Κωνσταντίνος K. Παπουλίδης: «Πορφυρίου Ουσπένσκι Αγιορειτικών Εποπτεία». Εκδοση: Αγιορειτική Βιβλιοθήκη, Αγιον Ορος, 2005.
Υπάρχουν κάποια βιβλία, που όταν τα έχουμε, σχεδόν ποτέ δεν τα διαβάζουμε, ενώ όταν τα χρειαστούμε και διαπιστώσουμε ότι δεν υπάρχουν, αρχίζουμε την γκρίνια και ελεεινολογούμε το σύνολο των Ελλήνων εκδοτών. Ενα τέτοιο βιβλίο είναι και η μελέτη του καθηγητή Κωνσταντίου Παπουλίδη «Πορφυρίου Ουσπένσκι Αγιορειτικών Εποπτεία», που κυκλοφόρησε από την Αγιορειτική Βιβλιοθήκη, προσδιορισμός που, κατά κάποιο τρόπο, σημαίνει και την εκ του αφανούς συμμετοχή του ακαταπόνητου ιερομόναχου Ιουστίνου του Σιμωνοπετρίτη.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνονται τα βιογραφικά και οι δραστηριότητες του Ρώσου λόγιου και κληρικού, ενώ στο δεύτερο καταγράφονται τα περιεχόμενα των αγιορειτικών του έργων, για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα.
Ο επίσκοπος Πορφύριος Ουσπένσκι (κατά κόσμον Κονσταντίν Αλεξάντροβιτς) ήταν μια ισχυρή προσωπικότητα. Ακούραστος ερευνητής, συγγραφέας, προσκυνητής, ταξιδιώτης και συλλέκτης, ήταν και τυχερός άνθρωπος. Γεννήθηκε το 1804 και πέθανε το 1885. Εζησε, δηλαδή, σε μια εποχή που του ταίριαζε, τότε που η Μεγάλη και Αγία Μητέρα Ρωσία, με την εξωτερική της πολιτική, έκανε αισθητή την παρουσία της στη διεθνή σκηνή. Φυσικά, η Μόσχα, η Τρίτη Ρώμη, όπως αυτοαποκαλούνταν, ενδιαφερόταν για τους ορθόδοξους λαούς των Βαλκανίων, για το Αγιον Ορος ειδικότερα και, φυσικά, για την περιοχή της Παλαιστίνης και της επίγειας Ιερουσαλήμ που θεωρούνταν εικόνα της Ουράνιας, αλλά, όπως και σήμερα, δεν την έμοιαζε καθόλου.
Είναι η εποχή που κάνουν την εμφάνισή τους στα Βαλκάνια και τη χριστιανική Ανατολή η Ρωσική Ατμοπλοϊκή και Εμπορική Εταιρεία, το Ρωσικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην Κωνσταντινούπολη και η Ορθόδοξη Αυτοκρατορική Παλαιστίνεια Εταιρεία. Πρόκειται για τρεις οργανισμούς που ιδρύθηκαν για να εξυπηρετήσουν τα ρωσικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο με κάλυψη, όπως σημειώνει ο K. Παπουλίδης, εμπορική, επιστημονική και θρησκευτική.
Φυσικά, δεν είναι δυνατό μέσα στον περιορισμένο χώρο μιας τηλεγραφικής – δημοσιογραφικής παρουσίασης του βιβλίου του K. Παπουλίδη να γίνει ικανοποιητική αναφορά στο έργο του ακαταπόνητου και πολυπράγμωνα Ρώσου επισκόπου.
Οταν για πρώτη φορά ξεκίνησε να ταξιδέψει στη χριστιανική Ανατολή (1843), ο Πορφύριος έγραψε στο ημερολόγιό του: «Είναι παράξενο ότι κανένας από τους επισκόπους μας δεν έστειλε, δι’ εμού, την παραμικρή βοήθεια προς την Εκκλησία της Παλαιστίνης. Κανένας δεν σκέφτηκε τους Ορθόδοξους Πατριάρχες». Στους Αγίους Τόπους ο Πορφύριος πήρε το μέρος του αραβικού κλήρου και με τις πρωτοβουλίες του δυσαρέστησε όχι μόνο τους Ελληνες, αλλά και τα μέλη της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ρωσίας.
Από την πλευρά τους, οι Ελληνες συγγραφείς επιμένουν να υπογραμμίζουν την «αδυναμία» που είχε ο επίσκοπος κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του να συγκεντρώνει κειμήλια και εικόνες, χειρόγραφα και τυπωμένα βιβλία που τα πλήρωνε ελάχιστα ή του τα «έκαναν δώρο».
Ο γνωστός μας Ευλόγιος Κουρίλας ο Λαυριώτης έγραψε ότι: «O Ρώσος ούτος υπήρξε ευτυχής κατά τούτο, διότι πρώτος εγκύψας εις τας τοιαύτας ερεύνας εξεμεταλλεύθη την αφέλειαν και το τέως απονήρευτον των Αθωνιτών…». Συμπαθέστατο εκείνο το «τέως» και σαφής προειδοποίηση προς όλους εκείνους που θα ήθελαν να πραγματοποιήσουν προσκύνημα στο Αγιον Ορος και να μιμηθούν τη συμπεριφορά του Πορφύριου.
Λεπτομέρειες και κουτσομπολιά, που δεν πρέπει να μας επηρεάσουν. Γι’ αυτό και πολύ σωστά ο καθηγητής Παπουλίδης τονίζει: «Νομίζω ότι θα πρέπει να κρίνουμε τον επίσκοπο Πορφύριο με αποτίμηση του συνόλου του έργου του και της προσφοράς του στην επιστήμη».
Ενα έργο αναμφίβολα τεράστιο σε όγκο, εξαιρετικά πολύτιμο και άξιο να μελετηθεί.
Η επιμέλεια της έκδοσης της Αγιορειτικής Βιβλιοθήκης έγινε από το γραφείο Tempus Fugit, στο οποίο οφείλεται και η συμπαθέστατη λιτότητα του εξωφύλλου με τις πολυσήμαντες δύο κορυφές του Αγίου Ορους σε ρωσική χρωμολιθογραφία της δεκαετίας του 1870.