Ως τις 8 Αυγούστου θα βρίσκονται στην Ελλάδα οι 29 ξένοι φοιτητές, Αμερικανοί ως επί το πλείστον, που επέλεξαν τον προορισμό «Αθήνα» από το θερινό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU). Οταν γυρίσουν πίσω θα έχουν χορτάσει Ελλάδα, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει, αλλά χωρίς αμφιβολία έξι εβδομάδες με βάση την Αθήνα και με εξορμήσεις πάνω – κάτω, λίγο πολύ «παντού», θα τους έχουν εξασφαλίσει εμπειρίες και αναμνήσεις για όλη τους τη ζωή. Είναι για έκτη χρονιά φέτος που λειτουργεί ο αθηναϊκός προορισμός στα θερινά μαθήματα του NYU – μία θαυμάσια ευκαιρία που δίνεται σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές (ανεξάρτητα από ποιο πανεπιστήμιο φοιτούν) να δηλώσουν συμμετοχή για να περάσουν ένα καλοκαίρι σε μία ξένη χώρα διαβάζοντας, βλέποντας, ακούγοντας. Ενα πλήρες λουτρό εγκεφάλου και ψυχής σε μία διαφορετική κουλτούρα. Τα προγράμματα αυτά, οι φοιτητές τα πληρώνουν, είναι δηλαδή μία απολύτως συνειδητή επιλογή για ένα καλοκαίρι με μαθήματα και εμπειρίες. Οσοι διάλεξαν για φέτος την Αθήνα, είχαν επίσης την επιλογή μιας σειράς άλλων πόλεων. Θα μπορούσαν δηλαδή να είχαν διαλέξει Παρίσι, Λονδίνο, Βερολίνο, Μαδρίτη, Πράγα, Φλωρεντία, Δουβλίνο, Αβάνα, Nanjing (Κίνα), πόλεις που υπόσχονταν επίσης μάθηση και διασκέδαση.
Αλλά, οι 29 που είναι εδώ, διάλεξαν Αθήνα. Ανώμαλη προσγείωση ή αξέχαστες διακοπές; Ο,τι κι αν σκεφτεί κανείς για το πώς μπορεί να περάσει ένας νέος 20 ή 23 ετών στην Αθήνα μέσα στο λιοπύρι του καλοκαιριού είναι βέβαιον ότι η εμπειρία είναι έντονη. Τα «παιδιά» ζουν το ελληνικό τους καλοκαίρι υπό το κράτος καταιγιστικών εντυπώσεων: Ακρόπολη, Αρχαία Αγορά, Πλάκα, Κολωνάκι, Σύνταγμα, Δελφοί, Σαντορίνη, ακολουθεί και το Δίον, η Βεργίνα, η Θεσσαλονίκη.
Μαθήματα στις αίθουσες του Al Andar, το Κέντρο Σπουδών Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής στη Χαριλάου Τρικούπη 170, το οποίο μισθώνεται το καλοκαίρι ακριβώς για τις ανάγκες των θερινών προγραμμάτων του NYU. Αλλά υπάρχει και πολύς ποδαρόδρομος στην πόλη, μετακινήσεις, θερινός κινηματογράφος, ποτό σε παραλιακά κλαμπ το βράδυ, παρατήρηση της ελληνικής καθημερινότητας στην καρδιά της. Υπεύθυνη του ελληνικού προγράμματος (Alexander Onassis Program iHellenic Studies είναι ο επίσημος τίτλος με επικεφαλής τον Philip Mitsis) είναι η Ελληνίδα καθηγήτρια στο NYU Λιάνα Θεοδωράτου, που διδάσκει Νεοελληνική Λογοτεχνία. H Λιάνα Θεοδωράτου γίνεται κάθε καλοκαίρι «μαμά» 30 παιδιών και με τη βοήθεια της Νίκης Κέκου, οργανώνουν τα πάντα. Αυτό το καλοκαίρι είναι εδώ και η διευθύντρια των προγραμμάτων εξωτερικού του NYU, Ingalisa Schrobsdorf, που απολαμβάνει και αυτή το ελληνικό καλοκαίρι.
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Ολη αυτή η χαρούμενη ομάδα ήταν… πειρασμός! Πώς να αντισταθεί κανείς στη φρεσκάδα και στη δίψα για γνώση τόσων νέων ανθρώπων που ήρθαν από τη Νέα Υόρκη για να γνωρίσουν την ελληνική πρωτεύουσα; Ακούν για την Αθήνα, τη βλέπουν, την ζουν, τουλάχιστον τώρα, έχουν τόσες εικόνες και άλλες τόσες ερωτήσεις: «Θα είναι όλα έτοιμα για τους Ολυμπιακούς;», «Γιατί δεν υπάρχουν ουρανοξύστες στην Αθήνα;», «Γιατί γκρεμίστηκαν όλα τα ωραία παλιά κτίρια;», «Πόσο παλιά είναι τα σπίτια της Πλάκας;». Μία φοιτήτρια από την Τουρκία ρωτάει αν υπάρχει και εδώ το πρόβλημα με τα αυθαίρετα. Μένουν σε ξενοδοχείο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας και από εκεί οργανώνουν τις εξορμήσεις τους.
«Εχετε στυλό;», η σειρά μας τώρα να ρωτήσουμε. «Αν έχετε και δύο-τρία λεπτά, απαντήστε μας σε αυτό το ευχάριστο και γρήγορο ερωτηματολόγιο», τους είπαμε. Ηταν ένα ερωτηματολόγιο με 12 ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών με σκοπό να σφυγμομετρήσει τα αισθήματά τους για την Αθήνα. Απάντησαν όλοι πρόθυμα, έσκυψαν το κεφάλι στο χαρτί και μας έδωσαν πίσω τις απαντήσεις τους, ορισμένες και με μερικά αυθόρμητα σχόλια. «H εικόνα που είχα στο μυαλό μου για την Αθήνα δεν έχει καμία σχέση με αυτό που βλέπω τώρα που είμαι εδώ», γράφει ένα από τα παιδιά. «Είμαι ακόμη αναποφάσιστος αν αυτό είναι κάτι θετικό ή κάτι αρνητικό».
Η κίνηση και η ακρίβεια
Οι ερωτήσεις είχαν στόχο να προσεγγίσουν από πολλές πλευρές τα πρότυπα που είχαν οι φοιτητές στο μυαλό τους πριν φθάσουν στην Αθήνα και την επίδραση των πρώτων εντυπώσεων. Τι τους αρέσει και τι δεν τους αρέσει, τι τους εξέπληξε, τι θα ήθελαν να δουν να αλλάζει. Αν θα ξαναγύριζαν να ανακαλύψουν περισσότερα ή αν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 θα είναι κάτι το ξεχωριστό… Ελεύθερα σχόλια από κάποιους φοιτητές συμπλήρωσαν ένα χάρτη εντυπώσεων, συχνά συναισθηματικών, αλλά στην πλειονότητά τους καλά ζυγισμένων ενδεικτικών της αμηχανίας που προξενεί πολύ συχνά η Αθήνα στους επισκέπτες της πρώτης φοράς.
Και ναι και όχι, λοιπόν, η Αθήνα είναι πολύ συχνά «ενδιαφέρουσα» αλλά σπανίως «όμορφη». Ορισμένοι την βρίσκουν ακατανόητα «βρώμικη» και όλοι στέκονται στην κίνηση, στην ακρίβεια και στη μόλυνση. «Οταν πηγαίνεις σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, π.χ. στο Παρίσι, στη Ρώμη, στη Μαδρίτη, στη Βενετία, στη Βαρκελώνη, νιώθεις ότι βρίσκεσαι στην Ευρώπη, με τη ρομαντική της διάσταση», γράφει κάτω από τις απαντήσεις του ένας άλλος φοιτητής. «H Αθήνα όμως δεν σου δίνει αυτήν την εντύπωση. Τα νησιά και οι εξοχές, ναι, αλλά όχι η πόλη. H Αθήνα είναι πιο κοντά στο Ισραήλ παρά στο Παρίσι, πιο κοντά στην Ανατολή παρά στη Δύση».
