Α. Π. Ζάννας (επιμέλεια)
Π. Σ. Δέλτα, σύγχρονες προσεγγίσεις στο έργο της
Πρόλ: Αγγελος Δεληβορριάς
εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας – Μουσείο Μπενάκη
Σε μια επικίνδυνα παρατεινόμενη στον χώρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας περίοδο αμηχανίας και μιμητισμού, όπου είναι φανερή η απουσία οράματος, σε μιαν εποχή που τη χαρακτηρίζει η έλλειψη γενναιότητας, ώστε ακόμα και αυτή η έκπτωση αξιών να μην μπορεί να εκφραστεί δημιουργικά και όπου πρυτανεύει το καταστροφικό αδιέξοδο του άγχους και της μοναξιάς, είναι παρήγορο ότι υπάρχουν ακόμη μοναχικές εστίες αντίστασης και ακόμα πιο παρήγορο ότι προβάλλονται και περισώζονται από ανθρώπους με συνείδηση της κοινωνικής αποστολής τους. Στις σκέψεις αυτές μας οδηγεί η πρόσφατη έκδοση του τόμου «Π. Σ. ΔΕΛΤΑ, Σύγχρονες προσεγγίσεις στο έργο της», σε επιμέλεια Α. Π. Ζάννα, με πρόλογο του Αγγελου Δεληβορριά, από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας με τη συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη. Τα κείμενα υπογράφουν αξιόλογοι μελετητές, οι Αλέξης Δημαράς, Σπύρος Καράβας, Τόνια Κιουσοπούλου, Marie-Cecile Navet-Gremillet, Ιωάννα Πετροπούλου, Θεόδωρος Σωτηρόπουλος, Πέτρος Χαρτοκόλλης, Π. Α. Ζάννας. Η προσφορά του τόμου συνίσταται στην παρουσίαση του πορτρέτου της Πρώτης Κυρίας της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, Πηνελόπης Σ. Δέλτα, μέσα από ουσιαστικές και εμπεριστατωμένες μελέτες που στηρίζονται τόσο στην πρωτογενή δημιουργία της, όσο και στο σημαντικότατο αρχείο που διασώθηκε και αφορά το έργο της: αλληλογραφία, ημερολόγια, μαρτυρίες, αναμνήσεις και ένα ιστορικό (όχι παιδικό) μυθιστόρημα.
«Ιστορικό ντοκουμέντο»
Οι μελέτες αποκαλύπτουν τις διάφορες πλευρές του χαρακτήρα και της πνευματικής προσφοράς της Δέλτα που λειτούργησε ως ηγετική πνευματική φυσιογνωμία στην εποχή της, συμβάλλοντας στην κατανόηση της πραγματικότητας και του εθνικού εαυτού. Ο εθνικισμός της, ιδωμένος από μια πλάγια σκοπιά ως προς την επίδραση που άσκησε στο έργο της, μας υποχρεώνει να συναριθμήσουμε τον τρόπο και τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες η Πηνελόπη Σ. Δέλτα μετατοπιζόμενη από την ομογένεια στον ελλαδικό χώρο μεταμορφώθηκε σε συγγραφέα παιδικών βιβλίων που δίχως διδακτισμό ταξιδεύουν τους μικρούς αναγνώστες στην ιστορία του Βυζαντίου και του Μακεδονικού Αγώνα. Από την μελέτη της Τόνιας Κιουσοπούλου πληροφορούμαστε τον τρόπο που η Δέλτα συνδύασε τις παιδαγωγικές της απόπειρες με το Βυζάντιο και την ιστορία του, ενώ από εκείνην του Σπύρου Καράβα δικαιολογούμε τη συνεχή αναγνωσιμότητα του μυθιστορήματος «Στα μυστικά του βάλτου» (72 μέχρι σήμερα εκδόσεις), ένα «ιστορικό ντοκουμέντο» που διαβάστηκε άπληστα από τους νέους της εποχής και από τους επόμενους σε μια περίοδο, όπου δεν είχε εκτιμηθεί η αξία του Μακεδονικού Αγώνα και όπου τα σχολικά βιβλία ελάχιστα ή και καθόλου αναφέρονταν σε αυτόν.
Αξιολογώντας τη συγγραφέα μέσα στα δεδομένα της εποχής της και όχι με βάση προσωπικά κριτήρια, αναγνωρίζουμε σήμερα ότι υιοθέτησε το ρόλο του πνευματικού καθοδηγητή, άλλοτε γράφοντας και κρίνοντας την εποχή της, άλλοτε αγωνιζόμενη για την επικράτηση του δημοτικισμού μέσα από τα άρθρα της για τα αναγνωστικά (βλ. μελέτη του Αλέξη Δημαρά) και άλλοτε συνεργαζόμενη με ιδεολόγους, όπως η Μέλπω Μερλιέ, η οποία όπως και η ίδια η συγγραφέας, μετεβλήθη από καλλιεργημένη αστή σε δρων κοινωνικό υποκείμενο με την αφιέρωσή της στον Μικρασιατικό Ελληνισμό και την ιστορική ηχογράφηση των δημοτικών τραγουδιών που ανέλαβε υπό την καθοδήγηση του Ουμβέρτου Περνό, νεοελληνιστή καθηγητή στη Σορβόννη.
Στη ζωή της, εκτός από τον «αδηφάγο στη μελέτη» σύζυγό της δημοτικιστή Στέφανο Δέλτα, καταλυτικό ρόλο θα ασκήσουν ο Ιων Δραγούμης, ο οποίος θα την ωθήσει στη μελέτη της ιστορίας που θα σημαδέψει την κοινωνική της αποστολή σε μιαν εποχή όπου το μόνο «άτυπο φροντιστήριο μιας αέναης φοίτησης» για μια γυναίκα που μορφώθηκε μέσα στους τοίχους του πλούσιου σπιτιού της, ήταν η αλληλογραφία (βλ. τη μελέτη για την «αλεξανδρινή» Δέλτα της Marie-Cecile Navet-Gremillet). Σημείο εκκίνησης, σημειώνει η Ιωάννα Πετροπούλου στη δική της μελέτη, αποτέλεσε το δώρο του Δραγούμη που συνόδευε την πρώτη του προς τη Δέλτα ερωτική εξομολόγηση: ένα βιβλίο ελληνικής ιστορίας. Από τότε, η ιστορία συνυφαίνεται με το έργο αλλά και με τη ζωή της (βλ. μελέτη Π. Χαρτοκόλλη με αφορμή την αυτοκτονία της στην Κηφισιά τη μέρα που οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα).
Η «θρησκεία» της ζωής της
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος από την άλλη, που αποτέλεσε τη «θρησκεία» της ζωής της, θα την ωθήσει στην πολιτική στράτευση που θα υλοποιούσε το όραμά της σε μια περίοδο που πρώτευε η χρονική και πνευματική συνοχή με την προγενέστερη εθνική ύπαρξη (βλ. μελέτη Θεόδωρου Σωτηρόπουλου).
Ο τόμος των μελετών των εκδόσεων της Εστίας με τον σεμνό πρόλογο του Αγγελου Δεληβορριά και την εμπεριστατωμένη εισαγωγή του Αλ. Π. Ζάννα συμβάλλει σε μια αληθινά σαγηνευτική περιπλάνηση στη ζωή και το έργο της πρώτης Κυρίας της Ελληνικής Παιδικής λογοτεχνίας.
* H Νένα Ι. Κοκκινάκη είναι συγγραφέας