Αναζητώντας τον αχανή κόσμο του Προυστ

Αναζητώντας τον αχανή κόσμο του Προυστ

3' 40" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ρότζερ Σάτακ – Από τη μεριά του Προυστ μετ. Αλέξανδρος Ισαρης, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 390

Το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ (1871-1922), ένα φαινομενικά απροσπέλαστο μυθιστόρημα, του οποίου το πρώτο μέρος δημοσιεύτηκε το 1913, αποτελεί την ιστορία μιας εποχής και παράλληλα την ιστορία μιας συνείδησης. Στη συνέντευξη που έδωσε ο Γάλλος συγγραφέας στην εφημερίδα Le temps, λίγο πριν δημοσιευθεί το πρώτο μέρος του έργου του, αναφέρθηκε στο μυθιστόρημα του ασυνείδητου, του οποίου το ακατέργαστο υλικό αντλείται από τις «ακούσιες αναμνήσεις».

Η ακούσια μνήμη που συνδέει το παρόν και το παρελθόν με την πραγματικότητα και επιτρέπει στον αναγνώστη να διαβάζει τον εαυτό του μέσα στο έργο τέχνης κερδίζοντας μέσω της αναδρομής ή της προσδοκίας μια επιπλέον για την πραγματικότητά του γνώση, αποτέλεσε το έναυσμα της μελέτης του καθηγητή Σάτακ, με την οποία επιχειρεί να φωτίσει την εδραιωμένη στην κρατούσα αντίληψη ερμηνευτική του έργου του Προυστ. Οι διορθωτικές παρεμβάσεις του εντοπίζονται τόσο στο θέμα του μυθιστορήματος που δεν είναι ούτε η μνήμη, ούτε τα συναισθήματα που σχετίζονται με το παρελθόν -αφού τελικά ο Προυστ ξεπερνά την εκούσια μνήμη και παρά τις αντίθετες προβλέψεις βρίσκει τον εαυτό του και την κλίση του- όσο και στην εικόνα που έχουμε για τον Προυστ ως καλλιτέχνη.

Η διαπλοκή θεμάτων

Οι νεκραναστημένες αναμνήσεις γίνονται το μέσο για να συλλάβει ο συγγραφέας την ανερχόμενη ορμή τους, με αποτέλεσμα να τις ενσωματώσει στο έργο του υιοθετώντας έτσι τη λογοτεχνική του αποστολή. Το περίφημο επεισόδιο με τη «μαντλέν» και το φλυτζάνι με το τσάι πυροδοτεί μια σειρά αναμνήσεων που ανακαλούνται στο παρόν και γίνονται ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην καθημερινή πραγματικότητα και το όραμα του καλλιτεχνικού έργου. Πρόκειται για μια προνομιακή στιγμή που δείχνει ότι η σύνθεση του μυθιστορήματος δεν στηρίζεται πια στην εκτύλιξη της πλοκής αλλά στη διαπλοκή θεμάτων: του έρωτα, του χρόνου που έφυγε και ξαναβρέθηκε και πάνω απ’ όλα της πίστης του συγγραφέα στην τέχνη που είναι το μοναδικό μέσο να ξεφύγει από το χρόνο και να ξεπεράσει τη ματαιότητα του κόσμου.

Ο Προυστ, ωστόσο, δεν θα αποσυρθεί σ’ ένα μοναστήρι για να αφοσιωθεί στη θρησκεία της τέχνης, όπως απαιτεί το στερεότυπο του απόλυτου εστέτ. Με την «Αναζήτηση» θα δημιουργήσει ένα κόσμο τεσσάρων διαστάσεων, που θα του επιτρέψει να αντιμετωπίσει το σνομπισμό και τη ρηχότητα της κοινωνίας του με έντονα κριτικό βλέμμα. Το μυθιστόρημά του δεν είναι προϊόν λογικής, ομολογεί ο ίδιος στη συνέντευξή του. Κι αυτό, γιατί οι λογικές ιδέες δεν μας ανήκουν πραγματικά, αφού δεν γνωρίζουμε αν είναι αληθινές. Η αποκάλυψη του αρχικού κόσμου, όπως τον βλέπει αποκλειστικά ο συγγραφέας, είναι θέμα εσωτερικής ενόρασης και αποκαλύπτεται στο ύφος, το οποίο δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο, ούτε θέμα τεχνικής, όπως το χρώμα για τον ζωγράφο. Οι συγγραφείς που ισχυρίζονται πως δεν έχουν δικό τους ύφος είναι κατά τον Προυστ εκείνοι που παραιτήθηκαν από την προσπάθεια να φτάσουν στο βάθος των εντυπώσεών τους.

Ζωολογικός κήπος

Επειτα από δεκαετή ενασχόληση με το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» ο συγγραφέας της συγκεκριμένης μελέτης ανακαλύπτει ότι η ανάγνωση του έργου μοιάζει με επίσκεψη σε έναν αχανή ζωολογικό κήπο. Οι ακραίοι χαρακτηριστικοί τύποι του Προυστ περιπλανώμενοι ελεύθερα στο περιβάλλον αυτού του ιδιότυπου κήπου δημιουργούν στον αναγνώστη – επιβάτη κλεισμένο στο αυτοκίνητό του την ίδια αίσθηση ζωής που διακρίνει τα πανέμορφα και αλλόκοτα πλάσματα που κυκλοφορούν γύρω του. Ομοια όπως ο Μαρσέλ που γίνεται άντρας μέσα στις μυθιστορηματικές σελίδες διαμορφώνοντας μια νέα αίσθηση της ύπαρξής του μέσα στον κόσμο και επιθυμώντας να ζήσει έξω από τα όρια του εαυτού του. Ο αναγνώστης – επιβάτης εντοπίζει την αμφιταλάντευση του ήρωα ανάμεσα στη μοναξιά και την κοινωνικότητα και στο ρυθμό του ύφους του Προυστ που άλλωστε φημίζεται για τις μακροσκελείς προτάσεις του.

Ο μελετητής λαμβάνοντας υπόψη από τη μια το γεγονός ότι ο Προυστ ωρίμασε την περίοδο του fin de siecle, γοητευμένος αρχικά από την υποκειμενική αισθητική του συμβολισμού και παραδιδόμενος σταδιακά στην αντικειμενική πειθαρχία του νατουραλισμού και, από την άλλη, τις εκδόσεις και τις βιογραφίες που ακολούθησαν την πρώτη έκδοση της «Αναζήτησης» το 1927 (από δεκατρεις τόμους) εστιάσθηκε κυρίως στην δομή και το ηθικό περιεχόμενο του μυθιστορήματος του Προυστ. Πάνω απ’ όλα όμως ο μελετητής επεδίωξε να καταστήσει σαφή τα όρια ενός αχανούς έργου, στο οποίο ο συγγραφέας του ισοβίως αφοσιώθηκε τιθασσεύοντας ένα τεράστιο υλικό. Η μελέτη του Roger Shattuck είχε την τύχη να μεταφραστεί σε έξοχα ελληνικά από τον συγγραφέα Αλέξανδρο Ισαρη και να διανθιστεί με πολύτιμες για τον αναγνώστη σημειώσεις.

* Η Νένα Ι. Κοκκινάκη είναι συγγραφέας. Υπηρετεί ως Συντονίστρια Εκπαίδευσης στην Ελληνική Πρεσβεία στο Παρίσι.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή