Διακρινοντας

3' 17" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι «Αυτοκρατορίες του λόγου» και «H ιδέα του Βορρά» είναι δύο φιλόδοξα βιβλία των οποίων οι τολμηροί δημιουργοί παρακολουθούν την πορεία των αντικειμένων που μελετούν σε πλανητική κλίμακα. Οι «Αυτοκρατορίες του λόγου» αποτελούν μια ιστορία των γλωσσών του κόσμου, ενώ «H ιδέα του Βορρά» εξετάζει το διαφορετικό περιεχόμενο που λαμβάνει ο χαρακτηρισμός «βόρειος» στα διάφορα μήκη και πλάτη της γης.

Στο «The idea of the north» (Reaktion, σ. 217), o Peter Davidson εξερευνά, σύμφωνα με τον κριτικογράφο του TLS Tom Shippey, «τη σύγκρουση ανάμεσα στον φυσικό χώρο και τον ανθρώπινο νου». Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές ιδέες του Βορρά παρατηρεί. Για τους Αγγλους Βορράς σημαίνει ρύπος, άνθρακας, χάλυβας, παρελθούσα Βιομηχανική Επανάσταση, εγκαταλελειμμένα ορυχεία, γυμνοί λόφοι και πικρές κινηματογραφικές κωμωδίες του Γιορκσάιρ. Για τους Σκωτσέζους, Βορράς σημαίνει τα σκωτσέζικα Hihglands, αλλά και τα κελτικά φύλα που μέχρι σήμερα αντιτίθενται στη συστηματική αγροτική καλλιέργεια και τον πολιτισμό. Για τους σύγχρονους Ιταλούς, Βορράς αντιθέτως σημαίνει πλούτος και ανάπτυξη σε αντίθεση προς τον υπανάπτυκτο νότο της φτώχειας και της οπισθοδρόμησης. H Κίνα διαθέτει το πανίσχυρο σύμβολο του Σινικού Τείχους το οποίο την προστάτευε από τον απειλητικό Βορρά, ενώ για τους Ιάπωνες το βόρειο νησί όπου κατοικούν οι Αινού σημαίνει ιαπωνική εθνότητα, αλλά όχι ιαπωνική φυλή. Στο νότιο ημισφαίριο όλα πάλι εμφανίζονται αντιστραμμένα.

Η ιδέα του Βορρά ως τόπου με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έχει προέλευση μυθολογική. O Βορράς είναι η χώρα των Κιμμερίων όπου ο ήλιος, σύμφωνα με τον Ομηρο, δεν ανέτειλλε ποτέ και όπου οι κάτοικοι, σύμφωνα με τον Στράβωνα, ήταν αιμομείκτες και ανθρωποφάγοι. Σε άλλα, ωστόσο, κείμενα βρίσκουμε περιγραφές της χώρας των άμεμπτων Υπερβορείων, ενός λαού που λάτρευε τον ήλιο και δεν γνώριζε ούτε τον πόλεμο, ούτε την αρρώστια, ούτε το γήρας. O ίδιος ο Απόλλωνας υπήρξε άλλωστε προϊόν που εισήχθη από τον Βορρά εκφράζοντας την ιδέα ότι ο τόπος αυτός αποτελεί τη γη της ατελείωτης νύχτας, αλλά και της ατελείωτης ημέρας.

Συνολικά πάντως για το βόρειο ημισφαίριο, ο Βορράς ταυτίζεται με τους κινδύνους του υψηλού γεωγραφικού πλάτους όπως την εκφράζει η Βασίλισσα του Χιονιού της οποίας το παλάτι ήταν χτισμένο, σύμφωνα με τον Χανς Κρίστιαν Αντερσεν, από πάγο και που μια σχίζα του αρκούσε για να ψήξει την ανθρώπινη καρδιά αιωνίως. Τα φαντάσματα, άλλωστε, παρατηρεί ο Davidson, προέρχονται από τον Βορρά, είτε πρόκειται για τους μετακινούμενους νεκρούς των ισλανδικών σάγκα του 13ου αιώνα, είτε για τις γοτθικές προχριστιανικές και χριστιανικές δοξασίες του 19ου αιώνα.

Στο «Empires of the word» o Nicholas Ostler (Harper Collins, σ. 615) παρακολουθεί την ιστορία ορισμένων από τις βασικές σημερινές έξι χιλιάδες γλώσσες. Σύμφωνα με τον κριτικογράφο Mark Abley, ο συγγραφέας διαθέτει το χάρισμα τού να θέτει κρίσιμα ερωτήματα τα οποία έχουν συχνά περάσει απαρατήρητα. Γιατί μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τα γερμανικά φύλα που εισέβαλαν στην Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία απέτυχαν να μεταφυτεύσουν τη γλώσσα τους, ενώ οι Σάξονες υπήρξαν πολύ αποτελεσματικότεροι στη Βρετανία; Γιατί στην ηπειρωτική Ευρώπη συναντούμε τόσες πολλές κέλτικες επιγραφές και όχι αντίστοιχες «βρετανικές’»; Γιατί όταν το Ισλάμ εγκαταστάθηκε θρησκευτικά στην Περσία δεν πέτυχε να καθιερώσει παράλληλα και την αραβική γλωσσα; Γιατί τα φοινικικά εξαφανίστηκαν χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος; Στα ερωτήματα αυτά ο συγγραφέας δεν δίδει λύσεις, το να τα θέτεις όμως και να επιχειρείς απαντήσεις απαιτεί, σύμφωνα με τον Abley, υψηλό πνευματικό θάρρος.

Στο τελευταίο κεφάλαιο ο συγγραφέας κάνει προβλέψεις σχετικά με το μέλλον τις οποίες ο κριτικογράφος άλλοτε συμμερίζεται και άλλοτε όχι. O Ostler εμφανίζεται έτσι πειστικός όταν υποστηρίζει ότι η θέση των σημερινών Αγγλων διδασκάλων στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι ανάλογη με εκείνη των μορφωμένων Ελλήνων στην περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας. Καθώς και όταν διατείνεται ότι με τις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές τους μεταδόσεις, τα σημερινά αγγλικά αντιμετωπίζουν με αποτελεσματικότητα τον κίνδυνο στον οποίο έθεσε τα λατινικά η ανακάλυψη της τυπογραφίας. Διαφωνεί ωστόσο με τη θέση του ότι οι λαοί με τουρκικής προέλευσης γλώσσες τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους ενιαία πολιτισμική ομάδα. Πόσοι από όσους κατοικούν στην Αγκυρα ή στην Κωνσταντινούπολη, αναρωτιέται, θα επιθυμούσαν σήμερα να συνδεθούν στενότερα με το Κιργιστάν και όχι με τη Γερμανία;

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή