Αναστασία Σιώψη
Τρία Δοκίμια για τον Μανώλη Καλομοίρη
εκδ. Παπαγρηγορίου – Νάκας, σελ. 106
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Καλομοίρης αποτελεί κεντρική μορφή της ελληνικής μουσικής, τόσο λόγω του έργου του όσο και εκ του γεγονότος ότι κατόρθωσε να επιβάλει τον ιδεολογικό του κόσμο μέσω των σημαντικών θέσεων εξουσίας (κρατικών ή μη) που κατείχε στη διάρκεια της ζωής του. Ο συνθέτης χειρίστηκε σε κάθε εποχή με μεγάλη δεξιότητα ιδεολογήματα όπως αυτά της «ελληνικότητας» και της «εθνικής μουσικής», τασσόμενος στο πλευρό του Βενιζέλου αλλά και, με την ίδια άνεση, αποδεχόμενος πρόσκληση του Γ΄ Ράιχ να παρουσιάσει την όπερά του «Το Δαχτυλίδι της Μάνας», στο Βερολίνο, το 1940. Σήμερα μιλάμε για την «Εθνική Σχολή» της ελληνικής μουσικής και εντάσσουμε σε αυτήν όσους συνθέτες ανταποκρίνονταν στο κάλεσμα θεματοφύλακα της «παράδοσης», έτσι όπως την αντιλαμβανόταν και την όριζε ο Καλομοίρης. Παραμένει ασαφές γιατί, λόγου χάριν, Επτανήσιοι συνθέτες όπως ο Καρρέρ, δεν πληρούν τα κριτήρια, στον βαθμό που αυτά δεν προϋποθέτουν μουσικό ιδίωμα συγκεκριμένης τεχνοτροπίας.
Στην ενδιαφέρουσα εκτενή εισαγωγή του βιβλίου «Τρία Δοκίμια για τον Μανώλη Καλομοίρη», η Αναστασία Σιώψη, επίκουρος καθηγήτρια του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, με ειδικότητα στην Αισθητική της μουσικής, εκθέτει το πλήθος των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ελληνική μουσικολογία: προβλήματα πρακτικά, όπως η εξεύρεση πηγών και η ακρόαση των έργων, προβλήματα ιδεολογικά όπως η απεμπλοκή της μουσικής από την έννοια του «έθνους», προβλήματα ιστορικά όπως η απουσία κοινωνικής και συναισθηματικής γείωσης ανάμεσα στη σοβαρή μουσική και στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, απουσία εργαλείων όπως η μεθοδολογία της ιστοριογραφίας της νεοελληνικής μουσικής, η δημιουργία επαρκούς υποδομής και η αξιολόγησή της με επιστημονικά και μουσικά κριτήρια. Στα τρία δοκίμια του βιβλίου η Σιώψη επιχειρεί να σκιαγραφήσει μείζονες όψεις της προσωπικότητας του Καλομοίρη, ακριβώς αυτές μέσα από τις οποίες ο συνθέτης διαμόρφωσε αποφασιστικά τη μουσική ζωή της χώρας με τρόπο που ακόμα σήμερα παραμένει καθοριστικός. Το πρώτο κείμενο αφορά την ανάδειξη του συνθέτη σε ηγετική φυσιογνωμία της μουσικής στην Ελλάδα με βάση τον ορισμό που έδωσε ο ίδιος στη λέξη «παράδοση». Το δεύτερο αναφέρεται στην πορεία της όπερας «Το Δαχτυλίδι της Μάνας» στην Ελλάδα και στη ναζιστική Γερμανία. Τέλος, το τρίτο αναλύει ζητήματα αισθητικής με αφορμή το χορόδραμα «Ο θάνατος της Αντρειωμένης».
Η Σιώψη εστιάζει σε θεωρίες περί «εθνικής ενότητας» και «ιστορικής συνέχειας», δίνοντας συνέχεια σε σκέψεις που είχε πραγματευτεί παλαιότερα η Ο. Φράγκου – Ψυχοπαίδη στο βιβλίο της «Εθνική Σχολή Μουσικής – Προβλήματα ιδεολογίας» (1990). Παρακολουθεί τον μετασχηματισμό τους μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, οπότε, υπό τη διάθεση διαφοροποίησης από άλλα έθνη, αναδεικνύεται το ιδεολόγημα της «ελληνικότητας». Με αφορμή το «Δαχτυλίδι της Μάνας», η Σιώψη μιλά για την πρόσληψη της «ελληνικότητας» από τον Καλομοίρη μέσα από τον ιδεολογικό κόσμο του γερμανικού ρομαντισμού, καθώς επίσης τη σχέση της συγκεκριμένης όπερας με τον λαϊκισμό και τα εθνικιστικά μηνύματα. Με ανάλογο τρόπο η συγγραφέας πραγματεύεται επίσης τον ιδεολογικό κόσμο της «Αντρειωμένης», συγκρίνοντας παράλληλα με ανάλογα έργα του Σκαλκώτα και του Ευαγγελάτου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ανάλυση του ρόλου της γυναίκας στις εθνικιστικές αντιλήψεις και η ρομαντική ιδέα αντιπαράθεσης «κοπέλας-θανάτου».
Δεν είναι σύμπτωση ότι το νέο αυτό βιβλίο εμφανίστηκε στη σειρά «Ελληνικές Μουσικολογικές Εκδόσεις» των εκδόσεων Παπαγρηγορίου-Νάκας, που επιμελείται ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Απόστολος Κώστιος, γνωστός για τη ζέση με την οποία υποστηρίζει και προωθεί την ελληνική σοβαρή μουσική.