H άποψη του ανθρωπολόγου Στίβεν Πίνκερ για τη μουσική είναι ότι πρόκειται για κάτι άχρηστο, αλλιώτικο από τη γλώσσα, μια τεχνολογία και όχι ένα δημιούργημα. Και σαν τέτοια, δεν έχει προσφέρει τίποτα το ουσιώδες στην ανθρώπινη εξέλιξη. O Στίβεν Μίθεν στο βιβλίο του «Οι τραγουδιστές Νεάντερταλ» που εκδόθηκε πρόσφατα (εκδ. Βαϊντενφελντ, 240 σελ., 20 στερλίνες), διατυπώνει και αναπτύσσει την εντελώς αντίθετη άποψη. Οτι η πρωτο-γλώσσα, το επικοινωνιακό σύστημα των πρωτανθρώπων ήταν τόσο μουσικό όσο και γλωσσικό. Οπως είναι η μωρουδίστικη γλώσσα σε σύγκριση με τη γλώσσα των ωρίμων.
Το μυστικό της νότας
Είναι νωρίς ακόμα, όπως γράφει ο Πίτερ Φορμπς στον «Γκάρντιαν», για να παρθεί μια σίγουρη στάση, ο Μίθεν όμως ξεδιπλώνει την ιδέα του, βασισμένος πάνω στα πιο πρόσφατα ευρήματα των ερευνών στη γλώσσα των ανθρώπων και των πιθήκων και στα απολιθώματα του πρώιμου ανθρώπου (είναι καθηγητής της πρώιμης προϊστορίας, στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ).
Το μυστήριο στη σχέση γλώσσας και μουσικής είναι ο τόνος. H ικανότητα (την έχει ένας στους 10 χιλιάδες ανθρώπους) να ονομάζει μια νότα που ακούει να παίζεται ή να τραγουδήσει μια νότα, αν του ζητηθεί. Το παράξενο είναι πως την ικανότητα τούτη την έχουν περισσότερο τα βρέφη και τα μικρά παιδιά απ’ ό,τι οι ενήλικες. Μια θεωρία λέει ότι όλοι έχουμε την τέλεια νότα μέσα μας αλλά τη χάνουμε, αν δεν κάνουμε μαθήματα μουσικής μεταξύ των τριών με τα έξι έτη. Γιατί όμως;
Επειδή, αν δεν γίνουμε μουσικοί δεν μας χρειάζεται. Παρεμβαίνει στη μάθηση της γλώσσας. Μαθαίνοντας τη γλώσσα, αναγνωρίζουμε τις λέξεις από τον συρμό των ήχων που μας περιβάλλουν με τα διαφορετικά ύψη και χρώματα. Υπάρχουν περιπτώσεις, όπως δείχνει ο συγγραφέας, αυτιστικών παιδιών χωρίς γλωσσικές ικανότητες, αλλά με υψηλές μουσικές δυνατότητες. Προσφέρουν τον τέλειο μουσικό τόνο επειδή έχουν δυσκολίες με τη γλώσσα. Οι παραμορφώσεις του τέλειου τόνου δείχνουν πόσο πολύπλοκη είναι η σχέση γλώσσας και μουσικής. Είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι άνθρωποι με γλωσσικές δυσκολίες είναι εξαιρετικοί τραγουδιστές. Και αυτοί που τραυλίζουν, μπορεί να είναι πολύ καλοί τραγουδιστές. Και άνθρωποι που έχουν χάσει, λόγω βλάβης του εγκεφάλου, τη γλώσσα, διατηρούν τις μουσικές τους ικανότητες.
Μεγάλο μέρος του βιβλίου ερευνά τις ρίζες της μουσικής στο προ-ανθρώπινο παρελθόν κι ένα άλλο μέρος στα ευρήματα της νευροφυσιολογίας και στα ψυχολογικά πειράματα σε ανθρώπους και πιθήκους. Τίποτα δεν έχει αποδειχθεί, αλλά υπάρχουν μερικές πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες. Οπως η σχέση της μουσικής με το όρθιο βάδισμα. Ορισμένοι αναζητούν την ουσία της μουσικής στον τόνο, τη μελωδία ή την αρμονία, αλλά η πρώτη ουσία βρίσκεται στον κανονικό ρυθμό. O χιμπατζής δεν μπορεί να έχει κανονικό ρυθμό, αλλά δύσκολα φαντάζεται κανείς τον άνθρωπο με το κανονικό, ρυθμικό βάδισμα, να μη βρίσκει τον μουσικό ρυθμό. Με ένα εξίσου λυρικό τόνο τελειώνει και ο Μίθεν το βιβλίο του: «Ακούστε το πρελούδιο σε ντο μείζονα του Γ. Σ. Μπαχ και φανταστείτε τους αυστραλοπίθηκους να ξυπνούν στις φωλιές τους πάνω στα δέντρα. ΄H με το «Kind of blue» του Μάιλς Ντέιβις, χορτασμένοι από το φαΐ να πέφτουν για ύπνο μέσα στην ασφάλεια των δένδρων».
Ο μακρύς δρόμος
Ο Γ. Σ. Μπαχ είναι η συνήθης απόδειξη για το πόσο μακρύ δρόμο έχει διανύσει ο άνθρωπος από τις ρίζες του στα ζώα και η σύνθεση του Μάιλς Ντέιβις είναι η επιτομή του άνετου, αστικού βίου. Μάλλον παραπλανητική μουσική παρά νανουριστική μουσική μιας φυλής ημιπιθήκων ή πρωτανθρώπων. Ισως τα παραδείγματα να μην είναι τα ευστοχότερα, η ουσία όμως των επιχειρημάτων παραμένει.