Το «εγώ» στην αρχιτεκτονική

Το «εγώ» στην αρχιτεκτονική

4' 21" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τον όρο «σύμπλεγμα» τον χρησιμοποιούμε για δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Το ένα είναι ορατό, μια ομάδα κτισμάτων αρμονικά ανεγερμένα, ένα «σύμπλεγμα κτιρίων». Το άλλο είναι αόρατο στα μάτια μολονότι είναι πολύ αισθητές οι εκδηλώσεις του· είναι το «εσωτερικό σύμπλεγμα» από το οποίο πηγάζουν συμπεριφορές ως επί το πλείστον βλαπτικές στους ασυμπλεγμάτιστους άλλους. Και οι δύο, όμως, έννοιες συνυπάρχουν ήδη στον τίτλο του βιβλίου του Ντέγιαν Σούτζικ «Το θεμελιώδες σύμπλεγμα. Πώς οι πλούσιοι και οι ισχυροί διαμορφώνουν τον κόσμο» (Αλεν Λέιν, 325 σελ., 25 στερλίνες).

Οι τεράστιες διαστάσεις

Είναι ένα βιβλίο για τη μεγαλομανή αρχιτεκτονική. Οταν οι ψυχαναλυτές χρησιμοποιούν τη λέξη, εννοούν ένα πλέγμα καταπιεσμένων αισθημάτων που γεννούν εμμονές οι οποίες στη χειρότερη περίπτωση είναι νευρικές διαταραχές, κατάλληλες για κλινική. Είναι, όμως, αξιοπαρατήρητο ότι στην ψυχανάλυση ο όρος «σύμπλεγμα» δεν έχει ακόμη ακριβές νόημα. Ενώ στην αρχιτεκτονική έχει. Αν και τεράστιο. Πράγματι, η μεγαλομανής αρχιτεκτονική είναι θέμα τεράστιων διαστάσεων – κατά ορισμένες δοξασίες, ο Θεός είναι ο «μέγας αρχιτέκτων». Και στην αρχιτεκτονική, όμως, για να κατανοήσει κανείς το κτίσμα πρέπει να μπει στις προθέσεις εκείνου που το έχτισε. Και αυτός ο χώρος δεν είναι αρχιτεκτονικός, αλλά ψυχολογικός. «Για να μπορέσει κανείς να φανταστεί ολοκληρωμένη την «Γκερμάνια» (την ιδανική πόλη του Χίτλερ) πρέπει πρώτα να φανταστεί τη νίκη του Αντολφ Χίτλερ», γράφει διεισδυτικά ο συγγραφέας.

Το θέμα δεν είναι καινούργιο, καθώς γράφει ο Στέφεν Μπέιλι στην «Γκάρντιαν». Είναι τόσο παλιό όσο οι Πυραμίδες, οι μεγάλοι καθεδρικοί ναοί και οι τεράστιες δημόσιες πινακοθήκες. Κατ’ ουσίαν, είναι μια παλαιού τύπου ιστορία της αρχιτεκτονικής ή τουλάχιστον, σχολιασμός των αρχιτεκτονικών μνημείων. Ηταν ο χώρος της έρευνας και της μελέτης του Βίνσεντ Σκάλι, του Χένρι Ράσελ Χίτσκοκ, του Τζον Σάμερσον, του Αντονι Μπλαντ και του ακαταπόνητου Πέβσνερ· καθώς και άλλων πολλών λογίων οι οποίοι έθεσαν τη βάση της ιστορίας της αρχιτεκτονικής, πριν οι αναθεωρητές τους εισαγάγουν στην ιστορία παράγοντες κοινωνικούς και τεχνολογικούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι το βιβλίο τούτο είναι παλαιού τύπου, αντιθέτως είναι εστιασμένο στο εδώ και το σήμερα. Στο γούστο τουλάχιστον. O συγγραφέας περιγράφει τις απαρχές του βιβλίου του με ένα περιστατικό που δείχνει τη μέθοδο και τις προτιμήσεις του. Την ιδέα συνέλαβε σε μια ιδιωτική πινακοθήκη του Μιλάνου, την οποία είχε νοικιάσει ο πολύ μοντέρνος Ιάπωνας αρχιτέκτονας Αράτα Ισοζάκι για να κάμει εκεί την παρουσίαση ενός μοντέλου σε ένα σεΐχη του Κατάρ. Τι πολυπολιτισμικότερο.

