Andrew Robinson
Ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη γραμμική Β. Η ιστορία του Μάικλ Βέντρις
Εκδ. Πατάκη
Είναι πράγματι εντυπωσιακό ότι τη Γραμμική Β΄, τη γραφή των πήλινων πινακίδων που βρέθηκαν στα ανάκτορα της Κνωσσού, της Πύλου, των Μυκηνών, των Θηβών, της Τίρυνθας κ.α. και αποτελούν πλέον τα αρχαιότερα γραπτά μνημεία του ελληνικού αλλά και του ευρωπαϊκού πολιτισμού (14-13ος αιώνας π.Χ.), δεν την αποκρυπτογράφησε ούτε ο Αρθουρ Εβανς, που πρώτος τις έφερε στο φως? ούτε ο άξιος συνεχιστής του Τζων Μάυερς? ούτε μια κλασική φιλόλογος με την ευρυμάθεια και το πείσμα της Αλις Κόμπερ ή ένας αρχαιολόγος – επιγραφολόγος με την οξύνοια και την επιμέλεια του Εμμετ Μπέννετ, αλλά ένας αρχιτέκτονας, ερασιτέχνης αποκρυπτογράφος, ο Μάικλ Βέντρις (1922-1956). Ο Βέντρις πρωτοείδε τις πινακίδες έφηβος, το 1936, σε μια έκθεση για τον Μινωικό Πολιτισμό, γοητεύθηκε από την πρόκληση να λύσει αυτόν τον γρίφο και σε όλη τη σύντομη ζωή του ασχολήθηκε με την αποκωδικοποίησή τους.
Κλειδί τα τοπωνύμια
Το ανά χείρας βιβλίο προσπαθεί να εξηγήσει το παράδοξο, πώς ένας νεαρός Αγγλος αρχιτέκτονας πέτυχε εκεί όπου απέτυχαν οι μεγαλύτεροι ελληνιστές – αν και ο ρόλος του Τζον Τσάντγουικ στην τελική φάση της εργασίας δεν πρέπει να υποβαθμίζεται. Και αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι, στην επιστήμη, η διαίσθηση και η ενόραση έχουν τη θέση τους εξίσου με τη λογική. Είναι γνωστό ότι ο Βέντρις αξιοποίησε «τρίδυμα» (triplets) της Κόμπερ, τις πέντε ομάδες λέξεων δηλαδή που εντόπισε η Κόμπερ σε ένα σώμα πινακίδων, η καθεμιά από τις οποίες απετελείτο από τρεις λέξεις, ενδεικτικές κλίσης κατά την άποψή της. Το ενδιαφέρον είναι πώς κατέληξε στην υπόθεση ότι τα εν λόγω τρίδυμα αποτελούν τοπωνύμια. Η επιβεβαίωση της υπόθεσής του και η ανάγνωση των τοπωνυμίων της Αμνισού, της Κνωσού, της Φαιστού λειτούργησαν με τον ίδιο τρόπο που είχαν λειτουργήσει τα ονόματα, ο Πτολεμαίος και η Κλεοπάτρα, στην περίπτωση του Σαμπολιόν και της στήλης της Ροζέτας: ως κινητήριος μοχλός για την τελική φάση της ανάγνωσης.
Η βιογραφία του Ρόμπινσον παρακολουθεί την πορεία της αποκρυπτογράφησης, συνυφασμένης με την πορεία της ζωής του Βέντρις, προσπαθώντας, πέραν της επιστημονικής πλευράς, να φωτίσει την ανθρώπινη πλευρά του Βέντρις, τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης και δουλειάς του, που σε όλα τα πεδία παραβίαζαν συστηματικά τις συμβάσεις. Και καταλήγει να σκιαγραφεί έναν άνθρωπο ιδιαίτερα ευφυή, με συνείδηση των δυνατοτήτων και των ορίων του, με επιμονή και σύστημα, ο οποίος είχε το πλεονέκτημα να μην υπόκειται στα στερεότυπα της Κλασικής Φιλολογίας και, επειδή ακριβώς δεν εκινείτο στον χώρο αυτό, να μην είναι καθόλου ανταγωνιστικός.
Ο ομαδική εργασία
Η ομαδική εργασία την οποία επέτυχε κοινοποιώντας ο ίδιος τα συμπεράσματά του σε μια πλειάδα ερευνητών, μεταξύ των οποίων και στον Κωστή Κτιστόπουλο, τον μόνο Ελληνα που συμμετείχε εξαρχής στην τρελή αυτή περιπέτεια? ο έλεγχος των υποθέσεων των άλλων, αλλά και η επιφυλακτικότητά του, που τον προφύλασσε από βιαστικά συμπεράσματα? η ανοιχτή αντίληψή του και, τέλος, η μεγαλοψυχία του, που τον οδήγησε τελικά να «προτείνει μια λύση ενάντια στις ίδιες του τις προκαταλήψεις», όπως χαρακτηριστικά λέει ο Τσάντγουικ, αφού ο Βέντρις ήταν βαθύτατα πεπεισμένος μέχρι τέλους, μαζί με όλους σχεδόν τους Αμερικανούς και Ευρωπαίους ελληνιστές, ότι η Γραμμική Β΄ δεν ήταν σε καμία περίπτωση ελληνική, και ειδικότερα ότι ήταν μια μορφή ετρουσκικής: όλα αυτά τα στοιχεία τού επέτρεψαν να διαβάσει τα περισσότερα από τα 88 σημεία της συλλαβογραφικής αυτής ελληνικής γλώσσας – ορισμένα από τα οποία δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί έως σήμερα.
Και είναι αξιοσημείωτο ότι ποτέ δεν κατάφερε να ανασυστήσει και να περιγράψει τη λογική διαδρομή που τον οδήγησε στην ανακάλυψή του. Οπως εξίσου αξιοσημείωτο είναι ότι λίγο μετά το επίτευγμά του, το ενδιαφέρον του άρχισε να μειώνεται, ως εάν η επίλυση του γρίφου αποτελούσε γι’ αυτόν το μείζον διακύβευμα. Ο πρόωρος θάνατός του δεν μας επιτρέπει να εικάσουμε ποια θα ήταν η στάση του στο μέλλον, αφού δεν ήταν η πρώτη φορά που βίωνε έντονες εσωτερικές συγκρούσεις, που τον απομάκρυναν προσωρινά από κάποιο πεδίο των ενδιαφερόντων του.
Η σημασία των κειμένων
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η ανάγνωση της Γραμμικής Β΄ αποτελεί το σημαντικότερο φιλολογικό γεγονός του 20ού αιώνα και είναι κρίμα που ο Ρόμπινσον την υποτιμά με τέτοια ευκολία στον επίλογό του, θεωρώντας διάφορο το περιεχόμενο των μυκηναϊκών κειμένων! Μεταξύ άλλων, ο ακούραστος μελετητής των μυκηναϊκών κειμένων και θαυμάσιος δάσκαλος Ιωάννης Προμπονάς δίνει στα σχετικά συγγράμματά του την καλύτερη απάντηση στους ισχυρισμούς αυτού του είδους, υπογραμμίζοντας την τεράστια σημασία των κειμένων αυτών, όχι μόνο για τη γνώση ενός ολόκληρου κόσμου, αφού ο προσεκτικός μελετητής αντλεί από τις πινακίδες πολύτιμες πληροφορίες για τον μυκηναϊκό βίο εν γένει? αλλά και για την αρχαιολογία, τη θρησκειολογία, την εθνολογία, τη σπουδή των ομηρικών επών κ.ά. Ενώ αφήνει ανοιχτή την υπόθεση της ύπαρξης μιας μυκηναϊκής λογοτεχνίας, η οποία δεν έχει -ακόμα;- ανακαλυφθεί.