Γιάννης Βούλγαρης
Η Πρόκληση της Ηγεμονίας
Ελλάδα, Ευρώπη, Αμερική, Παγκοσμιοποίηση
Εκδ. «Πόλις», Αθήνα, 2003, σελ. 207
Για την Ελλάδα ο αιώνας τελείωσε σχετικά καλά, με μια σταθερή δημοκρατία και με τη συμμετοχή σε μια ισχυρή πολιτική και οικονομική συμμαχία με μακροχρόνιο, εξελισσόμενο ορίζοντα. Σε συνέχεια του βιβλίου του «Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, 1974 – 1990» («Θεμέλιο», 2002), ο Γιάννης Βούλγαρης, ακολουθώντας το ιστορικό σπείρωμα της ελληνικής αμφιθυμίας, δίνει για τη σημερινή Ελλάδα ένα παραστατικό πρότυπο που δεν μπορεί να αναπαράγεται: «Η Ελλάδα ταξιδεύει με το καλύτερο τραίνο του κόσμου, αλλά πάντα είναι επιβάτης του τελευταίου βαγονιού, φτάνει καθυστερημένη και ανεβαίνει πάντα την τελευταία στιγμή». Μεταξύ της προσχώρησης στο δυτικό τρόπο και της δυτικής δυσθυμίας, η χώρα μας κατάκτησε ένα ριζοσπαστισμό, χωρίς μεταρρυθμίσεις. Βρέθηκε «κολλημένη στη μέση» (stuck ithe middle). Αφησε πίσω της ένα χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης, δίχως να μπορεί να φτάσει σε ένα ανώτερο, σε αντίθεση, λόγου χάρη, με άλλες χώρες που βρήκαν στην Ευρώπη μια σύνοψη θετικών συμβολισμών και γοργής επανασύνδεσης με τον «έξω κόσμο». Κι όλα αυτά, παρά το γεγονός ότι μέσα στην ελληνική κοινωνία υπήρξαν οι απαραίτητες εκείνες δυνάμεις που επιζητούσαν και ήταν ικανές να δεξιωθούν τις εκσυγχρονιστικές αλλαγές.
Απροετοίμαστοι για τις αλλαγές
Το πολιτικό δοκίμιο του Βούλγαρη εντάσσεται στο πλαίσιο ενός γόνιμου διαλόγου που έχει ξεκινήσει για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. Η εκσυγχρονιστική πίεση έχει νέα στοιχεία. Είναι θεσμοθετημένη: το εθνικό και το ευρωπαϊκό, το εσωτερικό και το εξωτερικό συνυφαίνονται. Στο μέτρο που ανακατανέμεται η ισχύς μεταξύ εθνικού, ευρωπαϊκού και διεθνούς επιπέδου, αλλάζει και η αντίστοιχη «δοσολογία» στη γραμμή και στην οργάνωση των κομμάτων. Ποιος θα είναι ο τρόπος συμμετοχής της Ελλάδας στο νέο πολιτικό κύκλο; Παθητική προσαρμογή ή δραστήρια και έγκαιρη μεταρρύθμιση; Σε ό,τι αφορά τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα, σ’ όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες, είναι έντονα τα σημάδια του πρώτου σεναρίου. Η Πολιτική και τα κόμματα όπως τα ξέρουμε μέχρι τώρα φαίνονται απροετοίμαστα να συλλάβουν τις αλλαγές και να παράγουν πειστικές «θεάσεις του μέλλοντος»? να δώσουν λύσεις που να ικανοποιούν τις σύνθετες απαιτήσεις του πεδίου που λέγεται (!) καθημερινότητα. Τα παραδοσιακά κόμματα, σχολές αμοραλισμού και ιδιοτέλειας, ρέπουν προς τις εύκολες, «πολιτικά» φθηνότερες και κοινωνικά ακριβότερες, λύσεις.
Προκρίνουν «χωριά Ποτέμκιν», ατομικότητες έναντι συλλογικοτήτων, την κατανάλωση έναντι των υποδομών… Επί δεκαετίες λειτούργησαν ως κόμματα του μποτιλιαρισμένου Ι.Χ. και του αυθαίρετου εξοχικού. Μοιραία θα αντικατασταθούν από άλλα, αν δεν κατορθώσουν να παρακολουθήσουν το νέο πολιτικό κύκλο – πράγμα που συνέβη στο παρελθόν.
Ευτελισμός της δημοκρατίας
Το ζητούμενο, υπό τον τίτλο «πρόκληση της ηγεμονίας», απέχει από την ανεύρεση «εκλεκτών» ή «χαρισματικών». Ο συγγραφέας φαίνεται γνώστης των συνεπειών του συστήματος επιλογής των ήδη εκλεγμένων ως «εκλεκτών». Η έγνοια του είναι οι δημοκρατικές αξίες και η αναδιαπραγμάτευση του Πολιτικού. Η αντίσταση σ’ αυτό που ο Μπουρντιέ ονόμαζε συντονισμένη «πολιτική της αποπολιτικοποίησης». Εδώ, η ηγεμονία είναι νοούμενη ως ικανότητα μετασχηματισμού, ως νέος τύπος πολιτικής κουλτούρας, ανώτερης από την παλιότερη ομόλογή της, ικανής να συλλαμβάνει, να εκφράζει, να κινητοποιεί και να υλοποιεί κοινωνικές προσδοκίες. Οπως πολλών άλλων, την αξία της δημοκρατίας, σημειώνει, την καταλαβαίνεις όταν τη χάσεις. Και σήμερα τη χάνεις, όχι από την επιβολή ενός τυράννου, αλλά από τον ευτελισμό της λειτουργίας και του ήθους της.
Ο Γιάννης Βούλγαρης υπήρξε ο εθνικός συντονιστής από την πλευρά του ΕΚΚΕ της μεγάλης Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Ερευνας πάνω στα ζητήματα «Κοινωνία – Πολιτική – Αξίες». Ευθύς με τη δημοσίευσή της, πολιτικοί απ’ όλο το φάσμα έσπευσαν, χαρούμενοι Τιβιπαραθυριστές, να μειώσουν τη σημασία του υψηλού βαθμού απαξίωσης της πολιτικής εν Ελλάδι. Ξεδιπλώθηκε μια σκέψη στα όρια του πολιτικού κομπογιαννιτισμού. Τελείως κυνικά ελέχθη ότι, εν τέλει, οι Ελληνες έχουν το πολιτικό σύστημα που τους αξίζει. Δεν σκέφτηκαν ότι η υπεράσπιση της πολιτικής συνεπάγεται θεωρητικές και πρακτικές ασκήσεις μιας άλλης πολιτικής ατζέντας. Τι προτείνει ο Βούλγαρης; Αντί να πολιτικοποιούμε τον πολιτισμό, θα πρέπει να εκπολιτίζουμε την πολιτική. Δεν είναι απλό πράγμα, αλλά είναι κάτι σημαντικό – καλό για αρχή.