Τα τελευταία είκοσι χρόνια στην Ελλάδα της παντοδυναμίας του ΠΑΣΟΚ, όταν ανατράπηκαν οι μεταπολεμικές συντεταγμένες που εν πολλοίς όριζαν τους δείκτες ευημερίας μόνο μιας μερίδας ανθρώπων, όταν δηλαδή ξαναμοιράστηκε η πίτα, εκείνο που χάθηκε από τους ορίζοντές μας ήταν η επαφή με τους κλασικούς φιλοσόφους. Λες και συνέβη κάτι συνταρακτικό κι αποκοπήκαμε από τις ρίζες της ανθρώπινης ευρυμάθειας και της ανάγκης της ψυχής να αναζητεί απαντήσεις μέσα απ’ τα κείμενα των μεγάλων τούτου του κόσμου.
Λένε πως ήταν τόσο επιτακτική η ανάγκη του Ελληνα να αναδυθεί στην επιφάνεια, να αποκτήσει χρήμα, να απαλλαγεί από τη μιζέρια και τις ρετσινιές του παρελθόντος, να ανοίξει παράθυρο στον κινούμενο κόσμο από τον οποίο ήταν απών για ολόκληρες δεκαετίες, ώστε έπαψε να βλέπει την κορυφογραμμή της στέρεης γνώσης.
Του είπαν πως θα ‘ταν αποδοτικό γι’ αυτόν να ζυμωθεί με τις Θετικές Επιστήμες. Να αποκτήσει εξιδείκευση. Να γίνει ένα με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Να αποκοπεί από τις κλασικές επιστήμες, τους μεγάλους διανοητές, τους φιλοσόφους. Αυτοί όλοι μπουκιά ψωμί δεν θα του ‘διναν. Και το ‘κανε ο Ελληνας γιατί είναι η φυλή μας τέτοια, άκρως προσαρμοστική και ευκολόπιστη και ευέλικτη.
Μόνο που ο χρόνος, ο νοητός για τον άνθρωπο χρόνος, έχει γυρίσματα πολλά. Αρέσκεται σε κύκλους που απαιτούν τεράστιους διαβήτες για να τους φέρουν βόλτα. Και να ‘μαστε τώρα στο δρόμο της επιστροφής στους αρχαίους φιλοσόφους και στις προσωπικότητες του Διαφωτισμού. Να ‘μαστε εκεί όπου παλιότερα γυρίζαμε την πλάτη, γιατί μας είχαν πείσει ότι οι φιλόσοφοι ήταν κάτι καλοζωισμένοι], αργόσχολοι άνθρωποι που δεν είχαν τίποτα καλύτερο να κάνουν παρά να περπατούν στις αυλές των σχολών και να χαριεντίζονται με φιλοδοξους και παθιασμένους νεανίσκους.
Δεν είναι, όμως, τα πράγματα έτσι. Αποτελεί πια κοινό μυστικό ότι μπροστά στις καινούργιες μορφές του σύγχρονου χάους, του κοπετού που μας ακολουθεί μετά τη συντριβή των Δίδυμων Πύργων, του πολέμου, της φτώχειας που μαστίζει την Αφρική, της σταδιακής απώλειας του κοινωνικού κράτους, κάνουμε πίσω ολοταχώς. H φωνή των φιλοσόφων, των θεωρητικών, των πολιτολόγων, των εκπροσώπων των απλουστευτικών θεωριών επιστρέφει για να μας προτρέψει να βρουμε τον ηρωισμό να ξεκινήσουμε από την αρχή.
Θα πείτε, τέτοιες ώρες, τέτοια λόγια. Οι περισσότεροι από μας έχουμε διανύσει πορείες μακρινές, έχουμε διαμορφώσει χαρακτήρες, καλούς ή κακούς, έχουμε κτίσει τους δικούς μας μικρούς φιλοσοφικούς πύργους, μοιάζουμε περίπου χορτάτοι. Κυρίως όμως έχουμε πειστεί πως το αντίτιμο της ευτυχίας είναι μια τόση δα ηλιαχτίδα που εισβάλλει καλοδεχούμενη στο δωμάτιο μέσα από τις ερμητικά κλειστά γρίλιες των παραθύρων.
Μα φαίνεται ότι όλα αυτά είναι μπαλώματα της στιγμής. Εισπράξεις εικονικής πραγματικότητας. Αλλιώς πώς να δικαιολογήσω τον ορυμαγδό των αφιερωμάτων και των βιβλίων γύρω από τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Του Ντιντερό και του Βολταίρου. Του Σενέκα, του Νίτσε, του Χάιντεγκερ. Πώς να απαντήσω στην προτροπή των συγγραφέων να πετάξουμε στον σκουπιδοντενεκέ της γειτονιάς μας τα ψυχοφάρμακα, τα πρόζακ και τα λαντόζ και να ριχτούμε με πάθος στον Πλάτωνα.
