H Παλαιά Διαθήκη απαγορεύει τη δημιουργία εικόνων του Θεού. H παλιά χριστιανοσύνη έβλεπε τον κόσμο των αισθήσεων σαν παγίδα και ψευδαίσθηση που περισπά την ψυχή από τον ανώτερο κόσμο του πνεύματος. O Πλάτωνας θεωρούσε την τέχνη ως μια μίμηση των πραγμάτων που τα ίδια ήταν μιμήσεις των αρχετύπων, των ιδεών, της ιδέας του δέντρου, του τραπεζιού κ.λπ.
Η «Υλη της ζωής», η έκθεση τούτη της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου, είναι μια έκθεση της αναπαράστασης των πραγμάτων, γεμάτη, όμως, καθώς γράφει η συγγραφέας Α.Σ. Μπάιατ στην «Γκάρντιαν», εκπλήξεις και απορίες, εικαστικές και διανοητικές. Ρωτά το εξής πολύ συγκεκριμένο ερώτημα: Γιατί αναπαριστάνουμε με ακρίβεια τα πράγματα, ιδιαίτερα τα «κοινά» πράγματα; Και δίνει ποικίλες απαντήσεις για τα πράγματα ως θρησκευτικά σύμβολα ή μεταφορές, ως σύμβολα ή μεταφορές της ανθρώπινης κατάστασης, ως καλλιτεχνικά αντικείμενα και ως σύμβολα για την παροδικότητα της ύλης.
Στη θρησκευτική ποίηση του 17ου αιώνα (όταν άνθισε το ζωγραφικό είδος «νεκρή φύση») τα λουλούδια, οι καρποί, τα χρώματα και τα ζωντανά πλάσματα ήταν τύποι και εικόνες των αιώνιων αληθειών. Ενα ρόδο, στη ζωγραφική και στην ποίηση, σήμαινε το πάθος του Χριστού και ένας κρίνος την αγνότητα της Παρθένου. Τα πράγματα επί της γης ήταν βαλμένα από τον Θεό για να μπορεί ο άνθρωπος να βλέπει μέσα τους τις χριστιανικές αλήθειες. H ζωγραφική και η ποίηση ήταν γλώσσες ιερογλυφικές.
Σε έναν πίνακα του Κάρλο Ντόλτσι η Παρθένος και το Βρέφος παίζουν με λουλούδια. Ενα κόκκινο, αγκαθωτό ρόδο σημαίνει το πάθος του Χριστού, τα άσπρα κρίνα την γυναικεία αθωότητα, τα κόκκινα γαρίφαλα, το αίμα. Στην Vanitas του 17ου αιώνα, τη ζωγραφική προορισμένη να υπενθυμίζει την ματαιότητα των πρόσκαιρων εγκοσμίων, μια πληθώρα πραγμάτων του κόσμου και της καθημερινής ζωής, παραθέτοντας αντιστικτικά με ένα κρανίο, σε μια πολύ εύγλωττη αντίστιξη. Σε μια νεκρή φύση του Χάρμεν Στέενβνκ (Ολλανδός του 17ου αιώνα) συνενώνονται αντιθετικά, οι αόμματες τρύπες και οι οπές των ρουθουνιών ενός κρανίου με λαμπρές επιφάνειες, ένα κοχύλι, ένα στρογγυλό δοχείο· και βουβά μουσικά όργανα όπως ένα φλάουτο, πλάι στα κούφια αυτιά και τα σπασμένα δόντια. Ολα αυτά τα ζωγραφικά έργα της μάταιης και πρόσκαιρης φύσης των απολαύσεων του κόσμου είναι σπουδαία και στη στενοχώρια που προκαλούν, γιατί είναι με μεγάλη φροντίδα και τέχνη καμωμένη η μάταιη, αξιοπεριφρόνητη ύλη του επίγειου κόσμου και της ζωής. Εδώ η τέχνη είναι ενάντια στο μήνυμά της. Οπως τόσο