητα της πόλης.