H αφοσίωση ενός φίλου και η επιθυμία του υπουργείου Πολιτισμού να τιμήσει τη μνήμη ενός σπουδαίου Ελληνα δημιουργού συνετέλεσαν στην οργάνωση ενός αφιερώματος στη μνήμη του Γιάννη Ξενάκη στο νέο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου). Το αφιέρωμα αυτό περιλαμβάνει έκθεση αρχειακού υλικού για την πορεία και το έργο του Ξενάκη, βίντεο προβολές και συζήτηση στρογγυλού τραπεζιού – όλα γύρω από το έργο «Ορέστεια» του συνθέτη, το οποίο ανεβάζει ο βαρύτονος Σπύρος Σακκάς, φίλος επί 35 χρόνια και στενός συνεργάτης του Ξενάκη, επικεφαλής ενός συνόλου 400 ατόμων, αύριο Παρασκευή, Κυριακή και Δευτέρα.
Στην παρουσίαση αυτής της μουσικής, κατά βάση, «Ορέστειας», στο ειδικά διαμορφωμένο αίθριο του Μουσείου, θα πάρουν μέρος οι μεικτές χορωδίες της EPT και του Δήμου Αθηναίων υπό τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου (80 άτομα), τέσσερις παιδικές χορωδίες (περισσότερα από 200 παιδιά), ομάδα ηθοποιών-χορευτών, η ηθοποιός Αγλαΐα Παπά, Κλυταιμνήστρα, ο Σπύρος Σακκάς στους τραγουδιστικούς ρόλους της Κασσάνδρας και της Αθηνάς, τους οποίους είχε συνθέσει ο Ξενάκης ειδικά για τη φωνή του, ο κρουστός Ανταμ Βάισμαν, ως σολίστ, και η ορχήστρα «Μπορουσάν» της Κωνσταντινούπολης υπό τη διεύθυνση του Γκιουρέρ Αϊκάλ.
«Αυτό το έργο το έχω τραγουδήσει πάνω από 100 φορές σε όλο τον κόσμο σε διάφορες μορφές», λέει ο Σπ. Σακκάς. «Εδώ όμως είναι η πρώτη φορά που θα παιχτεί με μια καινοτομία, μια «θεατρική παρέμβαση». Δική μου «επέμβαση», όχι αυθαίρετη όμως, γιατί είναι κάτι που το συζητούσαμε με τον Ξενάκη…». Εχει προϊστορία το έργο. H πρώτη του μορφή είχε συντεθεί το 1966, όταν ο Αλέξης Σολομός είχε προτείνει στον Ξενάκη να γράψει μουσική για την τριλογία «Ορέστεια» του Αισχύλου που θα ανέβαζε στις ΗΠΑ. Εκείνος ανταποκρίθηκε συνθέτοντας μουσική περίπου… δύο ωρών. O Σολομός κράτησε αμήχανος μερικά μέρη και ο Ξενάκης από το υλικό του δημιούργησε αργότερα την ομώνυμη σουίτα του. Το 1988 συνέθεσε για τη φωνή του Σακκά και ενέταξε στο έργο το 16λεπτο μέρος της Κασσάνδρας, με την ευκαιρία μιας πανηγυρικής σειράς παραστάσεων στο χωριό Τζιμπελίνα της Σικελίας. Το 1991, εν όψει της εκτέλεσης του έργου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, πρόσθεσε το μέρος της Αθηνάς.
«Είχε επιλέξει ο ίδιος ο Ξενάκης στίχους του Αισχύλου στα αρχαία ελληνικά και είχε συνθέσει επάνω σ’ αυτούς τα χορωδιακά ή με «οδηγό» αυτούς τα μουσικά μέρη», λέει ο κ. Σακκάς. «Στο α΄ μέρος, τον «Αγαμέμνονα», τραγουδά ανδρική χορωδία, η οποία στο β΄, «Χοηφόρες», παίρνει θέση γύρω από τους θεατές παράγοντας διάφορους ήχους με τη φωνή ή όργανα όπως σήμαντρα, τάλαντα, κλαπέτες, σφυρίχτρες κ.λπ. Εδώ τραγουδά γυναικεία χορωδία, ως και το μέσον περίπου του γ΄ μέρος, «Ευμενίδες», οπότε μπαίνουν οι παιδικές χορωδίες – όταν οι Ερινύες μεταμορφώνονται σε Ευμενίδες υπό τη μορφή παιδιών, όπως προτιμούσε ο συνθέτης, γιατί τα παιδιά είναι φορείς αθωότητας κ.λπ.».
Και η δική του «θεατρική παρέμβαση»; «Εγκειται μόνο στα μέρη της Κλυταιμνήστρας και ενός εξαμελούς Χορού. Χρόνια πριν έλεγα στον Γιάννη να δώσει στο έργο μια ελαφρώς θεατρική γραμμή, γιατί ήταν κρίμα να είναι μόνο κοντσερτάντε. Αρχικά το απέφευγε, γιατί είχε επιφυλάξεις όσον αφορά το θέατρο, σιγά σιγά όμως αρχίσαμε να μιλάμε για το πώς θα έπρεπε να γίνει αυτή η προσθήκη και μου έδινε οδηγίες – ήταν ήδη αδύναμος από την ασθένεια. Ηθελε η θεατρική λειτουργία να έχει χαρακτήρα τελετουργίας, μακριά από συναίσθημα, δρώμενα ή «εξηγήσεις», όπως ακριβώς και η μουσική του. Γιατί, όπως είναι γνωστό, τον ενδιέφερε η διάνοια, εκεί ήθελε να σκοπεύει, σ’ αυτό πίστευε, γιατί αυτό μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να βρει τρόπο να κάνει βήματα προς τα μπροστά… Αυτό άλλωστε είναι και το περιεχόμενο της τριλογίας του Αισχύλου: από καθημερινές ανθρώπινες καταστάσεις σε μια δυναμική που οδηγεί σε σφαίρες ουσιαστικής ελευθερίας του ανθρώπου».
Τα «θεατρικά» αυτά μέρη της Κλυταιμνήστρας και του Χορού συνέθεσε ο ίδιος παίρνοντας στίχους από τη νεοελληνική μετάφραση του K. X. Μύρη. Κοστούμια και διαμόρφωση σκηνικού χώρου Βασίλης Ζηνιαδάκης, χορογραφίες Νατάσα Ζούκα, φωτισμοί Ανδρέας Μπέλλης. «Ελπίζω ότι θα μας δοθεί η δυνατότητα να παρουσιάσουμε και στο εξωτερικό αυτή τη μικρή μας «κατάθεση» στη μνήμη του μεγάλου δημιουργού αλλά και φίλου – και ήδη προγραμματίζονται παραστάσεις σε Τουρκία, Κύπρο, Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία», λέει ο Σπύρος Σακκάς.