Claude Mosse: «Πολιτική και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα». Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μπούρας. Εκδόσεις Σαββάλας, 2003, σελ. 300.
O εικοστός αιώνας, βαριά πληγωμένος από τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους εξαιτίας των οποίων αναβλήθηκε επ’ αόριστον, αν δεν ματαιώθηκε οριστικά η από πολλού αναμενόμενη νέα Αναγέννηση, επέστρεψε και πάλι το αγωνιώδες ενδιαφέρον του στον απολεσθέντα παράδεισο του δυτικού κόσμου, την αρχαία Ελλάδα. Ιδιαίτερα ερευνήθηκαν οι τομείς της Κοινωνίας, της Ιστορίας και της Πολιτικής με έμφαση στην Αθήνα και μάλιστα της Κλασικής Περιόδου (5ος-4ος αιώνας), με αποκορύφωμα τη ρηξικέλευθη πολιτειακή επινόηση, την άμεση δημοκρατία.
Η Claude Mosse, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Paris VIII, μαθήτρια και συνεργάτις της μεγάλης Jacqueline de Romilly, είναι γνωστή στο ελληνικό κοινό και από άλλα βιβλία της, για την αρχαία Ελλάδα: «H αρχαϊκή Ελλάδα» (MIET), «Επίτομη Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας» (Παπαδήμας), «Οι θεσμοί στην κλασική Ελλάδα» (Μεταίχμιο), «O πολίτης στην αρχαία Ελλάδα» (Σαβάλλας), «Αθήνα. Ιστορία μιας δημοκρατίας» (MIET), «Το τέλος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας» (Παπαζήσης), «Οι τύραννοι στην αρχαία Ελλάδα» (Το «Αστυ»), «H δίκη του Σωκράτη» (Ζαχαρόπουλος), «H γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα» (Παπαδήμας), «H εργασία στην Ελλάδα και τη Ρώμη» (Ζαχαρόπουλος), «O αρχαίος ελληνικός πολιτισμός στο Διαφωτισμό» (Σαββάλας).
Το παρόν δεν είναι από τα ευτυχέστερά της. Αγνοώντας τη μη γαλλόφωνη βιβλιογραφία, ιδιαίτερα το βιβλίο του Anthony Andrewes («Αρχαία ελληνική κοινωνία», MIET) και το βιβλίο του George Forrest («H γένεση της αθηναϊκής δημοκρατίας», Εκδόσεις Παπαδήμας, μετάφραση του γράφοντος το παρόν σε συνεργασία με την Ελένη Κόντη) -ίσως γιατί όπως είπε ο Μπόρχες στο Επιμύθιον στο «Ονομα του Ρόδου» για τον Ουμπέρτο Εκο: «Τα χρέη κάποτε πληρώνονται»- περιορίστηκε και αυτή στον παραδοσιακό «αθηνοκεντρισμό» και σε τέσσερις ενότητες παρουσίασε το θέμα της πολιτικής και της κοινωνίας στην αρχαία Αθήνα μόνο: 1) Πολίτες και μη Πολίτες (σε τρία κεφάλαια), 2) Πολιτική ισότητα και πολιτικές ανισότητες, 3) H λειτουργία της πολιτικής ζωής (σε τέσσερα κεφάλαια) και 4) O πόλεμος (σε τρία κεφάλαια).
Το βιβλίο, αφιερωμένο στη μνήμη του M. I. Finley (βλ. εδώ το τρίτο κρινόμενο έργο), ολοκληρώνεται σύντομα, με απολογητική οιονεί Εισαγωγή («Γιατί η Αθήνα…») και από Επίλογο («H Χαιρώνεια και το τέλος της αθηναϊκής δημοκρατίας», με υλικό από άλλο της βιβλίο) και ελλιπέστατη βιβλιογραφία, κυρίως γαλλόφωνη, και ξένη μεταφρασμένη στα Γαλλικά. Δείγμα γραφής της Κλοντ Μοσέ (σελ. 168): «H σπουδαιότητα των οικονομικών αρχόντων τον 4ο αιώνα δείχνει αναμφισβήτητα μια μετατόπιση του κέντρου ενδιαφέροντος της πόλης και συγχρόνως μια πρόοδο στη διοικητική διαχείριση των δημοσίων υποθέσεων. Αξιοσημείωτο είναι ότι και οι σύγχρονοι το είχαν συνειδητοποιήσει. Ηδη ο Πλάτωνας και ο Ξενοφώντας, στο πρώτο μισό του αιώνα, απέδιδαν στον Σωκράτη λόγια τα οποία προϋπέθεταν ότι για να κάνει κάποιος πολιτική καριέρα, ήταν σημαντικό να αποκτήσει συγκεκριμένες γνώσεις πάνω στα θέματα που συζητούσαν στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας, είτε επρόκειτο για ειρήνη και πόλεμο είτε για την κατασκευή δημοσίων έργων είτε για τον εφοδιασμό της πόλης με σιτηρά».
Στα καλύτερά της βρίσκεται η Κλοντ Μοσέ, όταν επίπεδα, χωρίς σχόλια και συγκεκριμένη μέθοδο, αναπαράγει πρωτογενές υλικό από έργα αρχαίων συγγραφέων, των οποίων όμως τα έργα παρατίθενται στα Αρχαία Ελληνικά με μονοτονικό Α-πα-ρά-δε-κτο!
(1) O κ. Ανδρέας Παναγόπουλος είναι καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.