Και τότε μού έγινε εντελώς ξεκάθαρο, ότι
ένας πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να
επιζήσει σε έναν τόπο, όπου δεν θα μπορεί
να αγοράζει τη Neue Zrcher Ζeitung.
Τομας Μπερνχαρντ,
Ο ανιψιός του Βίττγκενσταϊν
Την Τετάρτη, 12 Ιανουαρίου του σωτηρίου έτους 1780, εννέα χρόνια πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, τυπώθηκε και εκδόθηκε στη Ζυρίχη το πρώτο φύλλο της «Εφημερίδος της Ζυρίχης» (Zrcher Zeitung), που έμελλε έκτοτε να συνδιαμορφώσει τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό Τύπο. Την εποχή του διαφωτισμού, η ελεύθερη διάδοση των ιδεών, ο πολιτισμός της γραφής και της ανάγνωσης, καθώς και οι εξελίξεις στην τυπογραφία, στο ιστορικο-πολιτισμικό περιβάλλον της ανόδου της αστικής τάξης, αποτέλεσαν τις ώριμες προϋποθέσεις για τη δημιουργία των πρώτων εφημερίδων, που άρχισαν να εκδίδονται στην Ευρώπη. Με την κυκλοφορία των εφημερίδων «η δημόσια σφαίρα» εμφανίζει την πρώτη σημαντική τομή και, ταυτόχρονα, τη βασική, ίσως, δομική αλλαγή στην ιστορία των μέσων μαζικής επικοινωνίας, καθώς το γεγονός μπορεί να «μετα-ποιηθεί» ως είδηση, με τη διαμεσολάβηση του Τύπου.
Διεθνής αναγνώριση
Η «Νέα Εφημερίδα της Ζυρίχης» (Neue Zrcher Zeitung), όπως μετονομάστηκε το 1821, τη χρονιά της Ελληνικής Εθνεγερσίας, θα αποτελέσει έκτοτε σταθερό σημείο αναφοράς στις εξελίξεις του ευρωπαϊκού και γενικότερα του διεθνούς Τύπου, με την ιστορικότητα, την εμβέλεια και την εγκυρότητα ενός φύλλου, που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τους Times του Λονδίνου (στους οποίους κατέφευγε ο Σέρλοκ Χολμς για να λύσει τις υποθέσεις του), τους New York Times ή τη (μεταπολεμική) Frankfurter Allgemeine Ζeitung.
Φέτος, η «γηραιά θεία» (alte Tante) που γεννήθηκε στη χώρα του Γουλιέλμου Τέλλου και του Μαξ Φρις, εορτάζει τα 225α γενέθλιά της. Μαζί της εορτάζουν η αξιοπιστία και η εγκυρότητα του ευρωπαϊκού Τύπου, αυτής της σημαντικής κατάκτησης του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.
Για την Ελλάδα, η επέτειος αυτή αποκτά ιδιαίτερη αξία, αφού ανταποκριτής της Neue Zrcher Zeitung διετέλεσε από το 1967 έως το 1995 ο Παύλος Τζερμιάς.
Τα στερεότυπα που διαθέτουμε για τους Ελβετούς είναι σταθερά και σχεδόν ακλόνητα, από τότε που τα διατύπωσε στον «Τρίτο Ανθρωπο», στην περίφημη σκηνή του Πράτερ, ο Χάρρυ Λάιμς-Ορσον Ουέλς: «Στην Ελβετία είχαν αδελφική αγάπη, πεντακόσια χρόνια δημοκρατίας και ειρήνης και τι παρήγαγαν στο τέλος; Τον κούκο!». Στο πλαίσιο αυτό θεμελιώθηκε η «ελβετική ουδετερότητα», ιδρύθηκε το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης (ΕΤΗ), που φέτος εόρτασε τα 150 χρόνια του, οργανώθηκε ο ελβετικός στρατός, στα πρότυπα μιας υποδειγματικής «παλλαϊκής άμυνας», απέκτησε τριγωνικό σχήμα η Toblerone, κατασκευάστηκε ο ελβετικός σουγιάς από τη Victorinox και τη Wenger, έγιναν μόδα τα Swatch και κυκλοφόρησε η Neue Zrcher Ζeitung.
