«Ηχογραφημένες σελίδες της Νεοελληνικής Γραμματείας, Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, O Ερωτας στα χιόνια – O ξεπεσμένος Δερβίσης». Διαβάζουν οι ηθοποιοί Ζαχαρίας Καρούνης και Νόπη Μπουζούρη, Μουσική Γιώργος E. Παπαδάκης, Εκδόσεις Audiobooks, Αθήνα 2003, σελ. 47 (με cd).
Τις προάλλες, λίγο μετά το Δωδεκάμετρο, τηλεφώνησε ένας φίλος από μακριά και μου είπε να ανοίξω το ραδιόφωνο στο Τρίτο Πρόγραμμα, όπου η Σαπφώ Νοταρά διάβαζε Παπαδιαμάντη. Πρόλαβα το τρίτο διήγημα, το «Φώτα Ολόφωτα». Το άκουγα όρθιος, συνεχώς δακρυόεν γελών. Θυμήθηκα ότι το διάβασα κι εγώ πρόπερσι σε μια γυμνασιακή τάξη κοντινής κωμόπολης και συλλογίστηκα πόσο καλύτερα θα ήταν, αν τα παιδιά είχαν ακούσει τη Σαπφώ Νοταρά. Ακόμη και κάνα δυο που έβλεπα ότι ανησυχούσαν στα θρανία τους, θα είχαν κατασειρηνευθεί.
…έπεσε χιών
Στο τέλος της ραδιοφωνικής εκπομπής πληροφορήθηκα ότι πριν από τα «Φώτα Ολόφωτα» είχαν διαβαστεί «O έρωτας στα χιόνια» και «Το μυρολόγι της φώκιας». Αναπόφευκτα ο νους μου πήγε στο τέλος των «Αντιστίξεων» του Γιάννη Ευσταθιάδη στην «Καθημερινή» της πρώτης Κυριακής του νέου έτους (4/1/2004). O τίτλος ήταν «Des pas sur la neige» και οι δύο τελευταίες παράγραφοι έλεγαν:
«Ομως -τι ειρωνεία!- η μεγαλύτερη μουσική των ημερών δεν ακούγεται, αλλά σαν λευκή μεταφορά διαβάζεται με τις λέξεις του Παπαδιαμάντη, στην καταπληκτική παράγραφο από τον «Ερωτα στα χιόνια»: «K’ επάνω εις την χιόνα έπεσε χιών. Και η χιών έγινε σινδών, σάβανον. Και ο μπαρμπα-Γιαννιός άσπρισεν όλος κ’ εκοιμήθη υπό την χιόνα, διά να μη παρασταθή, γυμνός και τετραχηλισμένος, αυτός και η ζωή του και αι πράξεις του, ενώπιον του Κριτού, του Παλαιού Ημερών, του Τρισαγίου»».
Φωνή εκ βαθέων
Τέτοια μουσική στα χιόνια και πώς γίνεται να πάψουμε να την ακούμε; Δεν γίνεται. Θα την ενωτιζόμαστε και στις καταφορές του χιονιού και στις εύδιες μέρες. Οπως δα και την εφάμιλλή της από τον «ξεπεσμένο Δερβίση»:
«Κάτω εις το βάθος, εις το λάκκον, εις το βάραθρον, ως κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνή εκ βαθέων αναβαίνουσα, ως μύρον, ως άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος, μελωδία, ανερχομένη επί πτίλων αύρας νυκτερινής, αιρομένη μετάρσιος, πραεία, μειλιχία, άδολος, ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδική, άκακος, ελισσομένη, φωνή παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος».
Δύσκολες λέξεις
Τι να αρθρώσει ύστερα από αυτά ο συντάκτης αυτού του σημειώματος; Δεν του μένει παρά με στεγνή γλώσσα να πει ότι ο δίσκος και το νοστιμότατο βιβλίο των εκδόσεων Audio-books, με ωραία τυπωμένο το κείμενο των δύο διηγημάτων -οι δύσκολες λέξεις και φράσεις ερμηνεύονται, φιλόκαλλα τυπωμένες κι αυτές, «εν τη ώα»- κοσμημένο με φωτογραφίες του Παπαδιαμάντη, της Σκιάθου και της Αθήνας («O ξεπεσμένος Δερβίσης» ανήκει στα «αθηναϊκά» του Παπαδιαμάντη), μας δίνουν τη δυνατότητα, στις καλές ή στις δύσκολες ώρες, να παρηγοριόμαστε με την ορατή και ακουστή μουσική του «Ερωτα στα χιόνια» και του «Ξεπεσμένου Δερβίση».