Την προτελευταία φορά που κάτι ακούσαμε για την Ατλαντίδα ήταν πριν από πέντε-έξι χρόνια, με την ταινία κινουμένων σχεδίων των επιγόνων του Ντίσνεϋ. Πέρυσι το ενδιαφέρον όσων αφιερώνουν κάποια προσοχή σ’ αυτά τα πράγματα αναθερμάνθηκε με τη μυριοστή «ανακάλυψη» της Ατλαντίδας από τον Αμερικανό αρχιτέκτονα Ρόμπερτ Σάρμαστ, που ταύτισε τη χαμένη ήπειρο με την Κύπρο (το σχετικό βιβλίο, με τον τίτλο «H ανακάλυψη της Ατλαντίδας. H εκπληκτική περίπτωση της Κύπρου», κυκλοφορεί στις εκδόσεις Ψυχογιός). Αν αυτό συνέβαλε στη διόγκωση του τουριστικού ρεύματος προς το νησί δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα στατιστικά, εδώ πάντως θα μπορούσε να βοηθήσει ο κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος με τις τόσες γνωριμίες του στο Χόλιγουντ· μια ταινία για την Κύπρο-Ατλαντίδα σίγουρα θα έστελνε αρκετούς φιλομαθείς στο νησί της Αφροδίτης, για επιτόπιες έρευνες μετά ζιβανίας.
Ωστόσο, πριν καταλαγιάσει ο ενθουσιασμός για τον επαναπατρισμό της Ατλαντίδας, για την επιστροφή της στη Μεσόγειο δηλαδή, στα νερά της οποίας είχε εντοπιστεί και παλαιότερα, ένας άλλος Αμερικανός ερευνητής, ο Φρανκ Γιόζεφ, την ξαναζεύει στο άρμα της φαντασίας του και την επαναφέρει τον Ατλαντικό (το δικό του βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στις εκδόσεις «Εσοπτρον», με τον τίτλο «H καταστροφή της Ατλαντίδας. Νέα συγκλονιστικά ντοκουμέντα για τον πολιτισμό και το τραγικό τέλος της θρυλικής ηπείρου»). O νέος γεωγράφος της μυθικής ηπείρου μάς βεβαιώνει ότι ο χαλασμός της δεν έγινε εννιά χιλιάδες χρόνια πριν από τον Πλάτωνα, όπως λογαριάζουν όσοι εμπιστεύονται μέχρι κεραίας τα γραπτά του Αθηναίου φιλοσόφου, αλλά μόλις το 1198 π.Χ., και μάλιστα «τις πρωινές ώρες της 1ης – 4ης Νοεμβρίου, όταν ένας ή περισσότεροι μεγάλοι μετεωρίτες ή αστεροειδείς» έπεσαν στον Ατλαντικό Ωκεανό, με αποτέλεσμα «μια κατακλυσμική αλυσιδωτή αντίδραση γεωλογικής βίας» και τον καταποντισμό του νησιού. Δεν βυθίστηκε πάντως αύτανδρο, λέει ο ερευνητής, αφού σώθηκαν κάμποσοι Ατλαντες και κίνησαν άλλοι για Αμερική κι άλλοι για Αίγυπτο, όπου τους πολέμησε ο Ραμσής ο Γ΄. Πράγματι, ο Ραμσής αντιμετώπισε νικηφόρα το 1190 π.Χ. τους «Λαούς της Θάλασσας», μόνο που, όπως επιμένει η «συμβατική» ιστορία, οι Λαοί αυτοί δεν ήταν τα ναυαγισμένα λείψανα της Ατλαντικής Αυτοκρατορίας αλλά μικρασιατικά και μεσογειακά φύλα που είχαν συμπήξει κάποιας μορφής ομοσπονδία. Ετσι γίνεται όμως με τη «συμβατική» ιστορία· βλοσυρή και ξεροκέφαλη, δεν αποδέχεται ούτε καν τα προφανή, και επιπλέον δεν βλέπει τηλεόραση, κι έτσι δεν έχει πληροφορηθεί ακόμα ούτε πως υπάρχει μια δεύτερη Αθήνα κάτω από αυτήν που πατάμε εμείς τώρα, ούτε ότι μυριάδες αρχαίοι Ελληνες αποίκισαν τον Σείριο, απ’ όπου και επιστρέφουν οι παντοδύναμοι απόγονοί τους μέσα σε τρία τεράστια διαστημόπλοια. Θα φτάσουν λέει εδώ το 2024 μ.Χ. (μάλλον πρωινές ώρες), για να κάνουν -τι άλλο- και πάλι την Ελλάδα «ομφαλό του κόσμου», του σύμπαντος κόσμου πλέον. Προφανώς, το ερώτημα «υπήρξε ή δεν υπήρξε η Ατλαντίδα» θα λάβει απάντηση όταν επιλυθεί οριστικά και το σαιξπηρικό δίλημμα, «να ζει κανείς ή να μη ζει». Οσο θα ζούμε λοιπόν, ο μύθος, πρόσφορος σε ερμηνείες και επανερμηνείες, θα βρίσκει οπαδούς πεπεισμένους ότι πίσω από τις φράσεις του Πλάτωνα στον «Κριτία», τον «Τίμαιο» και τους «Νόμους» (φράσεις που ώρες ώρες φαίνονται σαν αποσπάσματα ενός ποιήματος γραμμένου από κάποιον που δεν λάτρευε την ποίηση), κρύβεται η αλήθεια, μια απόλυτη οικουμενική αλήθεια, για το «πρώτο χρυσό γένος», την «πρώτη αυτοκρατορία», τον «πρώτο κατακλυσμό». Ωστε όλη την ευθύνη τη φέρει ο Πλάτων, που μπορεί αστεϊζόμενος (αστεϊζόμενος ο βαρύς σοφός; γιατί όχι; μήπως δεν μερίμνησε να απαθανατίσει, λίγο πριν ατλαντολογήσει, τη ρήση του Αιγύπτιου ιερέα «Ελληνες αεί παίδες»;), μπορεί με την πρόθεση να συμβουλέψει τους συμπολίτες του, ώστε να μην πάθει η δική τους αυτοκρατορία ό,τι και η αυτοκρατορία των Ατλάντων, ζωγράφισε με τις λέξεις του μια ουτοπία που αποδείχθηκε δυστοπία. «O Πλάτων», λέει ο Πλούταρχος, «φιλοδόξησε να καλλιεργήσει και να εξωραΐσει την υπόθεση της Ατλαντίδας, σαν έδαφος γόνιμης χώρας που έχασε τον ιδιοκτήτη της, και που ο ίδιος το πήρε κληρονομιά σαν συγγενής. Υψωσε λοιπόν προπύλαια μεγαλόπρεπα και περιτειχίσματα, τέτοια που σε καμιά ιστορία δεν υπάρχουν, ούτε σε ποίημα ή μύθο. Αρχισε όμως αργά και πέθανε πριν τελειώσει το έργο του. Κι όσο μας ευφραίνουν τα γραπτά του τόσο μας πικραίνουν όσα δεν πρόλαβε να γράψει· […] μέσα σε τόσα όμορφα έργα, η σοφία του Πλάτωνα μονάχα την «Ατλαντίδα» άφησε ατέλειωτη». Διπλή η απώλεια: Ατέλειωτη (και χαμένη) η πλατωνική «Ατλαντίδα», ατέλειωτο (και χαμένο) το ποίημα που είχε επιχειρήσει να συνθέσει ο Σόλων, ως πρώτος αυτήκοος μάρτυς της ατλαντικής ιστορίας όπως του την αφηγήθηκαν Αιγύπτιοι ιερείς. «Γέροντας πια ο Σόλων», λέει και πάλι ο Πλούταρχος, «φοβήθηκε την έκταση του έργου και σταμάτησε». Κι άφησαν έτσι οι δυο τους, λόγω λειψού χρόνου, απέραντο γόνιμο έδαφος για καλλιεργητές φαντασιώσεων.
