O Γκέρχαρντ Ρίχτερ (γενν. 1932 στη Δρέσδη) μεγάλωσε στη Γερμανία του Χίτλερ και του Εθνικοσοσιαλισμού. Εφυγε στη Δύση λίγο πριν από την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου το 1961 και συνέχισε τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ντίσελντορφ. Συμφοιτητής του Ζίγκμαρ Πόλκε, βρέθηκε μαζί με εκείνον, υπό την επιρροή του Γιόζεφ Μπόις και βαθμιαία στο επίκεντρο της Εννοιολογικής Τέχνης. Σήμερα, ο Ρίχτερ είναι ο ακριβότερος ζων καλλιτέχνης, αν και παραμένει αμφίβολο αν τούτο οφείλεται στην τέχνη του ή η τέχνη του οφείλεται στην τιμή της. Το θέμα όμως δεν είναι τούτο. Είναι η φωτογραφική συλλογή του Ρίχτερ συγκεντρωμένη στη διάρκεια 40 χρόνων και η οποία με τίτλο «Ατλας» παρουσιάζεται τώρα, για πρώτη φορά στη Βρετανία, στην γκαλερί του Λονδίνου Γουάιτσαπελ.
Αθώα και σκληρά
Διαβατικά σύννεφα στον ουρανό και από κάτω οι ανταύγειες του σπασμένου ηλιόφωτος, στο νερό μιας λίμνης. Φωτογραφίες εφημερίδων της δεκαετίας του ’60, με δολοφονημένες κοπέλες, ένα οικογενειακό ενσταντανέ, με τον θείο Ρούντι καμαρώνοντας με τη στρατιωτική στολή του, βουνά και εναέριες απόψεις πόλεων, πορτρέτα διασήμων νεκρών, του Χίτλερ σε δείπνο, του Μάο σε μια αφύλακτη, ανθρώπινη στιγμή. Λουλούδια, μερικά μαραμένα. Διασκορπισμένες στην γκαλερί, οι φωτογραφίες αυτές συγκεφαλαιώνουν, καθώς γράφει ο Αντριαν Σιρλ στην «Γκάρντιαν» την πορεία του Ρίχτερ στη ζωγραφική. Γιατί τα θέματα των φωτογραφιών είναι κι εκείνα ή σαν εκείνα που ενδιαφέρουν τον καλλιτέχνη και στην πρώτη τέχνη του.
Τράπεζα εικόνων
Εξοχικοί δρόμοι, μέσα από καλαμποκοχώραφα, μανάδες με τα παιδιά τους, ένα ρολό τουαλέτας να κρέμεται μέσα στο πρωινό φως, ένας ακροβάτης πέφτοντας, ένα ελάφι που στέκει. Αλλά και όχι τόσο αθώα θέματα, ένας σωρός πτώματα στην άκρη του δρόμου με τους γύπες σε στάση αναμονής, ένας ναζί απαγχονίζοντας ένα παιδί με μια περίεργη έκφραση χαμόγελου στο πρόσωπο, στρατόπεδα, αποστεωμένα πλάσματα, τρένα που τρέχουν στις γραμμές σαν να μην ξέρουν πού πηγαίνουν ή σαν να πηγαίνουν στο μοιραίο.
Ο «Ατλας» είναι μια τράπεζα εικόνων που πολλές έχει τραβήξει ο ίδιος ο Ρίχτερ ή που τις έχει ξαναφωτογραφήσει από πρωτότυπα. H διαφορά στη γωνία είναι η δική του διαφορά, η δική του οπτική γωνία, η δική του διαφορετική προσωπικότητα.
Μερικές ήταν η πρώτη ύλη για πίνακες, όπως εκείνο το έργο του Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ με το ναυαγισμένο πλοίο μέσα στους παγετώνες, για το οποίο ο Ρίχτερ ταξίδεψε στα παγόβουνα της Γροιλανδίας και τράβηξε αμέτρητες φωτογραφίες. Αλλες προέρχονται από επίκαιρα, ανησυχητικά γεγονότα στη σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας, όπως εκείνες με τίτλο «Οκτώβριος 18, 1977», που αποδίδουν με στυλ ντοκιμαντέρ, εικόνες από τη ζωή, τη φυλάκιση και τον θάνατο του Αντρέα Μπάαντερ και της Ουλρίκε Μάινχοφ.
Δυϊσμός του καλλιτέχνη
Αξίζει να σημειωθούν αυτές οι δύο ομάδες φωτογραφιών, του παγωμένου τοπίου όπου τελείται ο πίνακας του Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ και της σύγχρονης, ταραγμένης περιόδου. Διότι δείχνουν κάτι θεμελιώδες για τον Γκέρχαρντ Ρίχτερ, σαν καλλιτέχνη. Την εμμονή του στην τέχνη σαν τέτοια, σαν ζων, αυθύπαρκτο γεγονός μέσα όμως από το εξίσου ζων παρελθόν της και την εμπλοκή του με το πολιτικό παρόν, όπως αυτό βιώνεται μέσα από ένα σύγχρονο καλλιτέχνη.