Οταν το 1998 η Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας A.E. προκήρυξε τους διαγωνισμούς για τέσσερις σημαντικές πλατείες της Αθήνας, η λιγότερο προβεβλημένη απ’ όλες εξελίχθηκε σ’ ένα είδος αρχιτεκτονικού «αουτσάιντερ». H πλατεία Κουμουνδούρου (επισήμως, Ελευθερίας) δεν διαθέτει τους συμβολισμούς της Ομόνοιας ή του Συντάγματος, ούτε καν την αμφίβολη τουριστική αίγλη αυτής του Μοναστηρακίου. O αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, η απονομή του πρώτου βραβείου (στο γραφείο του κ. Λευτέρη Παυλίδη), οι υποχρεωτικές αλλαγές στη μελέτη εφαρμογής και η ίδια η ανάπλαση προχώρησαν χωρίς τους κραδασμούς που παρατηρήθηκαν στις άλλες πλατείες.
Οι μετανάστες
Ισως γιατί η Κουμουνδούρου αφορά όλο και λιγότερους Αθηναίους. Ακόμα και το «σκοτεινό» της παρελθόν έχει υποχωρήσει μπροστά στο νέο, μητροπολιτικό πρόσωπο της πρωτεύουσας: η Κουμουνδούρου είναι μία πλατεία των μεταναστών, τα τελευταία χρόνια ανήκει δικαιωματικά στους Ινδούς, στους Πακιστανούς, στους Νιγηριανούς που έχουν τα μαγαζιά τους εκεί. Αν και πολύ κοντά στου Ψυρρή ή στον Κεραμεικό, η πλατεία Κουμουνδούρου ψυχολογικά ανήκει ολοκληρωτικά στην Ομόνοια, σ’ έναν οριακό κόσμο που πασχίζει να σταθεί στα πόδια του. Οσο για το λούμπεν σύμπαν των καφενείων και των μικρομάγαζων της περιοχής, σήμερα μπορούμε να δούμε μόνο τα ξέφτια του.
Το σημαντικό είναι ότι η ανάπλαση της Κουμουνδούρου ολοκληρώνεται τις επόμενες εβδομάδες. Ηδη το κύριο σώμα της πλατείας έχει παραδοθεί στο κοινό, αν και απομένουν να ολοκληρωθούν δευτερεύουσες μικροεργασίες. Το βασικό εργοτάξιο έχει μετακινηθεί βορειότερα, προς την οδό Διπύλου, όπου διαμορφώνεται ένα ανοιχτό αμφιθέατρο, ακολουθώντας τη χάραξη του δρόμου. Δυστυχώς, το επιτυχημένο αυτό εύρημα της αρχιτεκτονικής μελέτης κινδυνεύει να αχρηστευθεί αν δεν ανασυσταθεί το μέτωπο των κτιρίων στη Διπύλου. Οι κατεδαφίσεις παλαιών σπιτιών, έως πολύ πρόσφατα, έχουν «τραυματίσει» τη διάταξη των κτιρίων κληρονομώντας στο δρόμο ένα θλιβερό χάσμα με ανοιχτούς χώρους στάθμευσης και αμήχανες μεσοτοιχίες πολυώροφων κτιρίων. Σε όλες τις μακέτες, η εικόνα παρουσιάζεται εξωραϊσμένη. Δυστυχώς, όπως μάθαμε και από την περίπτωση της Ομόνοιας, είναι πολύ διαφορετική η κατάσταση όταν αφήνουμε πίσω μας ελκυστικά προοπτικά σχέδια κι ερχόμαστε να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια.
Στην ίδια την πλατεία, το έργο, όπως αναφέρθηκε ήδη, έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Κεντρική ιδέα της αρχιτεκτονικής μελέτης, μία κατακόρυφη τομή που τέμνει την πλατεία στα δύο. Στην αρχική σκέψη των μελετητών η τομή ήταν αρχαιολογική και είχε ακριβώς αξία γιατί θα υπονοούσε τη συνύπαρξη της αρχαίας με τη σύγχρονη πόλη. Υστερα από συμφωνία με την Ενοποίηση, αποφασίστηκε να μην επιτρέψουν την πραγματοποίηση ανασκαφής σε μεγάλο βάθος γιατί υπήρχε σοβαρό ενδεχόμενο να έρθουν στο φως σημαντικές αρχαιότητες που θα έθεταν σε κίνδυνο την ολοκλήρωση του έργου. Ετσι, από την αρχαιολογική τομή φθάσαμε σε μία διακεκομμένη λωρίδα με νερό που ακόμα δεν έχει λειτουργήσει. Αριστερά και δεξιά του υδάτινου άξονα, η επιφάνεια της πλατείας έχει επιστρωθεί με χτενιστό σκυρόδεμα, πατημένο χώμα και χαλίκι ενώ εντυπωσιακή είναι η αλλαγή στη διαχείριση, ανάδειξη και προστασία του πρασίνου.