B. Γκαφούροφ, Δ. Τσιμπουκίδης: «Αλέξανδρος ο Μακεδών και η Ανατολή», Μετάφραση: Γ. Στεργίου. Εκδόσεις «Παπαδήμα», Αθήνα 2003 4, σελ. 736.
O καταιγισμός των βιβλίων που εμφανίζονται διεθνώς με θέμα των M. Αλέξανδρο, μόνο με αυτόν του κινηματογράφου και της τηλεοράσεως μπορεί να παραβληθεί. Πώς όμως δικαιώνει την ύπαρξή του ένα τέτοιο βιβλίο, αφού το θέμα είναι «εξαντλημένο» ήδη από την αρχαιότητα [Αρριανός «Ανάβασις Αλεξάνδρου», Πλούταρχος «Βίος Αλεξάνδρου», «Περί της Αλεξάνδρου τύχης», Ψευδό-Καλλισθένης, Κλείταρχος ο Αλεξανδρινός, Λιόδωρος ο Σικελιώτης, Κόιντος Κούρτιος Ρούφος «Ιστορία Αλεξάνδρου του Μακεδόνος» και Πομπηΐος Τρόγος «Historiae Philippicae», σε επιτομή που σώθηκε από τον Ιουστίνο, και άλλοι δευτερεύοντες, όπως ο Πολύβιος, ο Αθηναίος, ο Παυσανίας, ο Στράβων, ο Πολύαινος, ο Αιλιανός (ο Τακτικός)] και στα νεώτερα χρόνια έχει αντιμετωπισθεί εξονυχιστικά από πολλούς και κάποιους πολύ καλούς, όπως ο Johann Gustav Droysen «Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου», μετάφραση – εισαγωγή – σχόλια: Ρένος Ηρακλή Αποστολίδης, Κριτική Εκδοση από τους Ηρκο και Στάντη P. Αποστολίδη, ο Α.Σ. Σόφμαν «H ανατολική πολιτική του Αλεξάνδρου του Μακεδόνα», ο Nicolas Hammond «Alexander the Great. King, Commander, Statesman και «The Genius of Alexander the Great», και έμμεσα όμως, ο M. I. Ροστόφτσεφ «Social and Economic History of the Hellenistic World»; Πώς διεκδικεί «αιτία ύπαρξης» ένα τέτοιο βιβλίο;
Η μόνη απάντηση στην απορία έγκειται στην υιοθέτηση συγκεκριμένης μεθόδου, που ακολούθησαν οι δύο συγγραφείς και αυτή εν προκειμένω είναι η αμιγώς μαρξιστική, και μάλιστα της εποχής της Σοβιετικής Ενωσης. H δεσμευτική αυτή οπτική τους εμποδίζει μεν να ονομάζουν τον Αλέξανδρο «Μέγα», όπως είναι διεθνώς καθιερωμένο, αλλά δεν τους αποτρέπει από το να είναι δίκαιοι στην εκτίμηση των αντικειμενικών ιστορικών δεδομένων. Υπογραμμίζουν π.χ. ότι υπήρχαν σοβαρές αιτίες που ανάγκασαν τον Αλέξανδρο να στραφεί προς την Ανατολή; «Υπάρχει νομοτελειακή σχέση, που μας δείχνει πόσο ακατόρθωτο ήταν να εξυπηρετηθούν ταυτόχρονα τα συμφέροντα της Μακεδονίας, της υπόλοιπης Ελλάδας και της Ανατολής. Και ο Αλέξανδρος διάλεξε την Ανατολή θυσιάζοντας για χάρη της τη Δύση». Εν προκειμένω, άξια προσοχής είναι η διατύπωση της «Μακεδονίας και της υπόλοιπης Ελλάδας», που απαντά εικότως και προσηκόντως, στο ζήτημα της ελληνικότητας της Μακεδονίας.
Επίσης, η δεσμευτική μαρξιστική μέθοδος δεν τους εμποδίζει να τοποθετούνται ακριβοδίκαια και έναντι του Αρριανού και της προθετικότητας του έργου του: «Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες κολακεύονταν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τον Αλέξανδρο. Πάντοτε, όμως, η σύγκριση αυτή ήταν προς όφελός τους. Ακριβώς για να τους κολακέψει έγραψε ο Αρριανός τα βιβλία του για τον Αλέξανδρο». Οι συγγραφείς, αμερόληπτα αλλά και τολμηρά, δέχονται ότι ο Αρριανός παρουσιάζει τον Αλέξανδρο έντιμο, γενναίο και δίκαιο, αλλά και ως υπόδειγμα στρατιώτη για τη ρωμαϊκή εποχή. Πιστεύουν ότι στόχος του Αρριανού δεν ήταν μόνο να επαινέσει τον ηρωισμό των Ελλήνων, αλλά κατ’ επέκταση και να προβάλει την ανωτερότητα των Ρωμαίων στις αρετές αυτές. Και αυτό γιατί συχνά προβαλλόταν από την επίσημη ιδεολογία του Imperium Romanum η ανωτερότητα των Ρωμαίων σε σύγκριση με τους Ελληνες. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Αλέξανδρος του Αρριανού έχει διπλή μορφή: πρότυπο πολεμικής και ηθικής αρετής, αλλά ταυτόχρονα άνθρωπος με κοινά πάθη.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμπνευσμένη δραστηριότητα του Αλεξάνδρου στην ίδρυση και οικοδόμηση πόλεων, όπου οι συγγραφείς σωστά επισημαίνουν ότι δεν είναι τόσο σημαντικό το πόσες και ποιες ακριβώς Αλεξάνδρειες δημιούργησε ο Αλέξανδρος, αλλά κάτι άλλο: «H εκστρατεία του έδωσε σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη της δουλείας, του εμπορίου, των συναλλαγών, της ζωής των πόλεων και της προσέγγισης των λαών που κατοικούσαν σε απομακρυσμένες η μία από την άλλη περιοχές».
Η συνεργασία του μεγάλου Ρώσου ασιανολόγου B. Γκαφούροφ με τον γνωστό Ελληνα ιστορικό του Μακεδονικού Ελληνισμού και της Ελληνιστικής εποχής Δημ. Τσιμπουκίδη απέβη πολύ γόνιμη. Στήριξε την άποψη του Καρλ Μαρξ πως η Ελλάδα και η Ρώμη είναι οι χώρες της υψηλότερης ιστορικής ανάπτυξης του αρχαίου κόσμου και ότι «η ανώτατη εσωτερική άνθηση της Ελλάδας συμπίπτει με την εποχή του Περικλή και η ανώτατη εξωτερική άνθηση με την εποχή του Αλεξάνδρου» (από άρθρο στην «Kžlnische Ζeitung», τώρα «Απαντα K. Μαρξ και Φρ. Εγκελς» τόμ. 1, σελ. 98-99, στη ρωσική έκδοση). Αυτό είναι ένα πολύτιμο έργο και για την επιχειρηματολογία των συγγραφέων και για τους πίνακες, χάρτες και σχέδια στο τέλος.
* O Ανδρέας Παναγόπουλος είναι καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών