Μέσα στην ερχόμενη εβδομάδα θα βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το «Δαλάι Λάμα: Συμπόνια και σοφία» (μτφρ. Ευγενία Φωτοπούλου, εκδ. Κριτική, σελ. 200) της Felizitas von Schoenborn, σειρά συζητήσεων της συγγραφέως με τον Δαλάι Λάμα, πνευματικό, αλλά και πολιτικό, ηγέτη του Θιβέτ και μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες του βουδισμού, τιμημένο με το Νόμπελ Ειρήνης το 1989.
Ουσιαστικά, πρόκειται για συρραφή των κατ’ ιδίαν συνομιλιών της συγγραφέως με τον Δαλάι Λάμα, στην Ελβετία και στην Αυστρία, στο διάστημα 1988-1993. Χωρίς να είναι μια ολοκληρωμένη επιστημονική παρουσίαση του βουδισμού, η συγγραφέας δίνει το περίγραμμα ενός ξένου προς εμάς κόσμου με πολλές πτυχές, ενώ ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα μιλάει εκτενώς για τη ζωή του και τον θιβετιανό βουδισμό, τη σχέση του με τον μοντέρνο κόσμο, τη σχέση πολιτικής και θρησκείας, την πνευματική κρίση, τις διαφορετικές αντιλήψεις περί ευτυχίας κ.ά.
Σύμφωνα με την παράδοση, το πνεύμα του εκάστοτε Δαλάι Λάμα καταφεύγει μετά το θάνατό του σ’ ένα μικρό αγόρι, το οποίο τον διαδέχεται στην ανώτατη θρησκευτική και πολιτική ηγεσία. Κάθε Δαλάι Λάμα είναι μετενσάρκωση του προηγούμενου, γι’ αυτό η αναζήτηση του ανθρώπου στον οποίο έχει μεταβεί η ψυχή του αρχίζει μόνο αφού περάσουν κάποια χρόνια από το θάνατό του. Οταν πέθανε ο 13ος Δαλάι Λάμα το 1933, η Εθνοσυνέλευση διόρισε προσωρινό κυβερνήτη του Θιβέτ, ο οποίος επιφορτίστηκε με την ευθύνη να εντοπίσει τον νέο Δαλάι Λάμα.
Το 1937, και ύστερα από όραμα στην επιφάνεια μιας ιερής λίμνης, εντόπισε τον δίχρονο Λιαμό Τόνταμπ, που είχε γεννηθεί την ίδια ακριβώς ημέρα με τον θάνατο του 13ου Δαλάι Λάμα. Το αγόρι μιας αγροτικής οικογένειας πέρασε όλες τις δοκιμασίες που του υπέβαλε ο κυβερνήτης του Θιβέτ, και το 1940, αφού καταβλήθηκε πρώτα ένα μεγάλο ποσό στους Κινέζους, κατάφερε να φέρει το αγόρι και την οικογένειά του στη Λάσα. Εκεί το παιδί πήρε το μοναστικό όνομα Τενζίν Γκιάτσο και ανακηρύχθηκε επίσημα 14ος Δαλάι Λάμα. Ως «Κούντουν», δηλαδή «παρουσία» για τους Θιβετιανούς (τίτλος και της βιογραφικής ταινίας του Μάρτιν Σκορσέζε), το παιδί μπήκε σε έναν μακρύ και δύσκολο δρόμο.
Εκτός όμως από πνευματικός ηγέτης ο Δαλάι Λάμα ήταν και πολιτικός. Το 1950 ανέλαβε την πολιτική εξουσία του Θιβέτ, όταν ήταν δεκαέξι ετών, σε μια περίοδο που η κομμουνιστική Κίνα απειλούσε τη χώρα. Πράγματι, την ίδια χρονιά η Κίνα εισέβαλε στο Θιβέτ. Εννέα χρόνια αργότερα ο Δαλάι Λάμα κατάφερε να δραπετεύσει στην Ινδία, και από τότε δεν έπαψε να προωθεί το αίτημά του για ειρηνική επίλυση του ζητήματος του Θιβέτ. Σήμερα ο εξόριστος Δαλάι Λάμα παραμένει «σύμβολο ειρηνικής αντίστασης».
Η «K» προδημοσιεύει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το «Δαλάι Λάμα: Συμπόνια και σοφία».
Ο άνθρωπος, υπεύθυνος για τη ζωή του
Ο βουδισμός είναι αθεϊστικός γιατί δεν πιστεύει σε έναν θεό που δημιούργησε τα πάντα. Ωστόσο, κι εμείς αναγνωρίζουμε την ύπαρξη ανώτερων πλασμάτων, που ανυψώθηκαν μέσα από μια διαδικασία εξαγνισμού. Κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να φτάσει σε αυτή την πνευματική ολοκλήρωση. Αρα, λοιπόν, δεχόμαστε ότι υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα ύπαρξης. Εμείς οι βουδιστές ζούμε σε έναν κόσμο χωρίς θεό, ενώ για τους υπόλοιπους η έννοια του Θεού-Δημιουργού είναι το επίκεντρο της διδασκαλίας τους. Ομως όλοι συμφωνούμε ότι η αγάπη και η συμπόνια κάνουν καλύτερους τους ανθρώπους, δηλαδή η ευσπλαχνία και το ενδιαφέρον για όλα τα πλάσματα, είναι η πιο σημαντική αρετή. […]
O Θεός είναι σκληρός
Στις μονοθεϊστικές θρησκείες οι πιστοί ελπίζουν στη βοήθεια του Θεού για να αντιμετωπίσουν όλες τις δυσκολίες της ζωής. Ομως αν ο Θεός είναι τόσο παντοδύναμος και τόσο καλός, τότε γιατί δημιούργησε τη δυστυχία και την αδικία; Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να σκεφτεί ότι αυτός ο Θεός είναι σκληρός, αφού αφήνει τους ανθρώπους να έρχονται σε έναν κόσμο όπου τους περιμένουν πόνος και βάσανα. Τέτοιες αντιφάσεις δεν υπάρχουν στο βουδισμό.
Ο Βούδας προσπαθούσε να αιτιολογεί όλα όσα δίδασκε. H Γένεση, η αρχή όλων των πραγμάτων, δεν έχει καμία σχέση με τη λογική. Οι θρησκείες που αποδίδουν τα πάντα σε έναν Θεό απαγορεύουν στους πιστούς τους να αμφισβητήσουν, πόσω μάλλον να απορρίψουν, το «Λόγο του Θεού», ακόμη κι αν τους φαίνεται παράλογος. Ετσι, λοιπόν, έχουμε οπαδούς που ακολουθούν μια θρησκεία επειδή υπακούουν τυφλά στο θέλημα του Θεού.
Στη δική μας θρησκεία, λοιπόν, δεν είναι ο θεός το επίκεντρο, αλλά η φώτιση. O άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τη ζωή του· ο ίδιος, μόνος του, δημιουργεί το πεπρωμένο του.
Οι περιπέτειες ενός λαού
– Πώς θα χαρακτηρίζατε την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στο Θιβέτ; Οι Κινέζοι ισχυρίζονται ότι από το 1987 μέχρι σήμερα έχουν ελευθερώσει πάνω από χίλιους Θιβετιανούς φυλακισμένους και ότι έκτοτε κανείς δεν έχει καταδικαστεί σε θάνατο.
– Δυσκολεύομαι να τους πιστέψω. Υπάρχουν ντοκουμέντα που αποδεικνύουν ότι σε αυτό το διάστημα έγιναν τουλάχιστον τρεις ή τέσσερις δημόσιες εκτελέσεις, ότι πολλοί άνθρωποι εξαφανίστηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη, ότι χιλιάδες κρατούμενοι βασανίστηκαν. Οι Κινέζοι υποβάλλουν τους φυλακισμένους σε φριχτά βασανιστήρια, όπως είναι, για παράδειγμα, η αφαίμαξη μέχρι θανάτου. […] Οι Κινέζοι εφαρμόζουν ένα συντονισμένο σχέδιο εποικισμού του Θιβέτ μεταφέροντας εκεί χιλιάδες Κινέζους Χαν, με αποτέλεσμα ο λαός μας να απειλείται με αφανισμό. Ηδη οι Θιβετιανοί είναι μειονότητα στην ίδια τους τη χώρα. Με ένα απάνθρωπο πρόγραμμα ελέγχου των γεννήσεων, οι κάτοικοι του Θιβέτ εξαναγκάζονται σε στείρωση ή σε άμβλωση, ακόμη και στον ένατο μήνα της εγκυμοσύνης. Την τελευταία δεκαετία εξοντώθηκαν ένα εκατομμύριο Θιβετιανοί, έκλεισαν πάνω από εξακόσια μοναστήρια και εκδιώχθηκαν εκατό μοναχοί και μοναχές από τα πνευματικά τους κέντρα. Ακόμη εξοντώθηκαν πάρα πολλά ζώα, καταστράφηκε μεγάλο μέρος του φυσικού πλούτου του Θιβέτ, ενώ το περιβάλλον απειλείται σοβαρά με ραδιενεργά απόβλητα. […] Τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται συστηματικά στη χώρα μου… Ολο και περισσότεροι Θιβετιανοί μένουν άνεργοι, ζουν στη φτώχεια και πρέπει να συντηρούνται -παρά τη θέλησή τους- από το κράτος. Οι άνθρωποι δεν τολμούν να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους, γιατί κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για αντίσταση κατά των αρχών και πολιτική ανυπακοή. Αν αρνηθούν να ακολουθήσουν τις διαταγές των Κινέζων, συλλαμβάνονται και βασανίζονται.
Στις περιοχές όπου μένουν πάρα πολλοί Κινέζοι, οι Θιβετιανοί εξαναγκάζονται να μιλούν Κινεζικά. […] H θιβετιανή κουλτούρα, οι παραδόσεις αιώνων κινδυνεύουν να αφανιστούν λόγω της ισχυρής κινεζικής επιρροής. Γι’ αυτό, λοιπόν, θεωρώ καθήκον μου να προστατεύσω το λαό μου από αυτό το «κινεζικού τύπου μέλλον» που τον περιμένει.
Ασκήσεις θανάτου
Εγώ όταν κάνω διαλογισμό συλλογίζομαι οκτώ φορές την ημέρα το θάνατό μου, και κάθε φορά φαντάζομαι όλα τα στάδια της διαδικασίας. Είναι σημαντικό να επαναλαμβάνουμε τακτικά αυτές τις ασκήσεις. Φυσικά, ακόμη κι αυτή η συνεχής προετοιμασία μου για το θάνατο δεν με κάνει να νιώθω σίγουρος για τον εαυτό μου. Δεν μπορώ να γνωρίζω προκαταβολικά αν στις τελευταίες μου στιγμές θα αντιμετωπίσω το θάνατό μου με τον σωστό τρόπο. […] Θα πρέπει να φεύγουμε από τη ζωή γαλήνιοι και να λυτρωνόμαστε από τις κακές πράξεις. Για να μπορέσουν να το πετύχουν αυτό, πολλοί σπουδαίοι δάσκαλοι βγαίνουν από το σώμα τους κατά τη διάρκεια του διαλογισμού και κάνουν ασκήσεις θανάτου. Στην τάντρα υπάρχουν σημαντικές ασκήσεις που εφαρμόζονται όταν κοιμόμαστε ή όταν ονειρευόμαστε με στόχο την προετοιμασία για το θάνατο.