Ευάγγελος Κωφός & Βλάσης Βλασίδης (επιμ.)
Αθήνα – Σκόπια. Η επτάχρονη συμβίωση (1995-2002)
Εκδ. Παπαζήσης & Ιδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, σ. 422
Η τελευταία συλλογική έκδοση του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα επιχειρεί να αναλύσει την επτάχρονη συναινετική σχέση Αθηνών και Σκοπίων. Ως κίνητρό της παρουσιάζεται η ανάγκη αξιολόγησης των διμερών σχέσεων, το βάρος όμως των αναλύσεων πέφτει καταφανώς στις αντιφάσεις που δημιούργησε η «ονοματολογία» από τη μία και η ανάγκη συνύπαρξης και συνεργασίας μεταξύ δύο όμορων κρατών από την άλλη. Στην εισαγωγή υποστηρίζεται πως η λήξη της επταετίας χωρίς να ακολουθήσει καταγγελία της συμφωνίας ήταν ορόσημο: η ισχύς της είναι πλέον αόριστης διάρκειας, μολονότι αποδείχθηκε ότι δεν ήταν το κατάλληλο πλαίσιο για να λυθούν τα ζητήματα που ώθησαν αρχικά στη συνομολόγησή της. Οι αναγνώστες καλούνται να ενδιαφερθούν για την «αποσταθεροποιητική στασιμότητα» στο αδιέξοδο της ονομασίας της ΠΓΔΜ, αλλά οι επτά εργασίες του τόμου, αν διαβαστούν προσεκτικά, ελάχιστα περιθώρια αισιοδοξίας αφήνουν για μια οριστική και συναινετική λύση.
Διπλωματικοί ακροβατισμοί
Τα κείμενα των Χ. Κοντονή, Χ. Νίκα και Δ. Συρρή περιγράφουν τη συνεχή και εντυπωσιακή βελτίωση των διμερών σχέσεων στο επίπεδο των διεθνών οργανισμών, της οικονομίας, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών, έστω με διαφορετικές ταχύτητες. Ομως ο Ν. Ζάικος εξηγεί ότι τα επιτεύγματα αυτά έχουν χτιστεί πάνω σε διπλωματικούς ακροβατισμούς? και, το κυριότερο, για το ελληνικό δίκαιο παραμένουν μετέωρα, αφού η αρχική συμφωνία αλλά και όσες την ακολούθησαν δεν έχουν κυρωθεί από την Ελληνική Βουλή. Η εξήγηση της βελτίωσης είναι η μηδενική αφετηρία της σύγκρισης, δηλαδή η εποχή του εμπάργκο. Οποιος λοιπόν «χαρεί» από την αποδοτικότητα της «δημιουργικής διπλωματίας», θα πρέπει να αναρωτηθεί ποιος ήταν ο αρχικός λόγος για τον οποίο οι σχέσεις των δύο χωρών έφτασαν στο ναδίρ και να προβληματιστεί αν ο λόγος αυτός ήρθη ή αν μπορεί να αρθεί.
Τα κείμενα του Α. Τζιαμπίρη και του Β. Βλασίδη δείχνουν ότι το θέμα του ονόματος και των προεκτάσεών του στην εθνική ιδεολογία και ιστορία είναι άρρηκτα συνυφασμένο με την εσωτερική πολιτική κατάσταση στην ΠΓΔΜ και κυρίως με τον εθνικισμό της χώρας, όπως αυτός αρθρώνεται στη δημόσια εκπαίδευση. Η στάση αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί παραβίαση της ενδιάμεσης συμφωνίας, αλλά στην πραγματικότητα η ΠΓΔΜ δεν έχει βιώσιμη εναλλακτική λύση? ούτε είχε πριν από το εμπάργκο. Η χώρα συγκροτήθηκε και υπάρχει μόνο με αναφορά στο όνομα και στην ιστορία της Μακεδονίας. Η παράταση λοιπόν της εκκρεμότητας είναι στην πράξη «φιλί της ζωής», αφού ενεργοποιεί τις κεντρομόλες δυνάμεις της χώρας. Αλλά και η συμβολή του Ε. Κωφού δεν λεει κάτι διαφορετικό για τους Ελληνες: Μπλεγμένοι μέσα στα πολυάριθμα επίπεδα δημόσιας πρόσληψης του προβλήματος, οι πολιτικοί και οι διπλωμάτες αποδείχθηκαν ικανότεροι στους ελιγμούς παρά στην αποφασιστικότητα. Εκτός κι αν οι ελιγμοί στόχευαν στην αναβάθμιση της ελληνικής παρουσίας στα Βαλκάνια, με τίμημα το όνομα της Μακεδονίας. Η ελληνική κοινή γνώμη, από την άλλη, εξακολουθεί να πιστεύει, παρά την πάροδο των ετών, ότι το ζήτημα του ονόματος δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί και το θεωρεί -ειδικά οι Μακεδόνες- απαράδεκτη άλωση της πολιτισμικής ταυτότητας.
Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις
Με δύο λέξεις προκύπτει ότι και για τις δύο χώρες η ονομασία είναι μια «χρήσιμη εκκρεμότητα», όσο τουλάχιστον αυτή ελέγχεται. Η διατήρησή της βραχυμεσοπρόθεσμα έχει λιγότερο πολιτικό κόστος -αν όχι όφελος- από την επίλυσή της κι έτσι οι σοβαρότατες προτάσεις του κ. Κωφού φαίνονται εκ πρώτης όψεως και ανέφικτες και αχρείαστες. Οποιος όμως αναρωτιέται πώς φτάσαμε σε αυτόν τον κυνισμό μετά τόσα δάκρυα και ποιες θα είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τη χώρα μας θα πρέπει να διαβάσει στο σύνολό της αυτήν την τολμηρή μελέτη. Θα βρει όσο υλικό χρειάζεται για να το ξανασκεφτεί.
(1) O κ. Β. Κ. Γούναρης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.