Θα ‘χετε δει στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το βιβλίο του Λου Μαρινοφ «Πλάτωνας, όχι Πρόζακ» (εκδόσεις «Λιβάνη»). Ενα βιβλίο γραμμένο για μας τους πολυάσχολους αναγνώστες. Βατό κείμενο, που επιχειρεί να εφαρμόσει τη φιλοσοφία στα καθημερινά προβλήματα. Θα βρείτε μέσα απαντήσεις για τις ερωτικές σχέσεις, την ηθική διαβίωση, την αντιμετώπιση του θανάτου, την αλλαγή καριέρας, κυρίως όμως θα ανακαλύψετε το νόημα της ζωής. Οχι, μην πάει ο νους σε πρακτικούς τυφλοσούρτες. Επιστρέφοντας στους κλασικούς φιλοσόφους, δεν βρίσκουμε ντε και καλά λύση τα προβλήματά μας. Μαθαίνουμε όμως να τα διαχειριζόμαστε καλύτερα, μιας και αποκτάμε επαφή με τη δοκιμασμένη από το χρόνο γνώση.
Σ’ ένα από τα τελευταία τεύχη του γαλλικού περιοδικού «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» ανακάλυψα αφιέρωμα τους φιλοσόφους μιας άλλης εποχής. Οι εμπνευστές του άρθρου βάζουν σύγχρονους διανοητές να θέσουν ερωτήματα σε κλασικούς φιλοσόφους για τον θρησκευτικό ή τον πολιτικό φανατισμό, για το βασιλικό χρήμα, την πορνογραφία, την κλωνοποίηση. Κι εκείνοι απαντούν με ολόκληρα κεφάλαια από τα έργα τα παλιά, τα δικά τους. Μια πανδαισία κειμένων που όλοι θα θέλαμε να διαβάσουμε, μα που κανένας δεν κάνει την αρχή.
Γιατί προφανώς ζούμε σε μια εποχή τυφλή. Των τυφλών τρομοκρατικών χτυπημάτων, των τυφλών ραντεβού, του τυφλού χρήματος. Οι μεγάλες πολιτικές ιδεολογίες που για χρόνια μας έθρεψαν, αυτές που μας έσυραν σε πολέμους και διενέξεις υπερμεγέθεις, που χώρισαν την ανθρωπότητα στα δύο, που ύψωσαν θλιβερά και απεχθή Τείχη, που δίχασαν κοινωνίες κι έστρεψαν τον έναν αδελφό εναντίον του άλλου, έχουν τώρα εξαντληθεί από το πολύ το πάρε-δώσε με τους ανθρώπους. Δεν ξέρω αν θα εκλείψουν ή αν απλώς θα υποχωρήσουν στα μετόπισθεν. Ο,τι κι αν συμβεί, όμως, το κενό που αφήνουν δεν μπορεί να το καλύψει ο νεοφιλελευθερισμός, ο άκρατος καπιταλισμός, ο ωφελιμισμός και κάθε -ισμός που εφευρίσκει ο ταλαντούχος άνθρωπος. Γι’ αυτό και όσοι αντιλαμβάνονται το άγος του παγιδευμένου ανθρώπου προτείνουν επιστροφή σε δοκιμασμένες συνταγές. Επιστροφή στο κεφάλαιο του Πλάτωνα περί έρωτος. Επιστροφή στο κεφάλαιο του Νίτσε για το χρήμα. Να γνωριστούμε λίγο καλύτερα με τον Βολταίρο για να κατανοήσουμε τους κολασμένους του σύγχρονου φανατισμού. Να αγγίξουμε φευγαλέα τους στωικούς, τον Σενέκα, τον Επίκτητο και τον Ζήνωνα, όχι για να ενστερνιστούμε την απάθεια, αλλά τη βαθύτερη σημασία της φιλοσοφίας τους που έχει να κάνει με την αυταρέσκεια της αρετής.
Ο Επίκουρος έλεγε: Δεν υπάρχει άγουρη ή υπερώριμη εποχή για την ψυχική υγεία. Εκείνος που λέει ότι δεν είναι ακόμη καιρός για φιλοσοφία ή ότι πέρασε ο καιρός, μοιάζει με εκείνον που λέει ότι δεν είναι καιρός για ευδαιμονία.
Οπου και να ‘στε, αραχτοί στις παραλίες ή βυθισμένοι σε καταστάσεις εργασιοθεραπείας, μην υπομειδιάτε με τα σημερινά γραφόμενα. Είναι ένας τρόπος κι αυτός να ξοδεύουμε λίγο δημιουργικά τον εαυτό μας κι ας είμαστε εκτός παραγωγικής διαδικασίας, όπως προ ετών μού χτύπαγε ξανά και ξανά αγαπημένος φίλος.