Αναπόφευκτα το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στην πολιτικοποιημένη αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα. Μολονότι ο συγγραφέας αγνοεί ή τουλάχιστον δεν αναφέρει το θεμελιώδες επί του θέματος βιβλίο του Χέλμοντ Λέμαν Χάουπτ «H τέχνη υπό τη δικτατορία» (1954), στο πρώτο κεφάλαιο ασχολείται αποκλειστικά με τον Χίτλερ και τον αρχιτέκτονά του Αλμπερτ Σπέερ. Μνημονεύει και τον απολιτικό Μίες βαν ντερ Ρόε, που την περίπτωσή του δεν αγνοεί όταν εκείνος προσπάθησε να «πουλήσει» την αρχιτεκτονική του Μπαουχάους στους ναζιστές. Τα άλλα κεφάλαια στη συνέχεια εξετάζουν, ως αρχιτεκτονικά φαινόμενα, τη Σοβιετική Ενωση, τον Μουσολίνι, το Νέο Δελχί, την Αγκυρα, την εθνική ταυτότητα της Γιουγκοσλαβίας (ο Σούτζικ είναι Μαυροβούνιος στην καταγωγή), όπως και την αναμόρφωση του Ολμπανι της Νέας Υόρκης από τον Νέλσον Ροκφέλερ. Εν μέσω εφήμερων παρατηρήσεων έχει να πει και πολλά διεισδυτικά πράγματα σε μια ευρύτατη περιφέρεια, η οποία στον κύκλο της, πλην των παραπάνω, καλύπτει αεροδρόμια, μουσεία, Γκουγκενχάιμ (Φρανκ Γκέρι), το τραγικό κέντρο Ιστορίας στη Νέα Υόρκη, αλλά και τους άλλους δίδυμους πύργους, το Κέντρο Πετρόνας στην Κουάλα Λουμπούρ. Αναφέροντας στην κατόπτευσή του αυτή και διάφορα άγνωστα, στους πολλούς περιστατικά που δείχνουν τη μεγαλομανία των ανθρώπων· όπως την περίπτωση της προεδρικής βιβλιοθήκης στην Ουάσιγκτον όπου για το αρχείο του ο Ρούζβελτ είχε ζητήσει, ως αρκετά, 30 χιλιάδες τετραγωνικά πόδια, ενώ ο Κλίντον ζήτησε χώρο τέσσερις φορές μεγαλύτερο.

Ενα βιβλίο σαν τούτο μπορεί να είναι και καλό και κακό. Είναι καλό γιατί είναι γεμάτο από γοητευτικά στοιχεία και ευφυείς παρατηρήσεις. Οταν, όμως, αυτά τα στοιχεία δεν ξεχωρίζονται επαρκώς ώστε να καταστήσουν δυνατή την εμβάθυνση, η οποία δημιουργεί την καθοριστική εντύπωση· και όταν η εξιστόρηση των φαινομένων προσπαθεί ταυτόχρονα να προβληθεί, άμεσα ή έμμεσα και σαν μια θεωρία της αρχιτεκτονικής, τότε το έδαφος που πατά ο αναγνώστης παύει να είναι σταθερό. Εχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μαθαίνει κανείς ότι ο Μοχάμεντ Ατα, ένας από τους αεροπειρατές που οδήγησαν τα αεροσκάφη κατά των Διδύμων Πύργων, ήταν φοιτητής της αρχιτεκτονικής και του πολεοδομικού σχεδιασμού. Ξεκρέμαστο το γεγονός τούτο δεν διαφωτίζει ιδιαίτερα ούτε το θέμα της αρχιτεκτονικής ούτε το θέμα της ιδεολογίας πράγμα που θα μπορούσε να κάνει όμως τοποθετημένο, αναλυμένο κι ερμηνευμένο μέσα στο σωστό, ευρύτερο πλαίσιό του.

Χωρίς παράθυρα

Κυκλοφορούν πολλά και ποικιλόμορφα βιβλία αρχιτεκτονικής. Υπάγονται σε δύο γενικούς τύπους. O ένας είναι τα γυαλιστερά, μεγάλου σχήματος, πλούσια εικονογραφημένα που είναι κυρίως μονογραφίες τόπων και ανθρώπων. O άλλος είναι, τα ιστορικά γραμμένα από λογίους. Ενας τρίτος τύπος θα μπορούσε να είναι τα θεωρητικά. Το «θεμελιώδες σύμπλεγμα» δεν ανήκει σε κανένα από αυτούς, μολονότι μετέχει σ’ όλους, επ’ ολίγον. Πρόκειται για ένα «ανάμεικτου» τύπου βιβλίο, που δεν του λείπει η ευφυΐα, ενίοτε κι ο στοχασμός και που δίνει τροφή για σκέψη. Υστερεί στο ότι του λείπει η εικονογράφηση κι ένα βιβλίο για την αρχιτεκτονική δίχως φωτογραφίες είναι σαν ένα κτίριο χωρίς παράθυρα. Κι ο λόγος της υστέρησης είναι απλός. Οταν διαβάζει κανείς για χτίσματα, ιδιαιτέρως μνημειώδη δεν αρκούν τα μάτια της φαντασίας για να τα οραματιστεί, θέλει να τα δει και με τα πραγματικά του μάτια.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή