Η τέχνη ξεπλένει τα κρίματά μας…

Η τέχνη ξεπλένει τα κρίματά μας…

5' 6" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στο διαβατήριό της, το επίθετό της αναγράφεται με κεφαλαία γράμματα: ΣΙΩΠΗ. Ειρωνεία της τύχης, διότι τα έργα της ζωγράφου Penny Siopis, ελληνικής καταγωγής γεννημένη στη Νότιο Αφρική, μοιάζουν με ζωντανή κραυγή. Μια σειρά από πίνακες μικρών διαστάσεων που παρουσιάζονται μέχρι και τις 31 Ιανουαρίου στην γκαλερί Καππάτος, αφηγούνται τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της δεύτερης πατρίδας της, τη βία του απαρτχάιντ, την προσπάθεια εθνικής συμφιλίωσης, τις τύψεις, τις συγκρούσεις, την ντροπή.

Η ζωγραφική της έχει τη γραμμική αφηγηματικότητα των κόμικ, με τα μικρά της έργα να είναι τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο. Αν αφαιρέσεις κάποιο χάνεται μια μικρή γέφυρα συνειρμών, παραμένει όμως η τιμιότητα και η ειλικρίνια των συναισθημάτων, που αντανακλάται στα «αιμάτινα» χρώματά της. Η «Κ» συνομίλησε με την καλλιτέχνιδα κατά την επίσκεψή της στην Ελλάδα για το πώς η τέχνη μπορεί να ξεπλύνει το συλλογικό υποσυνείδητο μιας ολόκληρης κοινωνίας.

– Πώς αισθάνεται μια Ελληνίδα που ζει στη Νότιο Αφρική; Εχετε μεν λευκό δερμα, αλλά ψυχή μεσογειακή;

– Πριν μιλήσουμε για το παρελθόν, πρέπει να σας πω ότι σήμερα τουλάχιστον οι Ελληνες της Νοτίου Αφρικής αισθάνονται πολύ καλά διότι υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις διαφορετικές εθνικότητες της χώρας. Το «έθνικ» συγκινεί. Ταυτόχρονα όλοι νιώθουμε πλέον κομμάτι μιας μεγάλης πολυεθνικής κοινωνίας και αυτό το συναίσθημα είναι υπέροχο. Παλαιότερα όλα ήταν διαφορετικά. Αν ήσουν Ελληνας, ήσουν λευκός, δηλαδή σε κατέτασσαν αυτομάτως σε «προνομιούχο» θέση αναφορικά με τους έγχρωμους. Σε σχέση όμως με την άρχουσα τάξη των λευκών -βρετανικής ή ολλανδικής καταγωγής- οι Ελληνες έμοιαζαν να είναι έξω από αυτήν την ομάδα. Είχαμε «αστεία» θρησκεία, περίεργο φαγητό, χοντροκομμένη προφορά, παρελθόν μετανάστευσης. Υπό μία έννοια απολαμβάναμε το νομικό καθεστώς των λευκών, αλλά η ψυχολογική μας υπόσταση ήταν εντελώς διαφορετική.

– Αυτό σημαινε ταυτοχρόνως λιγότερο αίσθημα ενοχής για τα εγκλήματα που διέπραττε η λευκή μειονότητα εναντίον των εγχρώμων;

– Η ελληνική κοινότητα δεν είχε ομοιογένεια. Κάποια μέλη της είχαν ρατσιστικές αντιλήψεις, άλλοι πάλευαν για τη δικαιοσύνη και την πτώση του απαρτχάιντ.

– Ποιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα από την τελευταία δεκαετία όπου όλα ανατράπηκαν;

– Αυτό που στερήθηκε η συντριπτική πλειονότητα του έγχρωμου πληθυσμού δεν ήταν μόνο η αξιοπρέπειά τους, αλλά η εκπαίδευση. Υπήρχαν ολόκληρες «χαμένες γενιές» ανθρώπων που είχαν ταχθεί στον αγώνα και δεν είχαν τη δυνατότητα να πάνε σχολείο. Σήμερα που τα πράγματα στον εργασιακό τομέα έχουν αλλάξει, δεν μπορούν να βρουν δουλειά και έχουν πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση. Είναι ένας φαύλος κύκλος. Ευτυχώς, οι σημερινοί έφηβοι είναι διαφορετικοί. Κρίνοντας από τα παιδιά μου, βλέπω ότι όλο και περισσότεροι έχουν δικαίωμα στη μόρφωση. Οχι όλοι, διότι ακόμα και σήμερα υπάρχει μια μεγάλη ομάδα που ζει στην απόλυτη φτώχεια. Το μεγαλύτερο μάθημα λοιπόν για εμένα είναι ότι δεν αρκεί μόνο να κερδίσεις στους νόμους την ισότητα. Πρέπει να την κερδίσεις σε συμβολικό και ψυχολογικό επίπεδο. Να νιώθεις ότι αξίζεις. Αυτήν την αξία στη δίνει μονάχα η εκπαίδευση, δεν φτάνει να έχεις καλό αμάξι και τηλεόραση τελευταίας τεχνολογίας.

– Πώς αποφασίσατε να αποτυπώσετε στους πίνακές σας την ντροπή που ένιωσε η κοινωνία της Νοτίου Αφρικής μετά την πτώση του απαρτχάιντ;

– Μετά την απελευθέρωση του Μαντέλα και τις εκλογές του 1994, όπου έβλεπες μαύρους γέροντες να στέκονται για ημέρες ολόκληρες στην ουρά για να ψηφίσουν για πρώτη φορά στη ζωή τους, έγχρωμοι και λευκοί άρχισαν να γνωρίζονται περισσότερο μεταξύ τους. Αντί να ζουν σε δύο ξεχωριστούς κόσμους, άρχισαν να συνυπάρχουν. Αυτό γέννησε εκπλήξεις, κοινωνική ένταση και ντροπή, ιδιαίτερα τους λευκούς. Υπήρχαν δημόσιες ομολογίες στην τηλεόραση για φόνους, βιασμούς, σεξουαλική κακοποίηση. Ηταν μέρος της διαδικασίας συμφιλίωσης να βγουν και να ομολογήσουν εγκλήματα που έγιναν από ρατσιστικό μένος. Ατέλειωτες ώρες τηλεοπτικής και ραδιοφωνικής μετάδοσης με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, κλάματα συγγενών, ανεύρεση αγνοουμένων, πένθος. Μια ανοιχτή πληγή που αιμορραγούσε.

– Μπορεί η τέχνη να ξεπλύνει τέτοιες πληγές;

– Αν δεν τις ξεπλύνει, μπορεί να τις εικονογραφήσει. Η τέχνη όπως και η λογοτεχνία είναι σαν ένας καθρέπτης του τι συμβαίνει μέσα μας, στην κοινωνία. Εξωτερικεύει σκέψεις και συναισθήματα, όχι όπως το κάνουν οι συζητήσεις, οι εξομολογήσεις. Το έργο τέχνης φέρνει την κάθραση, διότι μπορείς να ταυτιστείς μαζί του. Και για τον καλλιτέχνη είναι κάθαρση. Ζωγραφίζω αυτές τις εικόνες διότι αν δεν τις έβγαζα από την ψυχή μου θα γίνονταν εφιάλτες.

– Θα ήταν η ζωγραφική σας τόσο πολιτικοποιημένη εάν δεν είχατε βιώσει ένα καθεστώς σαν το απαρτχάιντ;

– Η ζωγραφική μου δεν αντικατοπτρίζει μονάχα το παρελθόν της χώρας που μεγάλωσα, αλλά τη δική μου ιστορία, την πορεία της οικογένειάς μου από την Ανδρο μέχρι την Αφρική, τους φόβους και τις εμπειρίες μου. Δεν είναι η αντανάκλαση όσων συνέβησαν, αλλά και εικόνες που είχα στο υποσυνείδητό μου από τότε που ήμουν παιδί. Αποτυπώνω στον καμβά συμπιεσμένο χρόνο όπου η πολιτική μπλέκεται με τη σεξουαλικότητα και τα δύο καλύπτονται ύστερα από την ενοχή.

– Γιατί εστιάζετε τόσο στο ανθρώπινο σώμα;

– Ειδικά στη Νότιο Αφρική, όποιος ήθελε να ταπεινώσει κάποιον, τον βίαζε. Υπήρχαν συχνά και βιασμοί από άνδρα προς ανδρα. Ολα αυτά αναδύθηκαν στην επιφάνεια με τη συμφιλίωση και τις ομολογίες. Η επιτροπή που διερευνούσε τα γεγονότα είχε πει ότι θα χορηγήσει αμνηστία στους δράστες αρκεί να τα διηγηθούν όλα και να αποδείξουν ότι ο ρατσιμός τους είχε κίνητρα πολιτικά. Ακούγαμε καθημερινα ιστορίες ανθρώπων που ηταν ψηφίδες ενός τεράστιου μωσαϊκού που απεικόνιζε τη φρίκη του απαρτχάιντ. Η ψυχολογία ενός ολόκληρου έθνους έβγαινε προς τα εξω, επιθετικά, απροκάλυπτα, ωμά. Για να γίνει η «ενοποίηση» μεταξύ μαύρων και λευκών έπρεπε να νιώσουμε ότι έχουμε μια κοινή ψυχή, να βγει η αλήθεια, να εκφραστεί το πένθος, να μάθουν οι οικογένειες των μαύρων τι απέγιναν οι χαμένοι συγγενείς. Μετά θα μπορούσε πια να λειτουργήσει η συγχώρεση.

Η βία είναι παντού

– Ποιο είναι το μήνυμα που προσπαθείτε να περάσετε με τη ζωγραφική σας.

– Να εξωτερικεύουμε αυτά που μας καίνε. Πρέπει να τα εκφράζουμε και όχι να τα φυλακίζουμε μέσα μας, όσο σκοτεινά και αν είναι. Βλέποντας τι συνέβη στη Νότιο Αφρική, αλλά και το τι συμβαίνει σήμερα στη διεθνή πολιτική σκηνή, νομίζω ότι οδηγούμαι στη σκέψη ότι η βία υπάρχει παντού με πολλές μορφές, σαν λερναία ύδρα: ο πόλεμος είναι βία, η φτώχεια είναι βία, η εκμετάλλευση των οικονομικά αδύνατων είναι βία, η καταναγκαστική πορνεία είναι βία, η παιδική εργασία είναι βία. Ο κυνισμός είναι κυρίαρχος σήμερα. Τα δικά μου έργα δεν θα ήθελα να είναι κυνικά…

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή