Στις 11 Δεκεμβρίου του 1937 το NKVD, το παντοδύναμο Υπουργείο Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΣΣΔ, εξέδωσε μια μυστική διαταγή σύμφωνα με την οποία ξεκινούσε η λεγόμενη «Ελληνική Επιχείρηση»: Από τη Μαριούπολη και τα γύρω χωριά συνελήφθησαν 3.628 άτομα ελληνικής καταγωγής. Ελάχιστοι από αυτούς επέζησαν από το πρόγραμμα εκτοπίσεων της σταλινικής περιόδου…
Το 1778, με πρωτοβουλία της Μ. Αικατερίνης, της αυτοκράτειρας της Ρωσίας, 18.394 Ελληνες μεταφέρθηκαν από την Κριμαία στις βόρειες ακτές της Αζοφικής. Εκεί ίδρυσαν τη Μαριούπολη και 20 χωριά στην περίμετρό της. Σήμερα στη ΝΑ Ουκρανία κατοικούν περισσότεροι από 100.000 Ελληνες οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως «Γραίκοι» από τους Ουκρανούς. Μεταξύ τους λέγονται «Ρουμαίοι» όσοι μιλούν μια νεοελληνική διάλεκτο και «Ουρούμοι» εκείνοι που μιλούν μια κριμαιοταταρική ντοπιολαλιά.
CD-βιβλίο
Ο Αλεξάντερ Ασλα, μουσικολόγος στην ειδικότητα, από το 1981 -και υπό καθεστώς παρανομίας αρχικά- διέσχισε τα χωριά της περιοχής και μαγνητοφώνησε τις αφηγήσεις, τα παραμύθια και τα τραγούδια του ελληνικής καταγωγής πληθυσμού της Μαριούπολης, καθώς και ορισμένους επώνυμους ποιητές να απαγγέλλουν τα ποιήματά τους. Αυτές ακριβώς τις απαγγελίες κυκλοφόρησε σε ένα CD-βιβλίο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορία της λογοτεχνίας και της διανόησης των «Ρωμαίων» της Αζοφικής. Αρχικά επρόκειτο για προφορικά ποιήματα-παραλογές («Του νεκρού αδερφού», «Δράκος και το νερό») ενώ από τα μέσα του 19ου αιώνα -όταν υποθάλπεται από τον κρατικό μηχανισμό ο εκρωσισμός των ελληνόφωνων της περιοχής- έχουμε τα πρώτα μακροσκελή ποιήματα με θέμα σύγχρονα γεγονότα αλλά αγνώστους δημιουργούς («Για τη μετανάστευση των Ελλήνων από την Κριμαία», «Για την έναρξη του Παγκοσμίου Πολέμου»). Η πρώτη γνωστή λαϊκή ποιήτρια είναι η Ιλσιβέτ Χαραμάν (από το χωριό Σαρτανά) με το «Τραγούδι του Γιώρκα» όπου περιέγραφε τις περιπέτειες τριών συγχωριανών της που βρήκαν στο δρόμο μια βαλίτσα με ρούβλια! Από εκείνο το σημείο έως σήμερα έγιναν πολλές προσπάθειες να εκφραστούν τόσο οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί όσο και οι «Ουρούμ» -και οι δύο διατήρησαν μια ξεχωριστή ταυτότητα επί ΕΣΣΔ- στη γλώσσα τους.
Στον παρόντα δίσκο συμπεριλαμβάνονται ποιήματα γραμμένα στα τέσσερα από τα πέντε ελληνικά ιδιώματα της Μαριούπολης τα οποία μάλιστα συνδέονται με τα αντίστοιχα της Βόρειας Ελλάδας. Ο Αντώνιος Σαπουρμάς (ο οποίος πρωτοδημοσίευσε κείμενα στον περίφημο «Κολεχτιβιστή», την ελληνόφωνη σοσιαλιστική εφημερίδα) αφιερώνει τη «Μπαλάντα πάσ’ τ’ μάνα» (του 1968) στον Γιάννη Ρίτσο, ενώ παρόμοια περίπτωση αποτελούν κι οι συντοπίτες του (από το χωριό Σαρτανά) Λ. Κυριάκοβ και Δ. Παππούς. Την έκδοση συμπληρώνουν οι Θ. Σεμπανίτς (από το Τουρμαλίκ), ο Σάββας Κοσσέ (από τη Νέα Καράκουμπα), ο οποίος πολέμησε στον Κόκκινο Στρατό το 1917, ο Β. Μπαχτάρης (από το Μπουγάς), ο Γρ. Μαιώτης, η Αναστασία Παππού, ο Ντονάτ Πατρίσα και ο Συμεών Τσαβντάρ.