Συνήθως η βιογραφία ενός συγγραφέα ακολουθεί ένα πρότυπο σχέδιο και απευθύνεται σ’ ένα, λίγο πολύ, συγκεκριμένο κοινό. Το πρώτο, το σχέδιο, απαρτίζεται από τρία μέρη, ο βίος, το έργο, η αποτίμηση που πολλές φορές, μπαίνουν το ένα μέσα στο άλλο. Το δεύτερο, οι αναγνώστες, είναι συνήθως εκείνοι που δεν έχουν διαβάσει το έργο του βιογραφούμενου και ούτε πρόκειται να το διαβάσουν? το αναπληρώνουν με τη βιογραφία.
Πολύπλευρη ζωή
Οι καλύτερες είναι κοντά στον άνθρωπο που βιογραφούν και σε μια απόσταση από το έργο του, γνωρίζοντας ότι ουδέποτε αυτό είναι μηχανιστική αντανάκλαση της εμπειρίας, αλλά ανεξήγητη, κατά βάθος, μεταμόρφωσή της. O Σάμιουελ Μπέκετ το εγνώριζε, όταν απάντησε στην Ντίρντριχ Μπέαρ, η οποία είχε ζητήσει τη βοήθειά του για να γράψει τη βιογραφία του, ότι δεν επρόκειτο ούτε να τη βοηθήσει ούτε να την εμποδίσει.
Μαζί και εξαιρετικά διπλωματική απάντηση, ζώντος έτι του θέματος της βιογραφίας. O Καρλ Γιουνγκ που είναι το θέμα του πρόσφατου βιβλίου της Αμερικανίδας βιογράφου – «H βιογραφία του Γιουνγκ» (Πιτλ Μπράουν, 881 σελίδες, 25 στερλίνες), δεν είχε αυτήν την άνεση. Ομως, δεν μπορεί να πει κανείς, καθώς γράφει ο Ρόμπιν Μακί στην «Ομπζέρβερ», ότι βγαίνει γι’ αυτό χαμένος. O Καρλ Γιουνγκ, συνιδρυτής της ψυχανάλυσης και δημιουργός όρων όπως εσωστρέφεια, εξωστρέφεια και συλλογικό υποσυνείδητο που έχουν περάσει στην καθημερινή ομιλία, είχε μια καλή ζωή. Παντρεύτηκε την κόρη μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες της Ελβετίας, έζησε 85 χρόνια και σε όλη τη διάρκεια της μακράς ζωής του διακρίθηκε και τιμήθηκε ποικιλότροπα. Εξίσου ποικιλότροπα κατακρίθηκε ο χαρακτήρας του από τους μεταθανάτιους βιογράφους του. Επιστημονικά κατακρίθηκε ως απατεών και ανθρώπινα, ως αντισημίτης και συνεργάτης των Ναζιστών. Υπερβολικές έως ανυπόστατες κατηγορίες για την Μπέαρ, η οποία, γι’ αυτόν το λόγο αποφάσισε να γράψει τη βιογραφία του (η τρίτη, μετά τον Μπέκετ και τη Σιμόν ντε Μποβουάρ). Αν και θα πρέπει να σημειωθεί, οι επιθέσεις κατά του Γιουνγκ δεν ήταν ο γενικός κανόνας? η τωρινή βιογράφος κομίζει όμως ένα καλογραμμένο βιβλίο όπου συνδυάζεται η συγκίνηση με την αντικειμενικότητα. H ζωή του Γιουνγκ ήταν συναρπαστική, απογοητευτική, αντιφατική, αλλά αναμφίβολα παραγωγική και επάξια. Σίγουρα, δεν υπήρξε απατεώνας και προδότης? όσον αφορά το δεύτερο, είχε δουλέψει μυστικά για τους συμμάχους στον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεγάλη βοήθεια για την Μπεάρ υπήρξε η ελεύθερη πρόσβασή της στην προσωπική αλληλογραφία του Γιουνγκ. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα στοιχεία αυτά της έδωσαν την ευκαιρία να φιλοτεχνήσει ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο μιας πολυσήμαντης και διφορούμενης προσωπικότητας. O Γιουνγκ ήταν γιος πάστορα και μιας υπερπροστατευτικής μητέρας που της άρεσε να αφηγείται στους γείτονες και συγγενείς ιστορίες για πνεύματα τα οποία έβγαιναν περίπατο στο πρεσβυτέριο. Καλός μαθητής στο σχολείο, σπούδασε φαρμακευτική στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας και το 1903 παντρεύτηκε την Εμα Ραουσενμπίαμ, κόρη ενός από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες της Ελβετίας. Γοητευμένος από τη θεωρία της ψυχανάλυσης, έγινε το 1905 οπαδός του Φρόιντ για τον οποίο, ο νεαρός Ελβετός γιατρός επέπρωτο να γίνει ο διάδοχος στον οποίο προσέβλεπε? αν και η τάση του μαθητή να κοιμάται με τις ασθενείς του δεν ήταν της αρεσκείας του δασκάλου.
Αλλά ο νεαρός Γιουνγκ, γνώστης του εσωτερικού κόσμου από ταλέντο και επιστήμη, ήταν μαγνητικός για τις γυναίκες. O ίδιος, παρότι δεν ασχολιόταν ιδιαίτερα μαζί τους ως σύνολο επέλεγε κατά γούστο, ιδιαίτερες περιπτώσεις. Μία από αυτές ήταν η Τόνι Βολφ, μανιοκαταθλιπτική μετά τον θάνατο του πατέρα της με την οποία όμως ο Γιουνγκ διατήρησε δεσμό ώς τον θάνατό της. Στη σύζυγό του Εμα δήλωσε ότι ήταν η άλλη σύζυγός του.
Το 1910 εξελέγη πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, αλλά το 1914 διερράγη η φιλία και συνεργασία με τον Φρόιντ του οποίου απέρριπτε τη βασική αντίληψη περί της παιδικής σεξουαλικότητας, η οποία διαμορφώνει αποφασιστικά τον χαρακτήρα του ενήλικου. Για τον Γιουνγκ, προέχουσα σημασία έχει το συμβολικό υποσυνείδητο, η λίμνη αυτή των αρχαϊκών στοιχείων της ψυχής, των μύθων και των ιστοριών που είναι κοινά στους περισσότερους πολιτισμούς. Για τον Φρόιντ τα όνειρα είναι η έκφραση των υποσυνείδητων, κυρίως ερωτικών, επιθυμιών, ενώ για τον Γιουνγκ είναι μηνύματα από το κοινό, προγονικό παρελθόν. Το γεγονός ότι ο Γιουνγκ ανέπτυξε τη θεωρία του αυτή, εν μέρει μέσα από τη μελέτη του των αλχημιστών οι οποίοι, κατ’ αυτόν, υφίσταντο ψυχοσωματική μεταμόρφωση στη διαδικασία της προσπάθειάς τους να μεταλλάξουν το μολύβι σε χρυσάφι, έδωσε την ευκαιρία στους επιστημονικούς κύκλους να τον θεωρήσουν αγύρτη. Το 1942 οι Γερμανοί του ζήτησαν να αναλάβει τον Χίτλερ που η κατάρρευσή του ήταν ανησυχητική για τους ναζιστές. Αρνήθηκε αλλά μετά τον πόλεμο, παρότι στη διάρκειά του είχε συμβουλεύσει τους Συμμάχους, κατηγορήθηκε ως συμπαθών στον ναζισμό. H βιογράφος αποδεικνύει ότι οι κατηγορίες αυτές είναι αβάσιμες.
Η επιβίωση των ιδεών
Πέθανε το 1969 μετά την Εμα και τον Βολφ και οι ιδέες του επιζήσανε ορισμένες αυτούσιες, κάποιες μεταλλαγμένες καλύτερα ή χειρότερα, ως επί το πλείστον το δεύτερο. Τουλάχιστον για τη βιογράφο. Πέρα από το συλλογικό υποσυνείδητο η Νιου Εϊτζ, η εποχή του Υδροχόου, ή επιστημονική μελέτη του συμπτωματικού, έχουν την αρχή τους στον Γιουνγκ.