Ονομάζεται Περ Φλι, είναι 45 χρόνων, ανήκει στη νέα γενιά των ταλαντούχων Δανών σκηνοθετών, και με την πρώτη του τριλογία έχει ήδη περάσει τα σύνορα της χώρας του με συμμετοχές και διακρίσεις σε διεθνή Φεστιβάλ.
Ενδιαφέρον, θα πείτε, και θα γυρίσετε σελίδα. Αγνωστος ο σκηνοθέτης, άγνωστη η κινηματογραφία από την οποία προέρχεται, αν εξαιρέσει κανείς τον ανυπέρβλητο Ντράγιερ, τον πολυσυζητημένο Λαρς φον Τρίερ και τον κοντινό «συγγενή» του Τόμας Βίντεμπεργκ. Ομως, παρακολουθώντας στο 46ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το αφιέρωμα στο Νέο Δανικό Κινηματογράφο, η μία έκπληξη διαδεχόταν την άλλη με αποκορύφωμα την «Ανθρωποκτονία» (τελευταίο μέρος της τριλογίας του Περ Φλι). Μία από τις καλύτερες ταινίες της περσινής παραγωγής. Μεστή, πολυεπίπεδη, αριστοτεχνικά δομημένη, ανατέμνει με χειρουργική ακρίβεια τη δανική και κατ’ επέκταση την ευρωπαϊκή κοινωνία, μέσα από την παράνομη σχέση ενός οικογενειάρχη 50χρονου διανοούμενου καθηγητή με μια πολύ νεότερη κοπέλα και πολιτική ακτιβίστρια. Ο θάνατος ενός αστυνομικού θα φέρει την κοπέλα στα δικαστήρια και τον καθηγητή «απέναντι» στη ζωή του (οικογενειακή και επαγγελματική), στις απόψεις του, στη θεσμική πραγματικότητα της χώρας του. Ο σκηνοθέτης ξετυλίγει μεθοδικά και ρυθμικά το ζήτημα της ευθύνης, συλλογικής και ατομικής, υπογράφοντας μια σύγχρονη «σπουδή» στο θέμα του πολιτικού ακτιβισμού, χωρίς να θυσιάζει τη βασική κινηματογραφική αρχή μιας ελκυστικής, για τον θεατή, ιστορίας.
Ο Περ Φλι δεν είναι παρά ένα από τα ευτυχή «αποτελέσματα» μιας συστηματικής, μακροχρόνιας και ανήσυχης κρατικής κινηματογραφικής πολιτικής, που μαζί με πολλούς σκηνοθέτες της ίδιας γενιάς υπογράφει την «άνθηση του δανικού κινηματογράφου». Μια αξιοζήλευτη, υγιής κινηματογραφία, σε μια χώρα πεντέμισι εκατομμυρίων κατοίκων, όπου το 25% του box office της αντιστοιχεί στις δανικές ταινίες! Μέσα στην τελευταία δεκαετία έχει συντελεστεί ένα κινηματογραφικό boom, για το οποίο το Δόγμα ’95 (η κατά Λαρς φον Τρίερ ανασύνταξη του κινηματογραφικού λεξιλογίου) είναι ήδη παρελθόν…
Η επικείμενη προβολή στην Ελλάδα της τριλογίας του Περ Φλι («Ο πάγκος», «Η κληρονομιά», «Η ανθρωποκτονία»), τη Δευτέρα στο «Ολύμπιον» στη Θεσσαλονίκη και στις 29 του μηνός στον «Δαναό» στην Αθήνα (κανονικά στις αίθουσες «Η ανθρωποκτονία»), μας έδωσε τη δυνατότητα για μια τηλεφωνική συνέντευξη με τον σκηνοθέτη.
– Κάθε μία από τις ταινίες της τριλογίας αντιστοιχεί σε μια διαφορετική κοινωνική τάξη: ο «Πάγκος» στη χαμηλή, η «Κληρονομιά» στην ανώτερη και η «Ανθρωποκτονία» στη μεσαία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η έννοια της ευθύνης, ατομικής και συλλογικής, είναι το κοινό στοιχείο ανάμεσα στις τρεις ταινίες;
– Ναι μπορούμε να το πούμε. Ασχολούμαι πολύ με την έρευνα πριν αρχίσω τα γυρίσματα μιας ταινίας. Συγκεντρώνω στοιχεία, μιλάω με ανθρώπους που ζουν όπως οι χαρακτήρες των σεναρίων μου. Η ιστορία είναι εντελώς επινοημένη, αλλά το περιβάλλον στο οποίο χτίζεται είναι προϊόν έρευνας.
Στον «Πάγκο» οι ήρωές μου είναι αλκοολικοί. Επί μισό χρόνο, συναντούσα και μιλούσα με ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση, και ύστερα άρχισα να γράφω το σενάριο. Στην «Κληρονομιά» αναφέρομαι σε πολύ πλούσιους ανθρώπους. Συνάντησα λοιπόν επιχειρηματίες και άτομα που είχαν μεγάλη εξουσία στην Κοπεγχάγη. Από την άλλη, η «Ανθρωποκτονία» καταγράφει τη μεσαία τάξη, η οποία νομίζω ότι καταλαμβάνει το 85% με 90% στη Δανία, μέσα από μια πολύ ασυνήθιστη ιστορία. Στις δύο προηγούμενες ταινίες μου, οι καταστάσεις είναι σε αντιστοιχία με την τάξη τους. Στην τελευταία, συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Μιλάω για ένα φόνο που στη μεσαία τάξη δεν είναι «συνηθισμένο» φαινόμενο.
Διηγούμαι ιστορίες
– Γι’ αυτόν το λόγο τοποθετήσατε την ταινία σας στη μεσαία – ανώτερη τάξη;
– Ηθελα στην «Ανθρωποκτονία» να βάλω έναν άνθρωπο κοντά σε μένα. Ο κεντρικός ήρωας είναι ένας διανοούμενος καθηγητής, αριστερών πεποιθήσεων. Μπορεί να μην έχουμε την ίδια ηλικία αλλά σκεφτόμαστε με τον ίδιο τρόπο. Μέσα από τον ήρωα ήθελα να φέρω στην επιφάνεια κάποιες από τις δικές μου πολιτικές απόψεις, τις δικές μου ανησυχίες.
– Είπατε ότι κάνετε εντατική έρευνα πριν αρχίσουν τα γυρίσματα. Με ένα τρόπο, δηλαδή, λειτουργείτε σαν ντοκιμαντερίστας.
– Ναι, κατά κάποιο τρόπο. Αλλά υπάρχει μια πολύ σημαντική διαφορά. Οι ιστορίες μου συνδέονται η μία με την άλλη και αυτό που μου αρέσει περισσότερο απ’ όλα στο σινεμά είναι να διηγούμαι ιστορίες. Μπορώ να κάνω ό,τι θέλω την πραγματικότητα γιατί είναι μια ιστορία μυθοπλασίας. Στο ντοκιμαντέρ είσαι πιο δεσμευμένος, υπάρχουν πράγματα που δεν επιτρέπεται να κάνεις γιατί ασχολείσαι με πραγματικούς ανθρώπους και πραγματικές ιστορίες. Στις ταινίες μου όλα είναι επινοημένα αν και το περιβάλλον -όπως είπα – είναι προϊόν έρευνας.
– Εχετε δηλώσει ότι «οι κοινωνικές τάξεις είναι «τσιμεντωμένες» στην εποχή μας». Πιστεύετε ότι παλαιότερα υπήρχε μεγαλύτερη κινητικότητα;.
– Την τελευταία δεκαετία στη Δανία η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει τα πράγματα πολύ δύσκολα. Στη Δανία έχουμε πολύ μικρό ποσοστό χαμηλής τάξης. Η έρευνά μου αποδεικνύει ότι είναι πολύ δύσκολο έως ακατόρθωτο κάποιος που ανήκει στη χαμηλή τάξη να μπορέσει να περάσει σε άλλη.
