Φραντς Κάφκα: «Επιστολή προς τον πατέρα». Μετάφραση: Αλέξανδρος Κυπριώτης. Εκδόσεις «Ινδικτος», 2003.
O Φραντς Κάφκα (1883-1924), ο Τσεχοεβραίος συγγραφέας, που έγραψε στα γερμανικά, στα έργα του παρουσιάζει την αγωνία και την αποξένωση του ανθρώπου από τον εαυτό του και τους άλλους. Οπως υποστήριζε ο ίδιος, τη γραφή την αντιμετώπιζε ως «μέσο απελευθέρωσης». Στα μυθιστορήματα και στα διηγήματά του, αλλά και στη ζωή του κυριαρχεί η μορφή του πατέρα του, ο οποίος είναι οξύθυμος και αυταρχικός. Περισσότερο όμως καταλαβαίνει κανείς την επίδραση του πατέρα του στον χαρακτήρα του Κάφκα στην «Επιστολή προς τον πατέρα» (1919), η οποία δεν επιδόθηκε ποτέ στον παραλήπτη της. Με ένταση και παραληρηματικό λόγο σε πολλά σημεία, ο συγγραφέας αναφέρεται στην τυραννική παρουσία του πατέρα, από την οποία δεν μπόρεσε να αποδεσμευτεί και να δημιουργήσει δική του οικογένεια. Το αίσθημα ενοχής που είχε απέναντι σε αυτόν κάθε φορά που προσπαθούσε να αυτονομηθεί και η έλλειψη αυτοπεποίθησης τον καθιστούσαν ανίκανο να επικοινωνήσει με τους άλλους και να στήσει σταθερές σχέσεις μαζί τους. H απόγνωση και η απομόνωση δεν ανακουφίζονταν από την πίστη και την επικοινωνία με τον αληθινό Θεό, ο οποίος σύμφωνα με εκείνον ήταν το άφθαρτο Ον. Τα μέλη της οικογένειάς του και ιδιαιτέρως οι γονείς του δεν μπορούσαν να κατανοήσουν την αφοσίωσή του στη συγγραφή, στην «περιγραφή της ονειρικής εσωτερικής του ζωής».
Η βαριά σκιά του πατέρα είναι αποπνικτική και όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στην επιστολή του προς εκείνον, το αίσθημα της μηδαμινότητας που δεν τον κατελάμβανε οφειλόταν στη δική του επιρροή. Το «κατηγορώ» του γιου είναι σκληρό και συγχρόνως τραγικό. O φόβος και η απομάκρυνση από το γονικό πρότυπο που στερείται τρυφερότητας και αγάπης συνθέτουν τη δυστυχία του ανήμπορου να αντισταθεί συγγραφέα. O πατέρας είναι ανταγωνιστικός με τον γιο του και μάλιστα πολύ συχνά ο ανταγωνισμός αυτός μετατρέπεται σε σαδισμό. Ακόμα και η αδιαφορία του για τη δημιουργικότητα του γιου του κλονίζει την ούτως ή άλλως χαμηλή αυτοεκτίμησή του. Σημαντικά και ασήμαντα γεγονότα της οικογενειακής ζωής καταγράφονται και ερμηνεύονται ως τα βαθύτερα αίτια που διαμόρφωσαν τον εσωτερικό κόσμο του συγγραφέα.
Πότε με πίκρα και πότε με συγκρατημένη ειρωνική διάθεση, ο Κάφκα διυλίζει την εντός των τειχών άλλοτε σιωπηλή και άλλοτε θορυβώδη συνύπαρξη δύο εντελώς διαφορετικών χαρακτήρων, συνύπαρξη η οποία φωτίζεται επίσης από την παρουσία και άλλων μελών της οικογένειας, όπως είναι η μητέρα, οι αδελφές, οι θείοι. Οι ψυχικές του διακυμάνσεις τού φέρνουν αϋπνίες και πονοκεφάλους. «Το ουσιώδες… ήταν ότι εγώ είμαι προφανώς πνευματικά ανίκανος να παντρευτώ. Τούτο εκφράζεται με το ότι εγώ από τη στιγμή που αποφασίζω να παντρευτώ δεν μπορώ πια να κοιμηθώ, το κεφάλι μου με καίει μέρα νύχτα, δεν υπάρχει πια ζωή, παραπαίω απελπισμένος πέρα δώθε…».
Τη βαριά πνιγηρή οικογενειακή ατμόσφαιρα ο συγγραφέας τη σήκωσε μέχρι τον θάνατό του, ενώ η γραφή, όπως και η αυτοβιογραφική του «Επιστολή προς τον πατέρα» του, λειτούργησαν λυτρωτικά, ως ένα είδος προσευχής, όπως συνήθιζε να λέει ο ίδιος.