«Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας – Πενήντα Χρόνια Επιστημονικής Διαδρομής 1955-2005». Εκδόσεις Ολκός, Αθήνα 2005, σελ. 159.
«Οι Υπότροφοι του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, 1962-2005», Treviso 2005, σελ. 115.
O Πιέτρο Αρετίνο, διάσημος ποιητής, λογογράφος αλλά και διαβόητος «κίτρινος» ρεπόρτερ του 16ου αιώνα, το είχε πει – η Γαληνοτάτη ήταν πάνω απ’ όλα ένα καταφύγιο για τους κυνηγημένους κάθε εθνότητας, φυλής και θρησκείας. Οχι απλώς πόλη-κράτος, όπως αρκετές ομόλογές της στην ιταλική χερσόνησο, αλλά κυριολεκτικά πόλη-αυτοκρατορία, η Βενετία αποτέλεσε για σχεδόν χίλια χρόνια κέλυφος μιας ανοικτής κοινωνίας, αρκετά ανεκτικής απέναντι στον άλλο, αν και αυστηρή στην οργάνωσή της. Οι Ελληνες κατέφυγαν στη Βενετία μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και αποτέλεσαν τον πυρήνα της παροικίας – γύρω στους 4.000, ανάμεσά τους άρχοντες και διανοούμενοι. Εναν αιώνα μετά, στα 1570 περίπου, κατόρθωσαν να τελειώσουν την ανέγερση του ναού τους, του Αγ. Γεωργίου των Ελλήνων, που αντικατέστησε τον αρχικό, στο ίδιο σημείο, και λίγο αργότερα το καμπαναριό. Ακόμα έναν αιώνα αργότερα, γύρω στα 1670 κτίστηκαν η Σχολή του Αγ. Νικολάου όπου στεγάζεται το σημερινό μουσείο βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων και το Φλαγγινιανό μέγαρο που στεγάζει τη βιβλιοθήκη, τα γραφεία και τους ξενώνες του Ινστιτούτου. Τι είναι, όμως, το Ινστιτούτο της Βενετίας;
Πρόκειται για το μόνο ελληνικό ίδρυμα μελέτης, έρευνας και παραγωγής γνώσης που υπάρχει εκτός των συνόρων της χώρας. Με τη βιβλιοθήκη του το μουσείο εικόνων, τα χειρόγραφα και τα άλλα έσχατα τιμαλφή των Βυζαντινών του 1453 είναι μια καταξιωμένη στη διεθνή επιστημονική κοινότητα νησίδα για τη μελέτη της βυζαντινής και μεταβυζαντινής ιστορίας και τέχνης. Ηδη, χάρη στις προσπάθειες της ακαταπόνητης διευθύντριάς του από το 1998, καθηγήτριας Χρύσας Μαλτέζου, γίνεται προοδευτικά γνωστό και στο ευρύ κοινό, ελληνικό και ξένο. Επειδή κανένα ίδρυμα δεν μπορεί να συντηρείται μόνον ως κέντρο μελέτης και έρευνας, η επανέκθεση του μουσείου εικόνων που πραγματοποιήθηκε το 1999 με μουσειολογικές προδιαγραφές τελευταίας τεχνολογίας και μια άψογη παρουσίαση των εκθεμάτων, βοήθησε το Ινστιτούτο να ανοίξει τις πόρτες του στον κόσμο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από όσο προηγουμένως.
Με την ευκαιρία του ιωβηλαίου του Ινστιτούτου, κυκλοφόρησε πρόσφατα ο καλαίσθητος τόμος «Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, Πενήντα Χρόνια Επιστημονικής Διαδρομής». Φροντισμένη από τη Χρύσα Μαλτέζου, η έκδοση αποτελεί καθρέφτη της διαδρομής του Ινστιτούτου, ερευνητικής, επιστημονικής και κοινωνικής. O αναγνώστης ενημερώνεται για το ιστορικό της ίδρυσης, τους σκοπούς, το νομικό πλαίσιο που το διέπει, καθώς και την πολυεπίπεδη δράση του μοναδικού ελληνικού επιστημονικού ιδρύματος στο εξωτερικό. Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό υπομνηματίζει και τεκμηριώνει σημαντικά σημεία της διαδρομής. Παράλληλα, παρέχεται και ένας ιδιαίτερα χρήσιμος κατάλογος των εκδόσεων του Ινστιτούτου από το 1955 μέχρι σήμερα, τόσο των αυτοτελών επιστημονικών, όσο και εκείνων που έγιναν σε συνεργασία με άλλα επιστημονικά ιδρύματα. Οι εκδόσεις του περιοδικού του «Θησαυρίσματα», φυτώριου της επιστημονικής δουλειάς των νέων επιστημόνων, υποτρόφων του Ινστιτούτου, καθώς και οι εκδόσεις των Πρακτικών των συνεδρίων που διοργάνωσε, αλλά και πολλά άλλα σημαντικά βιβλία καταγράφονται για κάθε ενδιαφερόμενο μελετητή.
Σε χωριστό τόμο παρουσιάζεται το πανόραμα του ανθρώπινου δυναμικού που εκπαιδεύτηκε στα πρώτα χρόνια της μεταπτυχιακής επιστημονικής του εργασίας – οι υπότροφοι του Ινστιτούτου, 70 μέχρι σήμερα. Αναφέρονται το θέμα της διατριβής τους, οι τίτλοι ορισμένων δημοσιευμάτων τους και η επαγγελματική τους θέση σήμερα. Παρατηρεί κανείς ότι, αριθμητικά οι γυναίκες υπερτερούν ελαφρά των ανδρών (53% του συνόλου), αλλά ότι, ενώ το 75% των ανδρών υποτρόφων ολοκληρώνει τη διδακτορική διατριβή του, το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες πέφτει στο 57%.
Οι δύο τόμοι προστίθενται στην αξιόλογη εκδοτική δραστηριότητα του Ινστιτούτου και διακρίνονται για γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν την επιμελήτρια και συγγραφέα τους Χρύσα Μαλτέζου: οργανωτική σαφήνεια, λιτότητα στη διατύπωση, σχολαστική προσοχή στην παρουσίαση του υλικού, καλό γούστο. Της αξίζει δημόσιος έπαινος.
* O κ. Αντώνης Κωτίδης είναι καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.