Κατά σύμπτωση, δύο σπουδαίες εκθέσεις που πραγματοποιούνται αυτόν τον καιρό στο Λούβρο, εγείρουν το ίδιο ερώτημα, το οποίο ακόμη δεν έχει απαντηθεί ικανοποιητικά. Πώς έληξε το ειδύλλιο της Δύσης με την αρχαιοελληνική και τη ρωμαϊκή τέχνη;
Αρχαία κομψότης
Το πάθος των Δυτικών συλλεκτών, καλλιτεχνών, συγγραφέων με την αρχαιοελληνική τέχνη πήρε σχεδόν υστερική μορφή με την ανακάλυψη, στην Τανάγρα της Βοιωτίας, των γυναικείων εκείνων μορφών από τη γη, οι οποίες πήραν το όνομά τους από τον τόπο όπου βρέθηκαν -Ταναγραίες. Τόσο η έκθεση όσο και ο πολύ ενημερωτικός κατάλογός της εικονογραφούν, λεπτομερειακά και πειστικά, καθώς γράφει ο Σουρίν Μελικιάν στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», τη μοναδική αυτή περίπτωση στην αρχαία τέχνη.
Η Τανάγρα άρχισε να σκάβεται από επαγγελματίες ανασκαφείς υπό άγνωστες συνθήκες, περί το 1820. Στη δεκαετία του 1860 το μικρό ρυάκι είχε γίνει ρεύμα, όμως, με τη βοήθεια των παραχαρακτών, οι οποίοι φρόντισαν πλουσιοπάροχα να γεμίζουν τα όποια κενά στη ζήτηση.
Αλλά και στον χώρο της Τανάγρας, η βιαστική και συνεχής ανασκαφή κατέστρεψε τον περίγυρο των ευρημάτων, έτσι που σήμερα να μην είναι γνωστό σε τι θέση βρίσκονταν οι πήλινες φιγούρες μέσα στον ταφικό χώρο όπου ήταν θαμμένες. Ετσι η ακριβής χρονολόγηση που θα μπορούσε να γίνει επί τη βάσει εύκολα ταυτοποιήσιμων αντικειμένων (π.χ. νομίσματα) έχει γίνει αδύνατη.
Τούτο ελάχιστο ενδιαφέρον παρουσίαζε για τους συλλέκτες, που τους ένοιαζε μόνον το πώς θα συγκεντρώσουν όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτά τα έργα τέχνης. Κατ’ αρχάς ήταν εκείνες οι κομψά ντυμένες γυναίκες σε σμικρυμένες πόζες των κλασικών και των κατοπινότερων ελληνιστικών μαρμάρινων γλυπτών. Υπήρξαν ακόμη και δοχεία πήλινα στο σχήμα γυναικείας κεφαλής ή της γκροτέσκας μορφής του Σάτυρου.
Και αυτά όμως που ξέφυγαν από τη μανία των συλλεκτών είναι εξίσου δηλωτικά. Πότε πότε ο επισκέπτης σταματά με κατάπληξη μπροστά στον υπέρ μοντερνισμό της βοιωτικής τέχνης του 6ου π.Χ. αιώνα. Ενα κύπελλο είναι διακοσμημένο με περιστέρια εν πτήσει, ζωγραφισμένο σ’ ένα ψευδοναΐφ ύφος που άρεσε στον Πικάσο? και μια επίπεδη μορφή του μέσου του 6ου αιώνα δεν θα εξέπληττε έναν σημερινό καλλιτέχνη? όμως, την απόκτηση των σπάνιων αυτών έργων, τόσο πλούσιων για την αρχαιολογία και την ιστορία της τέχνης, μάλλον στους συλλέκτες υπαγόρευσε η περιέργεια παρά η καλαισθησία.
Η τέλεια Ταναγραία είναι μια γυναίκα όρθια με ελαφρά λυγισμένο το ένα πόδι και το κεφάλι σκεπασμένο με μαντίλι ή σκιάδιο για την προστασία από τον ήλιο. Οσο τη μιμήθηκαν οι πλαστογράφοι άλλο τόσο ενέπνευσε και καλλιτέχνες, όπως τον Ζαν Λεόν Ζερόμ στα τέλη της δεκαετίας του 1890 με τη «Χορεύτρια με τσέρκι Ταναγραίας», όπου όμως εκείνη την αρχαία κομψότητα έχει αντικαταστήσει ένας σύγχρονος ρεαλισμός.
Η άλλη έκθεση του Λούβρου είναι «Το δημιουργικό πνεύμα από την Πιγκάλ στον Κανόβα. Ευρωπαϊκές πήλινες μορφές από το 1740 έως το 1840». Το 1783 ο Ζαν Αντουάν Ουντόν σμίλεψε στο μάρμαρο τη φιγούρα της «Φριλέζ» (η ριγώσα), μια γυναίκα, η οποία θυμίζοντας τα κλασικά αγάλματα, ήταν ντυμένη με ένα μανδύα που τόνιζε τις γραμμές και τις καμπύλες του γυμνού, από μέσα, σώματός της. Το Λούβρο έχει στην κατοχή του ένα από τα πήλινα προπλάσματα του αγάλματος όπου παρατηρεί κανείς μερικά περίεργα πράγματα: το πρόσωπο, ακάλυπτο από τον μανδύα, έχει μάτια σαν σχισμές και μύτη που μοιάζει να προήλθε από κυβιστικό πίνακα του 20ού αιώνα. Επάνω του είναι γραμμένο ένα άγχος που θυμίζει εξπρεσιονισμό. O αυλικός καλλιτέχνης μέσα στην ιδιωτικότητα του εργαστηρίου του απέρριψε όλες τις αρχές του κλασικισμού και αφέθηκε ελεύθερος στην εσωτερική του φωνή που έγινε η έμπνευση του μοντερνισμού, δύο αιώνες αργότερα.
Συμπλέγματα
Ο Αντόνιο Κανόβα (1757-1822) είναι κυρίως γνωστός για τα μελοδραματικά γλυπτικά του συμπλέγματα «Ερως και ψυχή» και «Οι τρεις χάριτες», στα πήλινα όμως η δημιουργία του οδηγείται σε μια τελείως διαφορετική έκφραση. O «Θρήνος για τον σφαγμένο Αβελ» μοιάζει έργο άξεστο και ημιτελές, όμως στην πραγματικότητα το σύμπλεγμα αυτό όπου ο Αδάμ σκύβει πάνω από το άψυχο σώμα του γιου του που το κεφάλι του κρατάει στην αγκαλιά της η Εύα, είναι ένα εντελώς τελειωμένο, μέσα στη φαινομενική του ατέλεια, έργο, όπου ο καλλιτέχνης απορρίπτει το φινίρισμα χάριν του υπαινιγμού και την κομψότητα χάριν της έκφρασης της αλήθειας.
Το αργό σβήσιμο
Ο κλασικισμός όμως άρχισε να σβήνει όταν άρχισε να υποχωρεί η λογοτεχνία του. Μέχρι τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ελληνικές και ρωμαϊκές σπουδές ήταν ουσιώδεις για τη Δύση. Τουλάχιστον, οι μαθητές που έβγαιναν από τη Μέση Εκπαίδευση ήξεραν τους αρχαιοελληνικούς μύθους και κάτι από τα Ομηρικά Επη και τα ποιήματα του Βιργιλίου και του Ορατίου. Πρώτα, εκπαραθυρώθηκαν τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά βρίσκονται καθ’ οδόν. H καλλιτεχνική γοητεία επέζησε για λίγο? δίχως αυτήν ο Μαγιόλ δεν καταλαβαίνεται ούτε και η κλασικιστική, έστω σύντομη φάση του Πικάσο, στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Μετά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα όραμα, που σχηματίστηκε πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, μοιάζει να χάνεται οριστικά.