Δ ώδεκα μήνες απομένουν από την ημέρα που το πρωτοποριακό στέγαστρο στο Ακρωτήρι θα ολοκληρωθεί. Σε δώδεκα μήνες θα είναι έτοιμο για να στεγάσει με ασφάλεια τα ερείπια και τους «θησαυρούς» αυτού του μοναδικού προϊστορικού πολιτισμού που ακόμη και σήμερα προκαλεί έκπληξη στους ίδιους τους αρχαιολόγους. Θα πρέπει ωστόσο να περάσουν αιώνες, όπως λέει ο ανασκαφέας καθ. Χρίστος Ντούμας, μέχρι να ολοκληρωθούν οι ανασκαφές που ξεκίνησαν πριν από 37 χρόνια. Από τα 50 κτίρια που έχουν εντοπιστεί μέσα στα 12 στρέμματα του στεγασμένου χώρου «μόλις τα τέσσερα έχουν πλήρως ερευνηθεί ώς τώρα».
Αυτά όμως τα τέσσερα κτίρια έδωσαν ποσότητες κονιαμάτων που ανήκουν σε τοιχογραφίες πολλών εκατοντάδων τετραγωνικών. Οπως σημειώνει ο καθηγητής κ. Χρίστος Ντούμας, διευθυντής των ανασκαφών στο Ακρωτήρι, στην έκδοση «ΑΛΣ» της Εταιρείας Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας, «εκτιμάται ότι οι έως τώρα συντηρημένες τοιχογραφίες αποτελούν μόλις το ένα τρίτο αυτών που έχουν ανασυρθεί από τα ερείπια και θα απαιτηθούν πολλά χρόνια συνεχούς εργασίας μεγάλου συνεργείου συντηρητών για να ολοκληρωθεί η συντήρηση των υπολοίπων, χωρίς να υπολογίζονται άλλες που έχουν εντοπιστεί σε άσκαφα κτίρια. Σε συνεργασία με την Διεύθυνση Συντήρησης του ΥΠΠΟ και με την εξασφάλιση κονδυλίων από ποικίλους φορείς καταβάλλεται προσπάθεια, ώστε να μη διακόπτεται η συντήρηση αυτών των πολύτιμων μνημείων της αρχαίας τέχνης».
10.000 πήλινα σκεύη
Ο αριθμός των ευρημάτων είναι απίστευτα μεγάλος και ποικίλος. Μόνο τα ακέραια πήλινα σκεύη είναι 10.000. Θα μπορούσαν δηλαδή μόνα τους να γεμίσουν τις αίθουσες ενός επιτόπιου μουσείου. Η διαχείριση λοιπόν τόσων ευρημάτων όσο και των αρχείων που τα τεκμηριώνουν είναι ένα πρόβλημα. Οπως άλλωστε και η αποθήκευσή τους. Σημασία, όμως, έχει το αποτέλεσμα. Σήμερα χάρη στη διατήρησή τους και κυρίως τη συστηματική τους μελέτη «είμαστε σε θέση να σκιαγραφήσουμε αδρομερώς την ιστορία της προϊστορικής πόλης από την ίδρυση έως τον τελικό ενταφιασμό της (μέσα περίπου του 17ου αι. π.Χ). Ιστορία τριών τουλάχιστον χιλιετιών με σεισμικές καταστροφές και ανοικοδομήσεις αλλά και περιόδους μεγάλης ευμάρειας».
Τα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν αλλά και η μελέτη τους δίνουν νέες πληροφορίες για τις καθημερινές συνήθειες των κατοίκων, τις οικονομικές δραστηριότητές τους, τις ασχολίες τους και τις πνευματικές τους ανησυχίες. «Μέσα από τις πληροφορίες αυτές αναδεικνύεται μια κοσμοπολίτικη κοινωνία ευκατάστατων αστών που η οικονομία της βασιζόταν κυρίως στη ναυτιλία και το εμπόριο. Μια κοινωνία φιλελεύθερη με κεντρική εξουσία, τη διαχείριση της οποίας είχε στα χέρια της η οικονομική ελίτ της πόλης». Μια πρώιμη μορφή ολιγαρχικής δημοκρατίας, της οποίας εξελιγμένες παραλλαγές βλέπουμε αργότερα στις αρχαίες ελληνικές και στις μεταγενέστερες ευρωπαϊκές πόλεις «όπως η Βενετία και η Γένουα, όπου ο κινητός πλούτος, που απέφερε το εμπόριο και η ναυτιλία, υποκατέστησε τη γαιοκτησία ως μέσον επιβολής και ως σύμβολο κύρους».