Κανόνες ηθικής
– Η «Ανθρωποκτονία» είναι μια καυστική διερεύνηση του πολιτικού ακτιβισμού. Ο κεντρικός ήρωας υπερασπίζεται την κατηγορούμενη πολιτική ακτιβίστρια σαν εραστής της. Υποστηρίζεται ότι η αγάπη οφείλει ή όχι να υπακούει τους κανόνες της ηθικής;
– Δεν την υπερασπίζεται μόνο σαν εραστής της, αλλά και σαν πολιτικοποιημένος άνθρωπος. Δεν μπορεί να συμβισταστεί με το γεγονός ότι δεν θα βρεθεί ο δολοφόνος του αστυνομικού. Είναι σε σύγκρουση με τα συναισθήματά του. Η αγάπη δεν πρέπει να υπακούει στους κανόνες της ηθικής, αλλά να έχει ηθικό κώδικα. Η ηθική είναι διαφορετική από χώρα σε χώρα, ο ηθικός κώδικας κοινός. Το πραγματικό δίλημμα στην ταινία είναι όμως αλλού. Ο ήρωας λέει ότι αν θέλεις να πολεμήσεις για μια καλύτερη κοινωνία θα υπάρξουν θύματα. Δεν γίνεται διαφορετικά. Ασφαλώς, απαντάμε «όχι». Οτι δεν πρέπει να χαθούν ζωές. Δείτε και την άλλη πλευρά αυτής της άποψης. Και ο Μπους υποστηρίζει ότι στο Ιρακ πολεμάμε για μια δημοκρατία και θα υπάρξουν θύματα. Αρα δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε παρόμοια ερωτήματα.
– Ποια είναι η άποψή σας για τη διεθνή κρίση που ξέσπασε μετά τη δημοσίευση των σκίτσων του Μωάμεθ από τη Γιούλαντς Πόστεν;
– Ο θόρυβος έχει πια κοπάσει στη Δανία. Το θέμα τώρα είναι να δούμε πώς θα βελτιώσουμε την κατάσταση. Αυτό που χρειάζεται είναι διάλογος, διάλογος, διάλογος… Μέσα και έξω από τη Δανία. Είναι εύκολο να χρησιμοποιείς σαν πρόσχημα την ελευθερία του λόγου και να προσβάλεις ανθρώπους. Νομίζω ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι απαραίτητος ο διάλογος.
Το «Δόγμα ’95» και ο Λαρς φον Τρίερ
– Το «Δόγμα ’95» είναι ένα κίνημα που επηρέασε τον σύγχρονο κινηματογράφο ή ήταν ένα κίνημα με ημερομηνία λήξης;
– Δεν νομίζω ότι γυρίζονται πια ταινίες «δόγματος». Ηταν κάτι περισσότερο από ένα πολιτικό τέχνασμα ή ένα κόλπο δημοσίων σχέσεων. Οι κανόνες του μπορούν να παράξουν καλές ταινίες γιατί επικεντρώνονται στην ερμηνεία και στην ιστορία, στην ουσία του κινηματογράφου περισσότερο από την τεχνική του. Το Δόγμα είναι κάτι που μπορείς να εφαρμόζεις πού και πού, αφήνοντας τις τεχνικές του κινηματογράφου κατά μέρος.
– Σε μια ανάλυση για τον δανικό κινηματογράφο από τον Μόρτεν Πιλ διάβασα ότι οι «καλύτεροι Δανοί σκηνοθέτες χειραφετούνται σιγά σιγά και δεν χρειάζεται πια να κρατούν τον Τρίερ από το χέρι». Προσωπικά, αισθανθήκατε να «κρατάτε τον Τρίερ από το χέρι»;
– Οχι. Γνωρίζω πολύ καλά τον Τρίερ. Είναι πολύ σημαντικό πρόσωπο στη δανική κινηματογραφία, αλλά, προσωπικά, ο κινηματογράφος μου δεν έχει καμία σχέση με τον δικό του. Το γεγονός ότι περπατάει διαρκώς στην κόψη του ξυραφιού, εμπνέει πολλούς.
– Το επόμενο βήμα σας;
– Στις 10 Απριλίου θα αρχίσουμε τα γυρίσματα μιας τηλεοπτικής σειράς, που είναι εμπνευσμένη από το «Ρασομόν» του Κουροσάβα. Ενα περιστατικό που το βλέπουμε από διαφορετικές σκοπιές. Το έχω μεταφέρει στο χώρο του θεάτρου, στη διάρκεια των δοκιμών ενός έργου, έξι εβδομάδες πριν από την πρεμιέρα. Είναι μια ιστορία για τη σημασία του έρωτα στην κοινωνία μας. Εάν όντως παραμένει σημαντικός ή τα πάθη μας έχουν μεταφερθεί αλλού…