συχνά συμβαίνει στα έργα του Καραβάτζο. Υπάρχει στην έκθεση ένα έργο ζωγραφισμένο το 1630 από τον Ισπανό Φρανσίσκο ντε Θουρμπαράν. Είναι ένα άσπρο, πήλινο ποτήρι σχεδόν ως τα χείλη γεμάτο νερό, πάνω σ’ ένα ασημένιο δίσκο που σε μιαν άκρη του φέρει ένα ολάνθιστο, κόκκινο ρόδο. H επιφάνεια του νερού είναι ένα θαύμα διαφάνειας. Το νερό και το ρόδο είναι μεταφορές της αγνότητας της Παρθένου αλλά η τέχνη του ζωγράφου αποκαλύπτεται αλλού από τους συμβολισμούς και το νόημα του έργου του· στο μυστικό, σχεδόν μαγικό τρόπο με τον οποίο συνδέει γραμμές και σχήματα, κάθετα, καμπύλα, φωτεινά και σκιώδη, υγρά και στερεά, τραχιά και απαλά, μεταφέροντας στον θεατή ένα αίσθημα άμεσο και απλό και συνάμα πολύπλοκο όσο και η διαδικασία της δημιουργίας. Πέρα από τους συμβολισμούς και τις μεταφορές της νόησης, είναι έργο για την όραση και τα μάτια. Μια από τις μεγαλύτερες απολαύσεις των ματιών. O Θουμπαράν είναι ο οραματιστής της ύλης.
Ενα άλλο έργο είναι η «Σκηνή στην κουζίνα με τον Χριστό στο σπίτι της Μάρθας και της Μαρίας» (1618) του, επίσης Ισπανού, Βελάσκεθ. Μια μαγείρισσα χτυπά δυνατά το γουδοχέρι, υπό τις οδηγίες μιας γριάς πίσω της, με όλο τον θυμό της γυναίκας που είναι φυλακισμένη στην κουζίνα. Πάνω στο τραπέζι είναι τέσσερα ψάρια, ρίζες σκόρδα και δυο αστραφτερά άσπρα αυγά. Στο φόντο του τοίχου βρίσκεται η εικόνα με τον Χριστό στο σπίτι της Μάρθας και της Μαρίας. Ολος ο φωτισμός του πίνακα πηγάζει από τις λαμπερές επιφάνειες των αυγών, των σκόρδων και των ψαριών – οι νεκρές φύσεις. Ο,τι κι αν σημαίνουν, θεολογικά, τα σύμβολα, η ομορφιά και η δύναμη του πίνακα δεν προέρχεται από τα συμβολιζόμενα αλλά από την τέχνη, την πολύ απτή και αισθητή, που έχουν γίνει τα σύμβολα.
Φωτοστέφανο
Εγγύτερα στη σύγχρονη εποχή είναι η «Κίτρινη καρέκλα» του Βαν Γκογκ. Δεν πρόκειται μόνο για μια κίτρινη καρέκλα αλλά και για το πορτρέτο ενός ανθρώπου. Πάνω της βρίσκεται ακουμπισμένη μια σβησμένη πίπα που αντιπροσωπεύει τον ιδιοκτήτη της καρέκλας -τον ζωγράφο- ενώ μια άλλη καρέκλα είναι του φίλου και ομότεχνού του, Γκογκέν, ζωγραφισμένη με εκείνα τα κόκκινα και τα πράσινα που ο Βαν Γκογκ αποκαλούσε «τα τρομερά πάθη της ανθρώπινης φύσης». Επανέρχεται εδώ μεταφορά κάποιου άλλου, που δεν φαίνεται, και τον οποίο συμβολίζουν τα αντικείμενα. Μόνο που πια ο συμβολισμός δεν είναι ουράνιος, αλλά προσγειωμένος στη γη. Είναι οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες των αντικειμένων αυτών, άνθρωποι πεπερασμένοι με μόνο φωτοστέφανο την τέχνη τους.