Αν για τη ρίζα του Ομήρου έριζαν επτά (ή, κατ’ άλλη εκδοχή, εννέα) πόλεις, για τη γεωγραφική ταυτότητα της Ατλαντίδας ερίζουν επτά επί εννέα εξήντα τρεις μυθογεωγράφοι (παλαιοντολόγοι, φιλόλογοι, αρχαιολόγοι, βοτανολόγοι, ανθρωπολόγοι, εθνολόγοι…), με αποτέλεσμα η Ατλαντίδα να έχει εντοπιστεί σε πέντε ωκεανούς και ισάριθμες ηπείρους: Κρήτη, Σαντορίνη, Κύπρος, Τρωάδα, Αμερική (βόρεια, νότια, κεντρική και νησιωτική), Σιβηρία, Μαρόκο, Λιβύη, Νότια Αφρική, Σαχάρα, Ισπανία, Αρκτική, Σουηδία, Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία, Ειρηνικός… «Σαν το τέρας του Λοχ Νες», σημειώνει ο Πιέρ Βιντάλ Νακέ, μελετητής της ιδεολογική χρήσης και κατάχρησης του μύθου, «η Ατλαντίδα έχει την ικανότητα να αναδύεται ανά πάσα στιγμή» (βλ. λ.χ. το δοκίμιό του «Από την Ατλαντίδα στη Μασάντα. Σκέψεις πάνω στη φιλονεικία, τον μύθο, την ιστορία και την πολιτική», περ. «O Πολίτης», Οκτώβριος 2002). Και να αναδύεται όχι μόνο εκεί όπου θέλει να τη σχηματίσει ο ευφάνταστος νους των αναζητητών της, αλλά και εκεί όπου την τοποθετούν οι ιδεολογικές ανάγκες κατασκευής «ενδόξων προγόνων». «Πρέπει να εγκαταλείψουμε εντελώς κάθε «πραγματική» ερμηνεία της Ατλαντίδας, είτε αυτή είναι «γεωλογική» είτε «ατλαντο-εθνικιστική», αφού η Ατλαντίδα χρησίμευσε, από τη Σουηδία μέχρι την Ισπανία, ως «τόπος ταύτισης» για διάφορους «εκλεκτούς λαούς» που ήθελαν να ανταγωνιστούν τη Βίβλο. Τέτοια ήταν άλλωστε η περίπτωση των Ναζί, και γενικώς, διαφόρων Γερμανών εθνικιστών, πριν από τον Χίτλερ, επί Χίτλερ και μετά τον Χίτλερ. Τέτοιοι ήταν και μερικοί σημερινοί Ελληνες, όπως ο αρχαιολόγος της Σαντορίνης, ο Σπυρίδων Μαρινάτος», συμπεραίνει ο Βιντάλ-Νακέ.
Οντας αριστοτεχνική σύνοψη μύθων με τεράστιο χρονικό βάθος και γεωγραφικό πλάτος η πλατωνική Ατλαντίδα, ένα νησί πλεούμενο όπως κι η Δήλος πριν τη στερεώσει ο Απόλλωνας, δεν θα πάψει να σαγηνεύει, να αιχμαλωτίζει κατά δεκάδες τους γεωγράφους της και τους «μεταφραστές» της. Μήπως τάχα δεν μπαίνει κανείς στον πειρασμό να μεταφράσει σε υπερατλαντικά Αγγλικά το νοηματικά από το πλατωνικό χωρίο για την «δύναμιν ύβρει πορευομένην άμα επί πάσαν Ευρώπην και Ασίαν, έξωθεν ορμηθείσαν εκ του Ατλαντικού πελάγους»;