Ενας άλλος βρίσκει έκπληκτος ότι η Αθήνα είναι αχανής σε έκταση «όπως το Λος Αντζελες» ενώ ένας άλλος (ή μία άλλη – οι απαντήσεις ήταν ανώνυμες) γράφει: «Παντού έργα – δεν νομίζω ότι θα είναι έτοιμα για τους Ολυμπιακούς».
Ενα άλλο σχόλιο στέκεται στο ίδιο σημείο: «Θα ήθελα να ξανάρθω όταν τα έργα τελειώσουν». Εντυπωσιάζονται από την έλλειψη καθαριότητος στους δρόμους: «Το κύριο πρόβλημα είναι η βρώμα. Αν οι δρόμοι ήταν πιο καθαροί, η πόλη θα είχε μία εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα».
Σε κάποιους αρέσει…
Τα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά για όλους. Ακόμη και όσοι έκαναν καυστικά σχόλια σε κάποιες άλλες ερωτήσεις, οι απαντήσεις τους είναι ευνοϊκές για άλλες πτυχές της πόλης.
Η Αθήνα όμως κάποιους συγκίνησε. «H Αθήνα είναι μια πόλη ταλαιπωρημένη από μόλυνση, κίνηση και άναρχη ανάπτυξη, αλλά παρόλα αυτά είναι μία ωραία και πολιτισμικά πλούσια μητρόπολη που αξίζει την όποια ταλαιπωρία». «Μου αρέσει πολύ η ποικιλία της αρχιτεκτονικής στην Αθήνα», διαβάζουμε σε ένα άλλο σχόλιο. «Αλλά είναι τόσο κρίμα που τόσο ωραία κτίρια κατεδαφίστηκαν στη δεκαετία του ΄60». Ενα άλλο: «H Αθήνα είναι μία καταπληκτική πόλη – ήταν ατυχία που οι πολιτικές ανωμαλίες στη χώρα κατέστρεψαν την ωραία αρχιτεκτονική». «H Αθήνα συχνά παρομοιάζεται με το Κάιρο», γράφει κάποιος/α. «Και καθώς επισκέπτομαι συχνά την Αίγυπτο, πιστεύω ότι και οι δύο πόλεις είναι υποτιμημένες. Πάντως, είχα την εντύπωση ότι η Αθήνα θα ήταν μια πιο μοντέρνα πόλη».
Αφήνουμε τελευταίο ένα σχόλιο που ίσως να συνοψίζει καλύτερα τη σχέση της Αθήνας με τους επισκέπτες της: «Το να μπορέσει κανείς να καταλάβει την Αθήνα, σημαίνει να μπορεί να καταλάβει περισσότερες από μία όψεις της. Το να μπορέσει κανείς να καταλάβει (και να αγαπήσει) την Αθήνα σημαίνει να «νιώσει» την πόλη, να βυθιστεί στον ρυθμό και τις επιθυμίες των ανθρώπων της».
Μια μικρή βεντάλια
Οι φοιτητές που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο έχουν διαφορετικές σπουδές. Είναι αρχιτέκτονες, πολιτικοί επιστήμονες, μηχανικοί, αρχαιολόγοι, κ.ά.
Αλλοι φοιτούν στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και άλλοι επέλεξαν απλώς το θερινό αυτό πρόγραμμα ενώ φοιτούν σε άλλα πανεπιστήμια της Αμερικής, όπως το Χάρβαρντ, το Γέιλ, το Στάνφορντ, το Βιρτζίνια, το Χάμιλτον, το Μίσιγκαν… Είναι μία μικρή βεντάλια της αμερικανικής κοινωνίας. Σε λίγες ημέρες, τα παιδιά αυτά θα ετοιμάσουν τις αποσκευές τους για να γυρίσουν στην πατρίδα τους και στη δική τους ζωή.
Ομως, το καλοκαίρι του 2003 θα είναι για πάντα σφραγισμένο από την πόλη της Αθήνας και το άρωμα της Ελλάδας. Ακόμη και με νέφος ή ξαστεριά, η Αθήνα θα εμφανίζεται απρόσμενα μπροστά τους.