H καθυστερημένη είσοδος στην ελληνική γλώσσα του Ουρουγουανού συγγραφέα Φελισμπέρτο Ερνάντες (1902 – 1964) επαναφέρει στο προσκήνιο τους κύκλους των συγγραφέων. H άνοδος και η πτώση, η παραγνώριση και η υπερτίμηση, η αποσιώπηση και η ανακάλυψη στοιχειοθετούν συχνά ένα φαινόμενο που λίγο έχει να κάνει με την ίδια τη λογοτεχνία και περισσότερο με την ιδιάζουσα εκείνη γεωπολιτική και ανθρωπογεωγραφία που συνδέεται με το κοινό γούστο και τις νέες επιθυμίες. H συλλογή ιστοριών του Ερνάντες «Κανείς δεν άναβε τα φώτα» (μτφ. – επίμετρο, Γεωργία Ζακοπούλου) κυκλοφορεί στη σειρά «Αριστουργήματα του 20ού αιώνα» των εκδόσεων «Μεταίχμιο» και εγγράφεται αυτοδικαίως στις «ανακαλύψεις» της χρονιάς.
Ευφυΐα και χιούμορ
Ο Φελισμπέρτο Ερνάντες ήταν ο ίδιος ένας ήρωας των ιστοριών του. Πιανίστας του βωβού κινηματογράφου, γοητευτικός άσχημος γυναικάς, παρατηρητής της αστικής τάξης, με λίγα πάντα μετρητά στην τσέπη, ο Ερνάντες αναδύεται στο τοπίο της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας σαν ένα παράξενο λουλούδι. Οι ιστορίες του που διαβάζουμε τώρα στα Ελληνικά, γραμμένες λίγο μετά τον πόλεμο, προέρχονται από τις συλλογές «Κανείς δεν άναβε τα φώτα» (1947) και «Το πλημμυρισμένο σπίτι» (1960) και εντάσσονται στη λογοτεχνία του φανταστικού. Εχει μια ιδιαίτερη χάρη ο ευφυής λόγος του Ερνάντες, σαρκαστικός, χιουμοριστικός, λυπητερά ερωτικός, απρόβλεπτα επινοητικός. Οι μεταφορές που κάνει είναι απολαυστικές. Χαϊδεύει τα αντικείμενα, που λες και έχουν τη δική τους ζωή, διερευνά τις μοναχικές γυναίκες που λιώνουν από πόθους βυθισμένες σε ένα νοσηρό κόσμο ψευδαισθήσεων. H Λατινική Αμερική τού χθες αναδύεται και πάλι χλωμή και σκιασμένη σε πνιγηρά αστικά διαμερίσματα στις λεωφόρους του Μοντεβιδέο ή σε ανθισμένα εξοχικά με φιλάσθενες θυγατέρες. O κόσμος του Ερνάντες είναι παράξενος, παράταιρος, σαν κομμάτι από ένα αστείο και ακατανόητο όνειρο με σταθερή υπόκρουση ένα ξεκούρδιστο πιάνο.
Ο Φελισμπέρτο Ερνάντες μας θυμίζει τις μικρές εθνικές λογοτεχνίες που σήμερα μια άλλη μικρή εκδοτική αγορά, η ελληνική, τις ανακαλύπτει με έναν καλοδεχούμενο κοσμοπολιτισμό. H λογοτεχνία της Ουρουγουάης εκβάλλει βεβαίως στο μεγάλο ποτάμι της ισπανικής γλώσσας και από ‘κει διακλαδίζεται με δυνητική μεταφραστική ευκολία στις άλλες γλωσσικές νησίδες. O Ερνάντες εισήλθε στην ελληνική γλώσσα επειδή «ανακαλύφθηκε» από τη μεταφράστριά του, τη Γεωργία Ζακοπούλου, που συμμετείχε σε διεθνές μεταφραστικό συνέδριο. H έλευσή του, δηλαδή, στη γλώσσα μας δεν συνέπεσε με κύκλους αναβίωσης, αλλά υπάκουσε στο κέλευσμα ενός ανθρώπου και στην προθυμία ενός εκδότη. Είναι δηλαδή διαφορετική, αλλά συγγενής ως προς την έκπληξη που προξενεί, με την περίπτωση του Ούγγρου Σάντορ Μάραϊ (1900 – 1989), που γνωρίζει επιτυχία πρόσφατα και στην Ελλάδα με τα τρία βιβλία του, ανάμεσά τους και οι μοναδικές «Στάχτες», που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Ωκεανίδα».
«Η πρόσφατη αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον Μάραϊ στην Ευρώπη δεν εξηγείται εύκολα», γράφει σε ένα εξαίρετο δοκίμιο ο νομπελίστας Τζ. M. Κουτσί στη «Νέα Εστία» (μτφ. Δ. Τσούρη, τεύχος Σεπτ. 2003). «…Και ξαφνικά, το 1998, ο Μάραϊ βρέθηκε στις λίστες των μπεστ σέλερ στην Ιταλία. Προωθούμενη από τον έγκριτο και διάσημο κριτικό Μαρσέλ Ράιχ – Ρανίτσκι, η γερμανική μετάφραση του έργου Οι Στάχτες πούλησε 700.000 σκληρόδετα αντίτυπα. «Ενας νέος μεγάλος συγγραφέας», έγραφε ένας κριτικός στην εφημερίδα Die Zeit». Σήμερα, στην Ελλάδα, αφουγκραζόμαστε τον απόηχο της Βουδαπέστης και του Μοντεβιδέο μέσα από κάποτε λησμονημένες σελίδες. Είναι ένας ελιγμός της ιστορίας.