Αναζητώντας τον Ντοστογιέφσκι

Αναζητώντας τον Ντοστογιέφσκι

3' 16" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Λεονίντ Τσίπκιν

Καλοκαίρι στο Μπάντεν-Μπάντεν

Εισαγωγή: Σούζαν Σόνταγκ.

Μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου.

Εκδ. Μεταίχμιο

Ο Ρωσοεβραίος Λεονίντ Τσίπκιν (1926-1982), γιατρός-ερευνητής στο επάγγελμα, είχε διαπιστώσει ιδίοις όμμασιν, στη ζωή και στον θάνατο των πιο κοντινών του ανθρώπων, το μένος των ναζιστών και των σταλινικών ενάντια στους Εβραίους. Ετσι, προτίμησε να κρατήσει τα γραπτά του στο συρτάρι, διαφυλάσσοντας τη σταδιοδρομία και την οικογένειά του. Οταν ο γιος του και η νύφη του μετανάστευσαν στην Αμερική, και ο ίδιος πλήρωσε τα επίχειρα της επιλογής τους, τους έστειλε πια το χειρόγραφο του ανά χείρας μυθιστορήματος. Μια εβδομάδα μετά την έκδοση του έργου του, ο Τσίπκιν πέθανε. Το βιβλίο του είχε περάσει απαρατήρητο, ώς τη στιγμή που ένας εμιγκρές το εξέδωσε στα Γερμανικά, μεταφράστηκε, το 1987, από τη γερμανική έκδοση στα Αγγλικά και τελικά, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, το ανακάλυψε η Σούζαν Σόνταγκ και το σύστησε ως ένα από τα αριστουργήματα του 20ού αιώνα.

Συναίρεση βιογραφιών

Το μυθιστόρημα του Τσίπκιν αποτελεί συναίρεση μιας μυθιστορηματικής βιογραφίας, του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, και μιας εξίσου μυθιστορηματικής αυτοβιογραφίας, του ίδιου του Τσίπκιν και αρχίζει με μια αντίστροφη διαδρομή: την ώρα που ο Ντοστογιέφσκι αφήνει πίσω του την Πετρούπολη για την τετράχρονη περιήγησή του στην Ευρώπη το 1867, ο αφηγητής κατευθύνεται, σε ένα απροσδιόριστο, σοβιετικό παρόν, προς το Λένινγκραντ, που σε λίγο θα ξαναγίνει Πετρούπολη, αναζητώντας τα ίχνη του Ντοστογιέφσκι.

Ο Ντοστογιέφσκι και η Ανα, η νεαρή δεύτερη γυναίκα του, περιφέρονται ανά την Ευρώπη, πενόμενοι, πάσχοντες και τρελά ερωτευμένοι, ενώ ο αφηγητής παρακολουθεί τις κινήσεις και τις σκέψεις τους και σαν να τις φωτογραφίζει -τη συγγραφή του βιβλίου, άλλωστε, υποστήριξαν μια σειρά φωτογραφίες, τις οποίες τράβηξε ο ίδιος ο Τσίπκιν, δεν τις περιέλαβε τελικά στο βιβλίο, κατά το παράδειγμα του Β. Γκ. Σέμπαλντ, αλλά άφησαν ανάγλυφο το αποτύπωμά τους στο κείμενο. Παράλληλα, ο αφηγητής περιηγείται τους τόπους στους οποίους κινήθηκε ο Ντοστογιέφσκι και οι ήρωές του, καταργώντας τις χρονικές τομές και ενοποιώντας τον αναδιπλασιασμένο χωροχρόνο του δημιουργού και του δημιουργήματός του.

Η σχέση του Τσίπκιν με τον Ντοστογιέφσκι είναι μια σχέση αγάπης και μίσους. Είναι το πρότυπο που θαυμάζει και μαζί οφείλει να ξεπεράσει, ειδικά μάλιστα όταν το εν λόγω πρόσωπο τον απορρίπτει φυλετικά. Είναι γνωστό ότι ο Ντοστογιέφσκι απεχθανόταν τους Εβραίους, όπως είναι επίσης γνωστό ότι πάρα πολλοί μεγάλοι Εβραίοι διανοητές ασχολήθηκαν με το έργο του. Ο Τσίπκιν λοιπόν δεν αποκρύπτει τίποτα από την πτώση, τον εξευτελισμό του ειδώλου του, χωρίς να υπονομεύει όμως καθόλου τη μεγαλοσύνη του. Αντίθετα, ακόμα και με τις μακρόσυρτες, δαιδαλώδεις προτάσεις του αναπαράγει την επώδυνη διελκυστίνδα που διαρκώς βίωνε ο Ντοστογιέφσκι, ανάμεσα στον παράδεισο και τα τάρταρα, το μεγαλείο και τον έσχατο εξευτελισμό -ανάλογη ίσως με εκείνη που βιώνει η μετακομμουνιστική Ρωσία. Καταγράφοντας το χρονικό του μεγάλου του έρωτα με τη δεύτερη γυναίκα του και την πορεία των παθών και των εμμονών του, ο Τσίπκιν μισανοίγει διαρκώς χαραμάδες για να φωτίσει τα μυστικά της δημιουργίας, συμφιλιωνόμενος έτσι και με τα δικά του φαντάσματα. Ζωντανεύοντας όμως με την κοφτερή και καλά λειασμένη γλώσσα και εικονοποιία του δύο εποχές, τα τέλη του 19ου και του 20ού αιώνα, διασώζει σε μια «κιβωτό» ανάλογη με του Σοκούροφ τη ρωσική λογοτεχνία και την ιδιαιτερότητά της, αλλά και υπογραμμίζει όλα τα αναπάντητα ερωτήματα και τις ανοιχτές έριδες που συνεχίζουν να σπαράσσουν τη ρωσική κοινωνία: την έννοια της πατρίδας και της ρωσικότητας, τη σχέση της Ρωσίας με τη Δύση, τη σχέση της εβραϊκότητας με τη ρωσικότητα, τον ρόλο της τέχνης σε μια κοινωνία και μια χώρα μετέωρη.

Πολυεπίπεδη γραφή

Ο Ντοστογιέφσκι, τον Αύγουστο του 1839, δεκαοχτώ χρόνων, έγραφε στον μεγαλύτερο αδελφό του, Μιχαήλ: «Είμαι σίγουρος για τον εαυτό μου. Ο άνθρωπος είναι ένα μυστήριο που πρέπει να εξιχνιαστεί. Κι όποιος αφιερώσει τη ζωή του όλη στην εξιχνίαση αυτή, θα μπορεί να πει ότι δεν έχασε τον χρόνο του». Το Καλοκαίρι στο Μπάντεν-Μπάντεν είναι το απόσταγμα της ντοστογιεφσκικής αυτής προσπάθειας του Τσίπκιν και κάτι παραπάνω: ένα μεγάλο μυθιστόρημα που προσπαθεί να εξιχνιάσει το μυστήριο μιας χώρας και των ανθρώπων της, μαζί με το μυστήριο της ύπαρξης και της δημιουργίας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή