Κάρλο Φραμπέτι
Ο αλγόριθμος της μελαγχολίας
Μετ.: Αχιλλέας Κυριακίδης
Εκδ. Opera
O Κάρλο Φραμπέτι (1945), ο Ιταλός μαθηματικός που ζει στην Ισπανία και γράφει στα ισπανικά, ασχολείται με το μυθιστόρημα και με αυτοτελή πεζά κείμενα, στα οποία επιχειρεί να συνδυάσει τη μαθηματική σκέψη με την τέχνη, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία. Η δυτική ματιά, ενίοτε, συμπορεύεται με την ανατολική, βουδιστική, αλλά ακόμα περισσότερο με την αραβική. Συγγραφείς, όπως ο Μπόρχες και ο Χόθορν, υποστηρίζουν τα αινίγματα και τις υποθέσεις των ηρώων συντηρώντας την ασάφεια και το θολό τοπίο των διαφόρων ερωτημάτων των σχετικών με τον χρόνο, το άπειρο, των ορίων της γλώσσας.
Ομοιότητες και διαφορές
Τα παράδοξα γεγονότα πολλά, όπως και τα παράδοξα των αριθμών και των συλλογισμών. Ο ήρωας-αφηγητής συναντά στο μουσείο του Πράδο, μπροστά στο έργο του Ρούμπενς «Ο κήπος των απολαύσεων», έναν άγνωστο άντρα, ο οποίος μοιάζει με έναν φίλο του μαθηματικό, και εκ των υστέρων αποδεικνύεται ότι τα πράγματα και πρόσωπα που τους ενώνουν είναι πολλά: «θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήμαστε δύο εκδοχές ενός ίδιου τύπου, και ασφαλώς δεν είναι εντελώς άνευ νοήματος το ότι στεκόμαστε εδώ, δίπλα δίπλα, παρ’ όλες τις αντιθέσεις. Οι ομοιότητες έχουν μεγαλύτερη σημασία από τις διαφορές…» (σελ. 63), λέει ο Πέδρο, ο ζωγράφος που ζει στο σκοτάδι και το μυστήριο, αλλά γνωρίζει πολύ καλά να επικοινωνεί με τους άλλους μέσω των χρωμάτων και των σχημάτων.
Για ποιες ομοιότητες πρόκειται, άραγε; Τα άτομα παρ’ όλες τις διαφορές τους και τη μοναδικότητά τους μπροστά στο άπειρο αποτελούν έναν τύπο εφ’ όσον κάθε τι στη ζωή κάνει τον κύκλο του και όλα υπόκεινται στην αιώνια επιστροφή. Και όπως η φιλοσοφία θέτει ερωτήματα για τη φύση των πάντων χωρίς να δίδονται οριστικές απαντήσεις, έτσι και ο μαθηματικός Κάρλο Φραμπέτι παίζει με διάφορες υποθέσεις, τις οποίες αφήνει ανοιχτές κι έτσι το μυστήριο παρατείνεται.
Ποιες απαντήσεις μπορούν να δοθούν, άλλωστε, σε ερωτήματα όπως: «Γιατί υπάρχει κάτι στη θέση του τίποτα;» ή «Τι είναι το είναι; Τι είναι πραγματικότητα;». Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι και μάλιστα ο Χάιντεγκερ είχαν γράψει για το είναι ερευνώντας σε βάθος κάθε δυνατή υπόθεση η οποία συνδεόταν με τα δεδομένα των προσωκρατικών φιλοσόφων. Εδώ ο Φραμπέτι απλώς θίγει τα ζητήματα που απασχόλησαν και απασχολούν τους φιλοσόφους όλων των εποχών.
Ταξίδι στο άγνωστο
Τα επίπεδα ανάγνωσης είναι πολλά και πυκνά. Από τη μια, η τυχαία συνάντηση δύο ατόμων σε μουσείο, το κυνήγι του ερωτικού αντικειμένου, και από την άλλη η επιλεκτική παρουσίαση θέσεων και απόψεων περί της φύσεως των πραγμάτων. Επίπεδα τα οποία πολλάκις εμπλέκονται και επιτείνουν ακόμα πιο πολύ το μυστήριο. Σημασία παρ’ όλ’ αυτά δεν έχουν οι οριστικές -έστω και σχετικές- απαντήσεις, καθώς είναι αδύνατες, αλλά οι προσεγγίσεις τους, οι περιγραφές τους, όσες προκύπτουν από το ταξίδι στο άγνωστο. Το ακόλουθο απόσπασμα αποδίδει επιτυχώς το σκεπτικό του βιβλίου: «Ποια είναι η καλύτερη ερώτηση που μπορεί να τεθεί, και ποια είναι η καλύτερη απάντηση που μπορεί να δοθεί; ρώτησε ο Επιμενίδης. Και ο Βούδας αποκρίθηκε: Η καλύτερη ερώτηση που μπορεί να τεθεί, είναι αυτή που μόλις έθεσες, και η καλύτερη απάντηση που μπορεί να δοθεί, είναι αυτή που σου δίνω τώρα» (σελ. 14).
Η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη είναι ρέουσα και πειστική.