Η «Νέα Εφημερίδα της Ζυρίχης», που κατέστησε την πόλη κέντρο των πολιτικών εξελίξεων στη χώρα των Eidgenossen (μια πόλη, που αργότερα θα φιλοξενήσει τους πρώτους Ντανταϊστές, τον Λένιν, τον Τζαίημς Τζόυς, τον Τόμας Μαν, αλλά και τον Ελίας Κανέττι), θεωρείτο μέχρι πρότινος η «ελβετική Πράβντα», και παραμένει πάντως το εκδοτικό οικόσημο της Ελβετίας. Προσέδωσε νέο περιεχόμενο στην έννοια της δημοσιογραφίας, επιφέροντας την ταύτιση της αστικής δημοσιότητας με την κοινή γνώμη, στήριξε στον Μεσοπόλεμο με μετριοπάθεια τις σοσιαλιστικές ιδέες, αντιστεκόμενη στα εκατέρωθεν μέτωπα, ενώ η διακίνηση και πώλησή της είχε απαγορευτεί στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία. Εχουν να πούνε ότι ο καγκελάριος Αντενάουερ, ένας Γερμανός, ξεκινούσε τη μέρα του με την ανάγνωση της ελβετικής εφημερίδας, λέγοντας χαρακτηριστικά στον διευθυντή σύνταξής της, «Οταν θέλω να μάθω τι πραγματικά συμβαίνει, δεν καταφεύγω στην Υπηρεσία Πληροφοριών, αλλά διαβάζω τη Neue Zrcher Zeitung». Στα χρόνια του, τη δεκαετία του ’50, η εφημερίδα κυκλοφορούσε ακόμα σε τρεις καθημερινές εκδόσεις (που διακόπηκαν οριστικά το 1974) και διακρινόταν παραδοσιακά για τρία κυρίως πράγματα: το δίκτυο ανταποκριτών της στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, την ποιότητα των επιφυλλίδων της (Feuilleton), και το εξαιρετικό γλωσσικό της αισθητήριο. Διατήρησε ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως τα αρχικά των μονίμων συντακτών της, το γεγονός ότι κυκλοφορεί στην ελβετική και τη διεθνή έκδοση, ενώ στην έκδοση του Σαββατοκύριακου συνήθως δεν δημοσιεύεται καμία φωτογραφία πρωτοσέλιδα. Μέχρι πρόσφατα επέμενε να αντιστέκεται ενίοτε στην τετραχρωμία, κάτι που άλλαξε ριζικά με την κυριακάτικη έκδοσή της.
Συγκρούσεις
Η ΝΖΖ, που ξεκίνησε τα πρώτα της βήματα ως τοπικό φύλλο της Ζυρίχης, χάρις στην πρωτοβουλία του ιδρυτή της, Ζάλομον Γκέσσνερ, κατάφερε και συμπύκνωσε στο «πέρασμα του χρόνου» όλες τις σημαντικές αξίες που διέπουν κάθε εφημερίδα που σέβεται την ιστορία της, διαμορφώνοντας ένα αναγνωστικό κοινό στο (ευρωπαϊκό) πρότυπο του «μορφωμένου αστού» (Bildungsbrger). Συνδύασε και διασφάλισε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα εκδοτικά και οικονομικά συμφέροντά της, διαβλέποντας εξ αρχής τη σημασία της διαφήμισης, χάρις στην τακτική συνέλευση των μετόχων της (με την ιστορική παρέμβαση του 1868), διαφύλαξε τις αξίες του φιλελευθερισμού και της δημοσιότητας, σε μία ανοιχτή διαδικασία ανταλλαγής επιχειρημάτων και θέσεων (ακόμα και σε περιόδους όπου κυριαρχούσε η πολεμική και ο συντηρητισμός στην αρχισυνταξία της εφημερίδας, όπως στις ακραίες περιπτώσεις του Εντουαρντ Κορρόντι και του Ούγκο Μπύτλερ), αναζητώντας διαρκώς αξιόπιστες πληροφορίες, καινούργιες ιδέες και πάγιες αξίες που διαποτίστηκαν από το μελάνι του τυπογραφείου της Φάλκενστρασε 11, όπου παραμένουν μέχρι σήμερα τα γραφεία της.