Εντυπωσιακά ευρήματα
Η αποκάλυψη στην Ξεστή 4 της τοιχογραφίας με παράσταση διακοσμημένου οδοντόφρακτου κράνους, με λοφίο και σχήμα αλογοουράς που ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές της περιόδου 1999-2002, ήταν πράγματι εντυπωσιακή. Οπως σημειώνει η Νατάσα Ακριβάκη στον τιμητικό τόμο «Αργοναύτης» των φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών για τον καθηγητή κ. Ντούμα («Καθημερινή»): «Η ύπαρξη τμήματος του λοφίου δεύτερου κράνους οδηγεί στην εύλογη υπόθεση ότι το τεμάχιο ανήκει σε ζωφόρο παράστασης κρανών. Ανήκει στον οδοντόφρακτο τύπο, τον λεγόμενο μυκηναϊκό. Πρόκειται για μια από τις πρωϊμότερες και πάντως την πιο ρεαλιστική παράσταση του αντικειμένου, και μάλιστα σε φυσικό μέγεθος, με όλα τα στοιχεία ενός πραγματικού κράνους: λοφίο σε σχήμα αλογοουράς, παραγναθίδα, προμετωπίδα και επάορτο».
Οσο συνεχίζεται η συντήρηση στα ευρήματα που ήρθαν στο φως στο Ακρωτήρι, τόσο αυξάνονται οι καινούργιες πληροφορίες. Στην Ξεστή 5, άσκαφο κατά το μεγαλύτερο μέρος οικοδόμημα του Ακρωτηρίου, κατά τη θεμελίωση των πεσσών ένα «τυφλό χτύπημα» έδωσε μια εντυπωσιακή τοιχογραφία ύψους περίπου 3μ. που σώζεται ολόκληρη σε εξαιρετική κατάσταση. Η αποτοίχισή της από τη νέα μάλιστα γενιά των συντηρητών ήταν επίσης ένα γεγονός το οποίο βιντεοσκοπήθηκε για το πλούσιο αρχείο της ανασκαφής του Ακρωτηρίου.
Μοναδική μπανιέρα με παράσταση καλπαζόντων ζώων (διακρίνονται τα τετράποδα που πηδούν κι από πάνω πουλιά να πετούν), που όπως φαίνεται κάτω δεξιά τα κυνηγάει ο κυνηγός. Ενα αριστούργημα από τη μεσοκυκλαδική εποχή. Ο μεγάλος πίθος με παράσταση γρύπα (18ος π.Χ. αι.) είναι επίσης μεσοκυκλαδικό εύρημα που μαζί με την μπανιέρα αποτελούν τα πρώτα δείγματα που μας οδήγησαν στη δημιουργία της μνημειακής ζωγραφικής σε τοίχο, της γνωστής τοιχογραφίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η γνωστή πρόχους με σκηνή κεράσματος αλλά και το πήλινο πατητήρι με τον κάδο για τον μούστο. Μέσα σε αυτό βρέθηκε το ψάθινο καλάθι με ασβέστη στο οποίο αναφέρθηκε ο κ. Ντούμας πριν από λίγες ημέρες.
Προηγμένη τεχνολογία
Το καλάθι με τον ασβέστη στις εγκαταστάσεις εργαστηρίου κρασιού είναι ένα ακόμη εύρημα. Δεν ήταν το μόνο που εντυπωσίασε τους ακροατές της ανακοίνωσης του κ. Χρίστου Ντούμα πριν από λίγες ημέρες στην Αρχαιολογική Εταιρεία, με θέμα τις εφαρμογές της πυροτεχνολογίας από τη θηραϊκή κοινωνία.
Η κουζίνα τους ήταν πλήρως εξοπλισμένη: Χύτρα, ταψί, φορητή εστία, ψηστιέρα και υποδοχές για σουβλάκια, επίπεδες πλάκες για το ψήσιμο πίτας, ήταν όπως φαίνεται μέρος κάθε σπιτιού. Με τα λυχνάρια φώτιζαν τα βράδια τους, ενώ φορητές εστίες φαίνεται να χρησίμευαν και για τις κρύες νύχτες. Η χρήση της φωτιάς εντοπίζεται σε πολλά ακόμη. Στις εργασίες βαφής των πολύχρωμων υφασμάτων, τα σκεύη καπνιστήρια που χρησιμοποιούν και σήμερα οι μελισσοκόμοι, τα θυμιατήρια για θρησκευτικές τελετουργικές πράξεις ή ακόμη και για την απολύμανση και τον αρωματισμό των χώρων. Αμόνια, μεγάλες τσιμπίδες αλλά και φυσερά, μήτρες για την κατασκευή βαριδίων, κεραμεική παραγωγή με πλάκες για την επίστρωση δαπέδων, υδρορροών και σωλήνων αποχέτευσης, επιβεβαιώνουν ότι η θηραϊκή κοινωνία της εποχής του Χαλκού, είχε βρει τον τρόπο να δαμάσει τη φωτιά προς όφελός της.
«Αυτά που παρουσίασα», λέει στην «K» ο ανασκαφέας, «δεν είναι ένα ξαφνικό εύρημα που ανέτρεψε ό,τι γνωρίζαμε, αλλά μια σύνθεση πληροφοριών που αντλούμε τα τελευταία χρόνια. Οι τελευταίες εργασίες μας έδωσαν νέες πληροφορίες και έτσι οι γνώσεις μας για τη φωτιά μας πήγαν 1.000 χρόνια πιο πίσω».
Το μεγαλύτερο στον κόσμο
Α πό τον περασμένο Νοέμβριο είναι κλειστό το Ακρωτήρι στην Σαντορίνη. Ο αρχαιολογικός χώρος έπρεπε να κλείσει, για να ξανανοίξει το καλοκαίρι. Ολόκληρος όμως, θα ‘ναι έτοιμος σε 12 μήνες, όπως λέει στην «Κ» ο αρχιτέκτονας κ. Νίκος Φιντικάκης που έχει αναλάβει τη λύση του στεγάστρου. «Εχει ολοκληρωθεί όλη η υποδομή του στεγάστρου. Εχουν γίνει όλες οι θεμελιώσεις των 95 τελικά στύλων, έχουν μπει όλοι οι πάσσαλοι, το χωροδικτύωμα και όλη η πρώτη στρώση από λαμαρίνα των τοξωτών τμημάτων του στεγάστρου. Αυτή δηλαδή η επικάλυψη που βλέπουμε στη φωτογραφία είναι η τελική επί της οποίας θα διαστρωθεί η θηραϊκή γη».
Διεθνές ενδιαφέρον
Η εργασία που γίνεται στο Ακρωτήρι για την αντικατάσταση του παλιού στεγάστρου μαζί με τα νέα ευρήματα που ήρθαν στο φως, έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων στο εξωτερικό αλλά και μεγάλων Πανεπιστημίων. Κάθε χρόνο έρχονται επιστήμονες από Ιταλία, Βέλγιο, Καναδά, Αμερική και βλέπουν από κοντά τον άθλο που γίνεται εκεί, ενώ οι προσκλήσεις στον κ. Χρίστο Ντούμα, όπως και στον κ. Νίκο Φιντικάκη, από ξένα Πανεπιστήμια δεν λείπουν ποτέ.
«Να, σε λίγες ημέρες θα πάω σε ένα δίκτυο 50 ευρωπαϊκών φορέων διά των οποίων θα προαχθεί η εικονική πραγματικότητα των αρχαιολογικών χώρων. Γίνεται δηλαδή μια προσπάθεια ψηφιακής αναπαράστασης του αντικειμένου. Το Ακρωτήρι επελέγη σαν το μοναδικό και μεγαλύτερο προϊστορικό εύρημα που υπάρχει. Θα ακολουθήσει μια ακόμη πρόσκληση στο Οχάιο, στην Αμερική». Στην Αμερική, στο Πρίνστον συγκεκριμένα, είχε πάει πρόσφατα και ο ανασκαφέας κάνοντας μια από τις εντυπωσιακότερες παρουσιάσεις ενώ σε λίγο καιρό στο Κέμπριτζ θα γίνει μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση για την κουζίνα του Ακρωτηρίου.
Ρέει η χρηματοδότηση
«Αυτή τη στιγμή η χρηματοδότηση του έργου ρέει. Επομένως υπολογίζουμε σε οκτώ μήνες να ‘ναι τελειωμένο όλο το στέγαστρο και σε δώδεκα μήνες να έχει ολοκληρωθεί ο εσωτερικός χώρος από πλευράς διαδρομών και επανεκθέσεων καθώς και ο περιβάλλων χώρος».
«Ευελπιστούμε ότι σε ένα οκτάμηνο θα’χουν κλείσει όλες οι κατασκευές του στεγάστρου. Αυτή τη στιγμή μένει να συμπληρωθούν οι μονώσεις και η εδαφική επικάλυψη. Θα έχει μπει η εσωτερική ξύλινη οροφή που βοηθάει στην απαγωγή του ζεστού αέρα, θα έχει ολοκληρωθεί η περίμετρος του χώρου, είσοδοι και έξοδοι, και όλες οι κατασκευές απορροής των ομβρίων υδάτων».
Με την ολοκλήρωσή του θα είναι το μεγαλύτερο έργο προστασίας προϊστορικού οικισμού στον κόσμο. Το έργο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ενωση και το υπουργείο Πολιτισμού. Είναι τεράστια επένδυση και εξίσου τεράστιο έργο, που όμως ελέγχεται πλήρως. Οπως τονίζει και ο ανασκαφέας, «έχουμε πάει πολύ καλά και στον διαχειριστικό έλεγχο».
Πέντε διαφορετικές διαδρομές
Στο επόμενο τετράμηνο θα απομακρυνθούν όλες οι εσωτερικές σκαλωσιές και θα διαμορφωθεί όλος ο αρχαιολογικός χώρος. Δηλαδή οι διαδρομές εσωτερικά, οι επισκέψεις, οι εκθεσιακές ενότητες, οι διαδρομές για αναπήρους, και οι ειδικές για αρχαιολόγους. Ολη η περιήγηση στην πόλη. «Εχουμε προβλέψει πέντε πορείες με διαφορετικά εισιτήρια. Υπάρχει δηλαδή, δυνατότητα επίσκεψης του χώρου σε δυο ώρες, σε μια ημέρα και σε τρεις ημέρες. Επίσης δυνατότητα επίσκεψης για επιστήμονες και αρχαιολόγους και μια διαδικασία επίσκεψης για τα άτομα με ειδικές ανάγκες που δεν μπορούν να πάνε παντού.
»Είναι σαν να επισκέπτεσαι μια πόλη. Το εμπορικό της κέντρο που ‘ναι λ.χ. η Ομόνοια, μετά το πολιτικό της κέντρο της, σαν το Σύνταγμα δηλαδή, τον πολιτιστικό της πόλο, κάτι σαν το σημερινό Γκάζι, κ.ο.κ. Και ανάμεσα σε όλα αυτά, τα σπίτια. Αλλωστε αυτά εκφράζουν τις διάφορες εκφάνσεις της ζωής της πόλης. Εχω πει πολλές φορές ότι δεν είναι μουσείο όλο αυτό. Ξαναβιώνει η πόλη. Θα ξαναβρεί τη σκιά της. Ξέρετε τι μεγάλο πράγμα είναι η σκιά; Είναι η ζωή. Το Ακρωτήρι θα ξαναγίνει το εγκώμιο της σκιάς. Θα ξαναδούμε τη σκιά στα αρχαία».
Σημαντικό κατά τον κ. Ντούμα είναι το γεγονός ότι για πρώτη φορά έχουν μελετηθεί διαδρομές για τα άτομα με κινητικά προβλήματα. «Θα έχουμε ακόμη και ιατρείο. Αυτό είναι σημαντικό γιατί κατά τους θερινούς μήνες έρχονται ηλικιωμένοι τουρίστες που συχνά εξαντλούνται και λιποθυμούν λόγω της αφόρητης ζέστης».