Σ υνυπέγραψαν την ιδρυτική συνθήκη του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, αρχές του ’70: «Αναπαράσταση», «Το προξενειό της Αννας». Τα πρώτα χρόνια ήταν σχεδόν αχώριστοι. Υστερα ακολούθησαν διαφορετικές διαδρομές. O Θόδωρος Αγγελόπουλος έγινε διεθνής, ο Παντελής Βούλγαρης παρέμεινε στην ελληνική επικράτεια. Τα βιώματά τους, λίγο πολύ, κοινά. H τραγωδία της Αριστεράς τούς ενέπνευσε, η ηθική της τους σφράγισε. Στο ξεκίνημα κοινές και οι επιθυμίες τους: «Προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τον ελληνικό κινηματογράφο», λέει ο Θ. Αγγελόπουλος. Και τον άλλαξαν. Επηρέασαν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο τους νεότερους σκηνοθέτες.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν, ο Αγγελόπουλος αναδείχθηκε στον Ελληνα δημιουργό με παγκόσμια αποδοχή και ακτινοβολία: Βραβεία, διακρίσεις, το έργο του αποτελεί αντικείμενο μελετών, μονογραφιών, συγγραμμάτων, διατριβών, αφιερωμάτων. Και συνεχίζει ακάθεκτος. «Το λιβάδι που δακρύζει», «Μία ακόμη ιστορία για τις εξορίες των Ελλήνων», προβάλλεται στις 12 Φεβρουαρίου στο επίσημο διαγωνιστικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Βερολίνου.
Ο Παντελής Βούλγαρης έστρεψε το βλέμμα του στη μεταβαλλόμενη ελληνική κοινωνία. Απορροφήθηκε, παρατηρώντας. Εξορύσσει εικόνες με την αφοσίωση, το ένστικτο και το χάρισμα σκαπανέα και συλλέκτη. Οι «Νύφες», 10η ταινία του, τον εκτινάσσει στο διεθνές στερέωμα. Παραγωγή του Μάρτιν Σκορσέζε, προορίζεται για το Φεστιβάλ Καννών. Μέσα από το ταξίδι των 700 κοριτσιών προς την Αμερική, ο Π. Βούλγαρης «συναντάει» τον Ελληνα που ξεριζώνεται. O ένας, εννοιακός δημιουργός, γράφει Ιστορία μιλώντας για εσωτερική εξορία. O άλλος, σαρκικός, κινηματογραφεί τη μοναξιά, τις χαμένες ελπίδες, τις πνιγμένες επιθυμίες. Το ξερίζωμα. Φέτος, και οι δυο, υπογράφουν τις ακριβότερες, μεγαλύτερες και πιο συζητημένες ελληνικές συμπαραγωγές. Μονοπωλούν, κινηματογραφικά, το 2004.
Θόδωρος Αγγελόπουλος – H εξορία, μοτίβο που επιστρέφει
Οι πρώτοι θεατές της ταινίας ήταν ο διευθυντής του Φεστιβάλ Βερολίνου και ορισμένοι Γάλλοι κριτικοί. «Το λιβάδι που δακρύζει», προβλήθηκε πριν από λίγες ημέρες στο Παρίσι. H συγκίνηση και οι έπαινοι των τηλεγραφημάτων, μια πρώτη ένδειξη για το αποτέλεσμα. Ομως, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος αισθάνθηκε την ανάγκη να προσθέσει μία ακόμη σκηνή, που στην αρχή «νόμιζε ότι δεν χρειαζόταν». Μέσα στις γιορτές των Χριστουγέννων, λοιπόν, κατέστρεψε έναν ολόκληρο συνοικισμό που είχε χτίσει, για τις ανάγκες της ταινίας, στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. «Με δισταγμό και μελαγχολία. Χάθηκαν 200 κατοικίες, μέσα στις οποίες ζήσαμε σχεδόν επί 2 χρόνια. Δεν ήταν καθόλου ευχάριστο αυτό το τέλος. Μπροστά πήγαινε το συνεργείο και έκαιγε, πίσω η πυροσβεστική και έσβηνε», λέει ο σκηνοθέτης. H βραχύβια ζωή αυτού του χωριού, που φτιάχτηκε για να καταστραφεί φαίνεται πως «στοίχειωσε» τις φετινές γιορτές του Θ. Αγγελόπουλου. «Ολη αυτή η αγωνία και ο αγώνας της κατασκευής, για να χαθούν, να καούν, να καταστραφούν…».
Η σκηνή αναφέρεται στη στιγμή που η ηρωίδα βγαίνει από τη φυλακή, το ’40, επιστρέφει στο σπίτι της και το βρίσκει κατεστραμμένο. Το «Λιβάδι που δακρύζει», πρώτο μέρος μιας τριλογίας, είναι «η ιστορία μιας οικογένειας και η ιστορία ενός έρωτα, τόσο απόλυτου, που τη διαλύει. Μια ελληνική τραγωδία, με τους όρους της τραγωδίας και αναφορά στο Θηβαϊκό κύκλο, μέσα από την ελληνική ιστορία των αρχών του αιώνα, έως το 1949 και το τέλος του Εμφυλίου». H οικογένεια έρχεται στην Ελλάδα από την Οδησσό, το 1919. «Οι εξορίες των Ελλήνων και πάλι…», σχολιάζει ο Θ. Αγγελόπουλος, για να συμπληρώσει αμέσως: «H εξορία είναι κυρίως εσωτερική και όχι εξωτερική. Αυτή είναι και η αφορμή και το κεντρικό θέμα της ταινίας. Το μοτίβο που έρχεται και ξανάρχεται σε όλο το έργο μου. Κάτι σαν έμμονη ιδέα».
Η πρεμιέρα της ταινίας θα γίνει στο Βερολίνο. Την ίδια μέρα (12 Φεβρουαρίου), προγραμματίζεται και η έξοδός της στις ελληνικές αίθουσες. Οργανώνεται μάλιστα και ένα φιλόδοξο σχέδιο: Να μεταδοθεί και στην Ελλάδα, μέσω «λινγκ» με τη βοήθεια της ET, η επίσημη παρουσίαση της ταινίας από τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, στη βραδινή προβολή του Βερολίνου (7.30). Το ερώτημα που απασχολεί τον σκηνοθέτη αυτό το διάστημα είναι αν «έδωσε στο «Λιβάδι που δακρύζει» αυτό που ήθελε να δώσει. Το χρόνο και την προσοχή. Μικρή παύση και η απάντηση έρχεται από τον ίδιο: «Νομίζω, ναι. Προσπαθώ να υπερασπιστώ τις ταινίες μου τη στιγμή που βγαίνουν. Μετά, έχουν τη δική τους ζωή», καταλήγει.
Θα «διασταυρωθεί» με τον Παντελή Βούλγαρη στα Κρατικά Βραβεία; «Δεν ξέρω αν εγώ προσωπικά θα πάω στα Κρατικά. Δικαιούμαι όμως να στερήσω τα βραβεία από τους συνεργάτες μου; O θεσμός, το έχω ξαναπεί, πρέπει να αφορά κυρίως τους νέους. Με τον Παντελή δεν υπάρχει καμία αντιπαλότητα. Εξάλλου, έχουμε μεγαλώσει. O καθένας καταθέτει αυτό που έχει και μετριέται με τον εαυτό του και το χρόνο».
Παντελής Βούλγαρης – Βλέπει τον Ελληνα που ξεριζώνεται
Οταν ο Μάρτιν Σκορσέζε είδε το πρώτο υλικό από τα γυρίσματα των «Νυφών», οι χαρακτηρισμοί του ήταν τέτοιοι που ο Παντελής Βούλγαρης «ντρέπεται να τους αναφέρει». H παραγωγός και σύζυγος του Σκορσέζε, Μπάρμπαρα ντε Φίνα, παρούσα σε όλη τη διάρκεια των γυρισμάτων, δείχνει ενθουσιασμένη από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Εχει ήδη υπογράψει συμβόλαιο με τον Τόνι Μάνι, πρώην πρόεδρο της TriStar, για τη διανομή της ταινίας σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο εκτός από την Αμερική. Τα δικαιώματα για τις ΗΠΑ έχουν ο Σκορσέζε και η Ντε Φίνα, οι οποίοι έχουν κάνει ήδη επαφές με εταιρείες όπως η Miramax, η New Line και η Sony Classic και περιμένουν απαντήσεις έως το τέλος Ιανουαρίου…
Ο Παντελής Βούλγαρης βρίσκεται σε μια σημαντική καμπή της καριέρας του: μπροστά σε ένα διεθνές άνοιγμα. «Δεν ξέρω τι ορίζοντα θα ανοίξει η ταινία… Υπάρχουν πράγματα όμως που έχω στερηθεί και θα ήθελα να τα ζήσω», λέει ο Π. Βούλγαρης. «Αυτό που με συγκινεί στον Σκορσέζε είναι ότι δεν λέει απλώς τη γνώμη του. Ενδιαφέρεται πραγματικά για την πορεία της ταινίας. Τελευταία, συζητήσαμε το θέμα των ψηφιακών παρεμβάσεων. «Προς Θεού, μην προχωρήσεις σε πολλά ψηφιακά», μου είπε. «Το δοκίμασα στις Συμμορίες της Νέας Υόρκης και αποδείχθηκε διαδικασία χρονοβόρα και πανάκριβη. Αναζήτησε άλλες λύσεις»».
Τα ψηφιακά μέρη (η ανασύσταση ενός λιμανιού της M. Ασίας το 1922 και η ατμόσφαιρα μιας νεοϋορκέζικης αποβάθρας της ίδιας εποχής) βρίσκονται ήδη στα χέρια του Σκορσέζε για να προχωρήσει η τεχνική επεξεργασία στα εργαστήρια του Λούκας. Οι «Νύφες» βρίσκονται στο τρίτο cut και υπολείπονται άλλα δύο.
«Είναι μια ταινία που με απασχολούσε επί πέντε χρόνια. Αναρωτιόμουν γιατί επιμένω. Γιατί το σενάριο (της Ιωάννας Καρυστιάνη) με συγκινούσε πολύ. H ταλαιπωρία που προηγήθηκε έχει πλέον σβήσει. Νομίζω ότι είναι από τις καλύτερες ταινίες που έχω κάνει», ομολογεί. Οι 700 νύφες ξεκινούν το 1922, λίγους μήνες πριν από την Μικρασιατική Καταστροφή, ένα ταξίδι ελπίδας, αποκατάστασης και φυγής. Ταξιδεύουν στην Αμερική για να παντρευτούν με μια φωτογραφία στο χέρι. «Μέσα σε αυτήν την ταινία, βλέπω τον Ελληνα που ξεριζώνεται. Μεταφέρω την αίσθηση που είχα από τις συναντήσεις μου με Ελληνες της διασποράς. Μεταφέρω, ακόμα, και τη δική μου «αδυναμία» να ζήσω και να δουλέψω σε άλλο χώρο. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου εκτός Ελλάδος…».
Οι «Νύφες» θα προβληθούν, κατά πάσαν πιθανότητα, τον ερχόμενο Οκτώβριο. Τα Κρατικά Κινηματογραφικά Βραβεία είναι μια διαδικασία από την οποία ο Π. Βούλγαρης θα επιθυμούσε να εξαιρεθεί. «Δεν θα ήθελα να μπω σε αυτή τη διαδικασία, γιατί μεγάλωσα πια. Μεγάλωσα… Ας μείνει ο χώρος για τους νεότερους».
Με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο τον δένουν ατέλειωτες συζητήσεις, η συνεργασία των πρώτων χρόνων. «H εμμονή και οι απαντήσεις που ψάχνουμε και οι δύο να βρούμε πάνω στην Ιστορία – ζωή της σύγχρονης Ελλάδας, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. O Θόδωρος έβαλε ψηλά τον πήχυ και ανάγκασε και τους άλλους να ακολουθήσουν».