Πολλά βιβλία εξακολουθούν να γράφονται και να δημοσιεύονται για τον Σαίξπηρ. Και όμως το βιβλίο του Τζον Πεμπλ «O Σαίξπηρ ταξιδεύει, στο Παρίσι. Πώς ο Βάρδος κατέκτησε τη Γαλλία» που κυκλοφόρησε πρόσφατα (Χάμπλντον εντ Λόντον, 256 σελ., 39,95 δολ., 19,99 στερλίνες) έχει να προσφέρει μια πολύ γοητευτική ιστορία και μάλιστα, όπως γράφει ο «Εκόνομιστ», ειπωμένη με ωραίο στυλ.
Χαοτικός και ακατανόητος
Ο Σαίξπηρ ώς τα 1820, ήταν σχεδόν άγνωστος στη Γαλλία, όταν τον ανακάλυψε ο Βολταίρος ως μέρος της αγάπης του για την αγγλική, εμπειρική επιστήμη και φιλοσοφία. Σύντομα ο Βάρδος έγινε αντικείμενο θαυμασμού. Ομως, ως βαθύτατα Αγγλοσάξονας, θεωρήθηκε και επικίνδυνος, ότι δηλ. συνιστούσε απειλή για το γαλλικό γούστο και τις αξίες του περί κλασικού δράματος.
Τι είναι και τι πρέπει να είναι το κλασικό δράμα υπαγόρευαν, από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ΄, ο Ρακίνας και ο Κορνέγ. Στις γαλλικές τραγωδίες δεν υπάρχουν πτώματα και σε σύγκριση, ο Σαίξπηρ όπου βρίθουν, φαινόταν πληβείος. Τα έργα του ήταν πολυπρόσωπα, είχαν πολλές εναλλαγές στο ύφος του λόγου, άλλοτε υψηλά ρητορικός άλλοτε δημοτικός έως χυδαίος, η δράση το ίδιο, οι στίχοι ανομοιοκατάληκτοι κι ελεύθεροι και κυρίως κυριαρχούσε στα έργα, η ηθική ασάφεια. Δεν ήταν διόλου καθαρό το ηθικό τους μήνυμα. Ετσι, στη Γαλλία ο Σαίξπηρ κυκλοφορούσε σε πρόχειρες μεταφράσεις, με τα κείμενα πετσοκομένα και προοριζόταν κυρίως για ανάγνωση από κάποιους παράξενους, παρά για τη σκηνική ενσάρκωση.
Η Γαλλική Επανάσταση έφερε πολλά παντού αλλά όχι στο θέατρο. Τα γούστα του κοινού έμειναν συντηρητικά όπως πριν από την έκρηξη της Επανάστασης. Παραδόξως, την αλλαγή έφερε η ρομαντική όπερα με την αγάπη της για τους γοτθικούς τρόμους και τη δυναστεία των Τυδώρ. Από την όπερα ξεπήδησαν οι ιδέες ότι τα «βαρβαρικά έργα» του Σαίξπηρ θα μπορούσαν να παιχθούν, μεταφρασμένα και μεταφερόμενα με ένα «μοντέρνο» ιδίωμα, δηλ. άσπιλο. Ακόμη κι έτσι, όμως, τα έργα πετσοκόβονταν. Πρωτοπαίχτηκαν ο «Αμλετ», ο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» και ο «Βασιλιάς Ληρ»· όμως ο «Αμλετ» δεν είχε φάντασμα ούτε Ρόζενγκρατς και Γκίλντενστερν, ούτε ηθοποιούς ούτε νεκροθάφτη, μήτε καν νεκρό ήρωα στο τέλος. Στο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», ο καβγάς, ο χορός, η παραμάνα, ο μοναχός Λαυρέντιος και η σκηνή του μπαλκονιού, ήταν κομμένα κι επειδή η πρώτη παράσταση κατέληξε σε μάχη, του δόθηκε ευτυχές τέλος. Και στον «Βασιλιά Ληρ» δεν υπήρχε τρελός ούτε καταστροφή μια και ο ήρωας ανακτά το βασίλειο και τα συγκαλά του.
Το μαντίλι της Δυσδαιμόνας στον «Οθέλλο» απέληξε σε μάχη περί του γλωσσικά ορθού. «Μουσουάρ», μαντίλι, ήταν μια λέξη που οι καλού γούστου Γάλλοι δεν έλεγαν ούτε ήθελαν να ακούν δημόσια. Το μαντίλι κοσμείται με κεράσια, όμως ούτε τα «φρεζ», ήταν πρέπουσα λέξη στη γλωσσική ιεραρχία. Το μαντήλι της Δυσδαιμόνας χρειάστηκε έναν αιώνα να αποκληθεί «μαντίλι» κι άλλο τόσο για να φέρει τον σωστό του στολισμό. H ουσιαστική αλλαγή έγινε με τη μετάφραση του «Αμλετ» από τον Αντρέ Ζιντ που ανέβηκε στο Παρίσι το 1946 Αλλαξε τη ροή των πραγμάτων και τα γούστα ριζικά ώστε πια απαιτούνταν αυθεντικές μεταφράσεις του Σαίξπηρ, απελευθερωμένες και από τον κλασικισμό και τον ρομαντισμό.
Ηθική χωρίς ηθική
Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ έχει παρατηρήσει ότι οι Γάλλοι συγγραφείς, με τη ναζιστική κατοχή κατάλαβαν την ιστορία. Μεταμορφώθηκε και η στάση τους απέναντι στον Σαίξπηρ μια και η ιστορία δεν έδειχνε να έχει κάποιο σαφή, ηθικό σκοπό και στόχο. Το «τερατώδες», «χαοτικό», «μηδενιστικό» στυλ του Σαίξπηρ ήταν αυτό που ζητούσε ο μοντερνισμός. Μπορεί αυτή να μην είναι, κατά τον Πεμπλ, η πλήρης ερμηνεία, ένα πράγμα όμως είναι φανερό. Οτι στο τέλος της δεκαετίας του 1950, ο Σαίξπηρ είχε εγκατασταθεί στην καρδιά των Γάλλων.