Πώς οργανώνει κανείς ένα μουσείο αφιερωμένο σε μια θρησκευτική πίστη, η οποία θέτει την αυστηρή εργασία και ευσέβεια πάνω από την καλλιτεχνική έκφραση; Τούτο το πρόβλημα αντιμετώπισαν οι δημιουργοί ενός ασυνήθιστου νέου μουσείου που είναι αφιερωμένο στον Προτεσταντισμό.
Παρελθόν και παρόν
Εγκαινιάσθηκε πριν από λίγο καιρό στη Γενεύη το Διεθνές Μουσείο της Μεταρρύθμισης, το οποίο μέσα στις αίθουσες ενός αρχοντικού του 18ου αιώνα, δίπλα στον Καθεδρικό του Αγίου Πέτρου, αναπτύσσει την ιστορία του θρησκευτικού δόγματος. Στην κάθε αίθουσα στεγάζεται ένα διαφορετικό θέμα, από την απαρχή του δόγματος τον 16ο αιώνα έως τη χειροτόνηση των γυναικών.
Δεν αφιερώνεται πολύς χώρος στους διωγμούς που υπέστησαν οι προτεστάντες στο διάβα των αιώνων, όπως σε άλλα μουσεία, αλλά αντιθέτως οι διοργανωτές της έκθεσης με τη συμπαράταξη των έργων τέχνης που παρουσιάζονται και με την αρωγή εικόνων λέιζερ και ηχητικών συστημάτων εξελιγμένης τεχνολογίας, προσπαθούν να αποκαλύψουν τον πυρήνα του προτεσταντικού δόγματος· ήτοι, την επιστροφή στον λόγο του Θεού, μια τάση που προκάλεσε η κατάπτωση του Καθολικισμού στους ύστερους μεσαιωνικούς χρόνους. Και παραπέρα, προσπαθούν να εξερευνήσουν τη συμβολή του Προτεσταντισμού στη δημιουργία του σύγχρονου κόσμου, με την έμφαση που δίνει στο άτομο αντί της εκκλησίας.
Αυτό ακούγεται, όπως γράφει ο Τόμι Ράιτ στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», κάπως σαν κήρυγμα, αλλά η έκθεση παρακινεί τη σκέψη όντας επιπρόσθετα χιουμοριστική πότε πότε. Στην πρώτη αίθουσα παρουσιάζονται οι μεταφράσεις της Βίβλου στις τοπικές γλώσσες, αγγλικά, ιταλικά, γαλλικά, που τυπώθηκαν στη Γενεύη τον 16ο αιώνα· ανάμεσά τους, η πρώτη έκδοση της «Βίβλου της Γενεύης» του Τζον Νοξ (1562) που αργότερα μετέφεραν οι πρώτοι έποικοι στις νέες αμερικανικές αποικίες. Τα αντι-προτεσταντικά αισθήματα του αιώνα, που ακολούθησαν την εξέγερση του Μαρτίνου Λούθηρου κατά του Καθολικισμού (1517) δείχνουν έργα όπως ένα με τον Καλβίνο, τον πατέρα του Προτεσταντισμού, στη Γενεύη θρονιασμένο πάνω σε ένα γαϊδούρι – μια πρώτη μορφή πολιτικής γελοιογραφίας. Σε άλλα εμφανίζεται η Σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου, των Γάλλων ουγενότων το 1572 και η καταφυγή τους στο τέλος του 17ου αιώνα πέραν του Ατλαντικού.
Πολλοί εξόριστοι πήγαν στη Γενεύη όπου ο Καλβίνος προσήλκυε με τον πύρινο λόγο του εξόριστους από όλη την Ευρώπη. Ομως, το μουσείο δεν χρονοτριβεί στους διωγμούς που καλύπτονται επαρκέστατα σε άλλα μουσεία, όπως το Μουσείο Ντεζέρ, κοντά στη Νιμ της Γαλλίας. Οι δημιουργοί, διασκευάζοντας την κύρια αίθουσα του αρχοντικού με πολύφωτα και πολυελαίους, τονίζουν τις θετικές πλευρές του δόγματος. Εικόνες του Λούθηρου και του Καλβίνου, αντανακλασμένες πάνω σε καθρέφτες του 18ου αιώνα, υποβάλλουν την ιδέα της επιρροής που άσκησε το δόγμα στη σύγχρονη σκέψη. H έμφαση του Προτεσταντισμού στο άτομο έπαιξε σημαντικό ρόλο, κατά τους δημιουργούς, στη διαμόρφωση των ιδεών της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης στον Διαφωτισμό.
Τα θέματα αυτά θίγονται και στους χώρους τους αφιερωμένους στον Προτεσταντισμό τον 20ό αιώνα. Μια περιστρεφόμενη σφαίρα προβάλλεται στο πάτωμα, συνοδευόμενη ηχητικά από προτεσταντική χορωδιακή μουσική, αλλά και γρηγοριανά άσματα, βουδιστικές μάντρα και τη φωνή του μουσουλμάνου μουεζίνη, καλώντας σε προσευχή.
Και υπάρχουν τμήματα που δείχνουν ότι οι προτεστάντες του σήμερα δεν αποφεύγουν το χιούμορ κατά του εαυτού τους. Μια σειρά από σύγχρονα σκίτσα διακωμωδούν την κατηφή εικόνα του δόγματος, την οποία προώθησε η απόφανση του Καλβίνου ότι οι πιστοί πρέπει να αποφεύγουν τον χορό, το πιοτό και τα χρωματιστά ρούχα.
Εάν η έκθεση είναι επικεντρωμένη στον Καλβίνο και τον ρόλο του, είναι γιατί οι Προτεστάντες είναι διασπασμένοι σε πολλές εκκλησίες, μην έχοντας ένα συγκεκριμένο κέντρο, όπως ο Καθολικισμός της Ρώμης.
Δεν μνηνονεύεται επαρκώς η σημασία του ρόλου του Μαρτίνου Λούθηρου όταν κάρφωσε τις 95 θέσεις του στη θύρα του κάστρου της Βίτεμπεργκ· ούτε και οι μελανότερες πτυχές του δόγματος, όπως η καύση στην πυρά, στη Γενεύη, του Ισπανού αιρετικού Μισέλ Σερβέ, επειδή απέρριψε την Αγία Τριάδα, αλλά ούτε και οι αυταρχικές πλευρές του χαρακτήρα του Καλβίνου.