Φευγαλέα μόνο έχει περάσει το «Κορίτσι με το σκουλαρίκι» του Βερμέερ από το σινεμά, με πιο αξιομνημόνευτο ίσως ενσταντανέ την πόζα που ο Γκοντάρ έβαλε την Μπριζίτ Μπαρντό να πάρει στην «Περιφρόνηση». Συνήθως θυμόμαστε περισσότερο τους ζωγράφους, παρά τους ανθρώπους που ζωγράφισαν? οι δούκες, οι πάπες, οι αυτοκράτορες, οι πρίγκιπες είναι πρώτα Τιτσιάνο, Ρούμπενς, Βαν Αϊκ, Βελάσκεθ και κατόπιν επώνυμοι, με την εξαίρεση της «Μόνα Λίζα» του Ντα Βίντσι και της «Μάγια» (γυμνής ή ντυμένης) του Γκόγια.
Εργο μυθοπλασίας
Ποια είναι αυτή η κοπέλα που ζωγράφισε ο Βερμέερ κι απόμεινε στην ιστορία ως το «Κορίτσι με το σκουλαρίκι»; Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ήταν μία από τις 20 ελαιογραφίες της μεγάλης έκθεσης του Βερμέερ που παρουσιάστηκε στη Χάγη και την Ουάσιγκτον. Αίφνης, λίγα χρόνια αργότερα, το 1999 ήταν το εξώφυλλο στο μυθιστόρημα της Τρέισι Σιβαλιέ «To κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι», όπου η συγγραφέας την εντόπιζε ως Γκριτ, την υπηρέτρια που έγινε μούσα του Βερμέερ. Στην κινηματογραφική μεταφορά τώρα του μυθιστορήματος από τον Πίτερ Γουέμπερ, Γκριτ είναι η Αμερικανίδα Σκάρλετ Γιόχανσον («Χαμένοι στη μετάφραση» της Σοφίας Κόπολα) και Βερμέερ, ο Αγγλος Κόλιν Φερθ.
Λίγα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή του Βερμέερ, πράγμα που βοηθάει τη μυθοπλασία. Γεννήθηκε το 1632 και πέθανε το 1675? ζωγράφισε περίπου 45 πίνακες από τους οποίους σήμερα υπάρχουν οι 35. Εζησε στο σπίτι της πεθεράς του με τη γυναίκα του Καταρίνα και τα 11 παιδιά τους. Δούλεψε σαν εκτιμητής τέχνης και είχε έναν πλούσιο πάτρωνα, τον Πίτερ βαν Ρούιβεν. Ζωγράφιζε αργά, περίπου δύο ελαιογραφίες τον χρόνο και μοντέλα του ήταν η οικογένειά του, τα μέλη του σπιτιού του και φίλοι.
Η ταινία «Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» συλλαμβάνει, καθώς γράφει ο Αλαν Ράιντιν για τους «Νιου Γιορκ Τάιμς», την ατμόσφαιρα και το ύφος της ζωής, σε ένα σπίτι του Ντελφτ τον 17ο αιώνα, όπως αντικατοπτρίζονται στα έργα της ολλανδικής ζωγραφικής του χρυσού αιώνα, του 17ου. Ανακαλεί το φως, τα χρώματα, την οικειότητα, την υπερκόσμια γαλήνη που χαρακτηρίζουν μοναδικά τα έργα του Βερμέερ. Δείχνει την Γκριτ να βαδίζει στην κεντρική πλατεία της πόλης του Ντελφτ πηγαίνοντας προς το σπίτι όπου ζούσε ο Βερμέερ πλάι στο κανάλι. H ταινία πασχίζει σε όλα να είναι αληθινή, πλην της κεντρικής ιστορίας, η οποία, δευτερευόντως, είναι για τη ζωγραφική καθαυτή και πρωτίστως για τη δημιουργικότητα και τον δεσμό μεταξύ τέχνης και χρημάτων, σεξ και εξουσίας.
Αλλωστε, από τη «Φουρνάρισσα» του Ραφαήλ, το σεξ έχει μπει στην ιστορία της τέχνης ή, αλλιώς, η «Φουρνάρισσα» συνέδεσε σεξ και τέχνη με τρόπο που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Για πολλούς ζωγράφους, το να ζωγραφίζουν μια γυναίκα ήταν μια μορφή ερωτικής πράξης, για άλλους κυριολεκτικά για άλλους μεταφορικά. Εάν στον Βερμέερ φαίνεται να είναι μεταφορικά -γυναίκες που διαβάζουν ένα γράμμα, που βάζουν γάλα ή παίζουν το βιργινάλι- οι δημιουργοί της ταινίας φρόντισαν να κάνουν πιο άμεση και πρόδηλη την πράξη.
Αινιγματική ματιά
Η Γκριτ καθαρίζει το στούντιο του Βερμέερ κάθε πρωί πριν ο ζωγράφος πιάσει δουλειά. Αναπόφευκτα οι δυο τους συναντιούνται και αυτή εντυπωσιάζεται από την τέχνη του κι αυτός από την ομορφιά της. Το αποτέλεσμα, αυτό που ξέρουμε εμείς, είναι το «Κορίτσι με το σκουλαρίκι», ο πίνακας που, μετά όλα όσα γίνονται μέσα στην ταινία, ζήλιες, καυγάδες, υπολογισμοί, αναστατώσεις, γεμίζει την οθόνη, πριν από τους τίτλους του τέλους, με το μυστηριώδες εκείνο χαμόγελο του κοριτσιού και το προσκλητικό, προκλητικό βλέμμα της, καθώς κοιτάζει τον εραστή-δημιουργό της, είτε αυτός είναι ο Βερμέερ του 17ου αιώνα είτε ο σύγχρονος θεατής.