Ο «ελβετικός κούκος» της δημοσιογραφίας χτυπά αδιάλειπτα για 225 χρόνια στο σαλόνι του ευρωπαϊκού Τύπου, υπενθυμίζοντάς μας ότι, αν «η ψυχή της δημοκρατίας είναι η δημοσίευση», χρειάζεται προς τούτο και το κατάλληλο εργαλείο – μια εφημερίδα με ελευθερία γνώμης, γλωσσικό αισθητήριο και ανεξαρτησία πνεύματος.
Η Διακήρυξη της «Εφημερίδος της Ζυρίχης»
Τώρα που η τάξη της Ζυρίχης αναγνωρίζει πλέον την ελευθερία και την ισότητα του επόμενου Συντάγματός της, και καθώς τα βλέμματα των κατοίκων της, αλλά και όσων προέρχονται από το εξωτερικό, στρέφονται προς τις νέες αποφάσεις, τις οποίες πρόκειται να λάβει η συνέλευση των Αντιπροσώπων του Λαού για το καλύτερο της χώρας, ακριβώς τώρα θα απουσίαζε από την εφημερίδα μας το σημαντικότερο στοιχείο, εάν παραλείπαμε να σεβαστούμε τους μέχρι τώρα ισχύοντες κανόνες, για να μην ξεχάσουμε και τις εξελίξεις στη χώρα μας, και αποκρύβαμε από τους αναγνώστες μας εκείνες τις πληροφορίες, που δικαιωματικά θα απαιτούσαν από μια εφημερίδα της Ζυρίχης. Θα επιδιώκουμε πάντα, να αντλούμε τις αναφορές μας από αυθεντικές πηγές, και να τις παρουσιάζουμε τόσο «επίκαιρες», ελεύθερες και αληθινές όσο μπορούμε και γνωρίζουμε. Οποιος προβάλλει την απαίτηση, να δει τυπωμένες τις πληροφορίες ή να δημοσιεύονται τα κείμενά του, πρέπει να υπογράφει με το όνομά του, διότι ο συντάκτης πρέπει να θεωρεί υποχρέωσή του, τώρα που η αλήθεια μπορεί να παρουσιάζεται καθαρή και χωρίς φτιασίδια, να αφηγείται μόνο αλήθειες. Zrcher Zeitung, 24 Φεβρουαρίου 1798
Το κεφάλαιο Μαξ Φρις
Η συνεργασία του σημαντικότερου (μαζί με τον Φρίντριχ Ντίρενματ) Ελβετού συγγραφέα και δραματουργού Μαξ Φρις με την εφημερίδα αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της ΝΖΖ. Ο νεαρός Φρις θα δει το πρώτο κείμενό του να δημοσιεύεται απρόσμενα στο φύλλο της 27 Μαΐου του 1931. Δύο χρόνια αργότερα, θα βρεθεί στην Πράγα ως αθλητικός ανταποκριτής της εφημερίδας, παρακολουθώντας για λογαριασμό της ΝΖΖ το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του χόκεϊ επί πάγου στην Τσεχοσλοβακία, και στέλνοντας, μαζί με τις ανταποκρίσεις, γράμματα στη μητέρα του. Το 1968, στον απόηχο των ιδεολογικών και πολιτικών συγκρούσεων, που σχετίζονται και με την «ελβετική ταυτότητα», ο Φρις σημείωνε στο «Ημερολόγιό» του, ότι «η ΝΖΖ δεν ψεύδεται, απλώς παρεμποδίζει τρεις φορές την ημέρα την αλήθεια». Η σχέση «μίσους-αγάπης» με την εφημερίδα θα συνεχιστεί μέχρι τον θάνατό του, το 1991.