H σκηνοθεσία ταινιών είναι ένα πεδίο όπου οι γυναίκες πολύ δύσκολα αναδεικνύονται και πολύ σπάνια επιβραβεύονται. Τα εμπόδια, ιδίως στο Χόλιγουντ, είναι τόσο μεγάλα, που όσες τολμούν να ασχοληθούν νιώθουν ότι τους συμπεριφέρονται σαν να είναι εγκληματίες. Γι’ αυτό πρέπει να επισημάνουμε, σαν να είναι κάτι απρόσμενο, ότι το 2003 ήταν μια δυνατή χρονιά για τις γυναίκες ως σκηνοθέτιδες.
Φιλμ όπως το «Χαμένοι στη μετάφραση» της Σοφίας Κόπολα, το «Monster», πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Πάτι Τζένκινς, το σφριγηλό «Σημάδι της φάλαινας» της Νίκι Κάρο, το «Δεκατριών» της Κάθριν Χάρντγουικ και το «AmericaSplendor» της Σάι Σπρίνγκερ Μπέρμαν, όλα έχουν κερδίσει τις εντυπώσεις.
Το επίτευγμα της Κόπολα στο «Χαμένοι στη μετάφραση» είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί η ταινία διαθέτει κάτι που έχουμε χρόνια να δούμε: τη γοητεία που ασκεί σ’ ένα σκηνοθέτη το πολύπλευρο ταλέντο ενός ηθοποιού. H αγάπη της Κόπολα για την εκφραστική ικανότητα του Μπιλ Μάρεϊ είναι τόσο εμφανής όσο και ο ενθουσιασμός του ήρωα, που ερμηνεύει ο Μάρεϊ, για τη νεαρή συνταξιδιώτισσά του (Σκάρλετ Γιόχανσον) και φορτίζει την ταινία με μια ένταση, που σπάνια συναντάς στον κινηματογράφο.
Αυτοσυγκράτηση
Παρόμοια έμφαση στην ερμηνεία υπάρχει επίσης στο «Monster», ταινία με θέμα την κατά συρροήν δολοφόνο Αϊλίν Γουόρνος. H ναυαγισμένη, ευάλωτη χροιά που δίνει η Σαρλίζ Θερόν στη φόνισσα που ερμηνεύει, απογειώνει πραγματικά την ταινία. Παρ’ όλο το παραμορφωτικό μακιγιάζ και τα επιπλέον κιλά που φορτώθηκε η Θερόν για τον ρόλο, η σκηνοθεσία επιδεικνύει μια αξιοσημείωτη έλλειψη επιδειξιομανίας και εντυπωσιοθηρίας, κάτι που υπογραμμίζει πόσο κατανόησε και εκτίμησε η Πάτι Τζένκινς το θέμα της. Είναι ένα σκηνοθετικό ντεμπούτο από τα ελάχιστα όπου δεν υπάρχουν, π.χ., μακρόσυρτα μονοπλάνα. H Τζένκινς στηρίχθηκε στην αυτοσυγκράτηση.
Η ανελέητη λιτότητα στη σκηνοθεσία της Τζένκινς φέρνει στο νου την αμεσότητα μιας άλλης σκηνοθέτιδος, της Αϊντα Λουπίνο. Τις δεκαετίες του ’40 και του ’50, η Λουπίνο αντέδρασε στην έλλειψη ρόλων με ενδιαφέρον δημιουργώντας τις δικές της ευκαιρίες στην παραγωγή και στη σκηνοθεσία. (Πέρυσι, η Σάλμα Χάγιεκ έκανε το ίδιο, αναλαμβάνοντας ευθύνες παραγωγού στο φιλμ «Φρίντα», το οποίο σκηνοθέτησε η ταλαντούχα Τζούλι Τέιμορ. Και η Σαρλίζ Θερόν, που όπως η Λουπίνο, είχε βαρεθεί να την αντιμετωπίζουν σαν στάρλετ, συμμετείχε στην παραγωγή του «Monster», για να μπορέσει η ταινία να πραγματοποιηθεί.)
Η Αϊντα Λουπίνο βρήκε τον τρόπο να κάνει το δικό της, δουλεύοντας έξω από το σύστημα των μεγάλων στούντιο. Αυτό δεν έχει αλλάξει. Οι περισσότερες ταινίες που δείχνουν το βάθος του γυναικείου ταλέντου πίσω από τις κάμερες είναι ανεξάρτητες παραγωγές. Και μπορεί τον καιρό της Λουπίνο, όταν την κινηματογραφική βιομηχανία κυβερνούσαν οι δεινόσαυροι, οι δυσκολίες για τις γυναίκες σκηνοθέτιδες να ήταν κάτι φυσιολογικό. Ομως, η σημερινή έλλειψη ευκαιριών για τις γυναίκες στο σκηνοθετικό πεδίο των μεγάλων στούντιο είναι μια απαράδεκτη κατάσταση, αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι μεγάλες κινηματογραφικές εταιρείες -Κολούμπια, Παραμάουντ- διευθύνονται από γυναίκες.
Μόνο τρεις υποψηφιότητες για Οσκαρ
Εξίσου απογοητευτικό είναι και το ότι μόνο τρεις γυναίκες έχουν προταθεί για Οσκαρ σκηνοθεσίας – η τρίτη είναι η Σοφία Κόπολα που προτάθηκε φέτος. H πρώτη ήταν η Λίνα Βερτμίλερ για το φιλμ «O Πασκουαλίνο και οι επτά καλλονές» το 1976 και η δεύτερη η Τζέιν Κάμπιον για το «Πιάνο» το 1993. Ευτυχώς, αυτό δεν έχει αποτρέψει τις ταλαντούχες κινηματογραφίστριες από την έξοδο στο προσκήνιο.
Το «Σημάδι της φάλαινας», με πρωταγωνίστρια τη λαμπερή Κέισα Καστλ-Χιουζ, είναι η δεύτερη ταινία της Νίκι Κάρο. Είναι μια ιστορία που εκτυλίσσεται στη Νέα Ζηλανδία και που η σκηνοθέτις την πραγματεύεται σαν μια αλληγορία για την πίστη. Αντί να σφυροκοπήσει το κοινό με διδάγματα, η ταινία εστιάζει στην απόγνωση της ηρωίδας επειδή ο παππούς της την εμποδίζει να πάρει μέρος στα πατριαρχικά έθιμα της φυλής τους. Ξεκινάει την αφήγηση με μια τρομακτική ομοβροντία τραγωδίας, έρχεται κατόπιν στον αντίκτυπο της απώλειας μέσα στην οικογένεια, για να οδηγήσει τελικά στην κορύφωση – ένα απλό στοίχημα που το κερδίζει η ταινία. Είναι μια δομή που δημιουργεί αίσθηση δικαίωσης τόσο για την πρωταγωνίστρια όσο και για τη σκηνοθέτιδα.
Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι νεαρές γυναίκες δεν έχουν την ίδια ιδεαλιστική λάμψη στο «Δεκατριών», πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Κάθριν Χάρντγουικ. H πρωταγωνίστρια του φιλμ, η Εβαν Ρέιτσελ Γουντ, είχε γίνει γνωστή από δεύτερους ρόλους σε τηλεοπτικές και κινηματογραφικές ταινίες, ερμηνεύοντας συνήθως «προσγειωμένες» ηρωίδες. H πειστική φυσική ευφυΐα τής ηθοποιού αποτελεί μέρος του δραματικού ιστού στο «Δεκατριών», καθώς η ηρωίδα που ερμηνεύει, ένα κορίτσι που μεγαλώνει πολύ γρήγορα, μπλέκει στα πλοκάμια μιας νεαρής γυναίκας που την επηρεάζει επικίνδυνα. H Χάρντγουικ υπογράφει η ίδια το σενάριο, μαζί με τη Νίκι Ριντ.
Στο μεταξύ, η Σπρίνγκερ Μπέρμαν, μαζί με τον συνεργάτη της στη σκηνοθεσία Ρόμπερτ Πουλσίνι, μετέφεραν επιτυχημένα στην οθόνη το κόμικ του Χάρβεϊ Πέκαρ «AmericaSplendor». Οι σκηνοθέτες κατάφεραν να ζωντανέψουν με αιχμηρό και ευφρόσυνο τρόπο τον παράξενο κόσμο που περιέγραψε ο Πέκαρ στο χαρτί.
«Κάλλιο αργά παρά αργότερα
Μια άλλη φετινή ταινία με γυναικεία υπογραφή, το «Κάλλιο αργά παρά αργότερα» της Νάνσι Μέγιερς, έχει το λούστρο και το στυλ μιας πολυδάπανης κομεντί των μεγάλων στούντιο, αλλά και τους σταρ πρωταγωνιστές που το αποδεικνύουν: Τζακ Νίκολσον και Νταϊάν Κίτον. Είναι η πρώτη φορά που οι δύο ηθοποιοί εμφανίζονται μαζί σε ταινία μετά το 1981, όταν έπαιξαν στους «Κόκκινους», όπου ερμήνευσαν τον Ευγένιο O’ Νιλ και τη Λουίζ Μπράιαντ, με σκηνοθέτη τον Γουόρεν Μπίτι. Οι καλύτερες σκηνές σ’ εκείνη την ταινία είχαν γραφτεί από μια γυναίκα: την Ελέιν Μέι, της οποίας όμως το όνομα δεν αναφέρθηκε στους τίτλους της ταινίας.
Η δουλειά της Μέγιερς στο «Κάλλιο αργά» διαθέτει πολλά χαρακτηριστικά της κλασικής χολιγουντιανής ταινίας παλιάς σχολής: εξημέρωση του άγριου λιονταριού, προβολή της προσωπικότητας των σταρ, όπως αυτή είναι γνωστή στο κοινό, και στήριξη του σεναρίου πάνω τους. Το αποτέλεσμα προκύπτει από τις σπίθες που βγάζει, χάρη στη σκηνοθεσία, η συνάντηση των δύο ηθοποιών στα πλατό. H Νάνσι Μέγιερς έχει επιδείξει κι άλλη φορά τη δεξιοτεχνία της σ’ αυτό το πεδίο, όπως όταν αξιοποίησε σαν πολύτιμο λάφυρο τον Μελ Γκίμπσον στο φιλμ «Αυτό που θέλουν οι γυναίκες». Στο «Κάλλιο αργά», το πιο αξιόλογο στοιχείο είναι η εξαιρετικά διασκεδαστική παρουσία της Νταϊάν Κίτον, η οποία συχνά φαίνεται απορημένη απ’ όσα βγαίνουν μέσα από την ερμηνεία της.
Ισως, όμως, το πιο σημαντικό να είναι ότι η Μέγιερς αποδεικνύει πως η σκηνοθετική δουλειά των γυναικών δεν χρειάζεται πάντα να συνδέεται με το δράμα ή το μελόδραμα. Οσο περισσότερες ευκαιρίες δίνονται στις γυναίκες, τόσο ευρύτερο γίνεται το κινηματογραφικό φάσμα που απολαμβάνουμε.