Γυναίκες γράφουν για γυναίκες

Γυναίκες γράφουν για γυναίκες

3' 36" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ζωές Ελληνίδων, ζωές πολύπλοκες που την πραγματικότητά τους μαντεύουμε αμυδρά μέσα από ανδρικά μισόλογα. Το εγχείρημα να παρουσιαστούν βιογραφίες αρχαίων Ελληνίδων μοιάζει περίπου αδύνατο, επισημαίνει η Nicole Loraux στην εισαγωγή της στο συλλογικό έργο «Αρχαία Ελλάδα γένους θηλυκού» (κυκλοφορεί σύντομα στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο»). Για τον πασίγνωστο λόγο ότι στην αρχαία Ελλάδα η γυναίκα υπήρχε στη σκιά του ανδρός· η τιμή της, οι τιμές (συνήθως μεταθανάτιες) που της αποδίδονταν ήταν ανάλογες του πόσο η ίδια ετίμησε αρετές όπως η αγόγγυστη φροντίδα του οίκου και των τέκνων, η υπομονή, η σεμνότητα, η σιωπηλή υποταγή στον άνδρα. Και το όνομά της να μην ακουστεί επί ματαίω, αν όχι ολωσδιόλου.

Ακούστηκαν, ωστόσο, ονόματα γυναικών, καταγράφηκαν. Και έμειναν μορφές αποκαλυπτικές της «σκιερής» όψης του αρχαιοελληνικού ανδροκρατικού κοινωνικοπολιτικού ιδεότυπου. Σαπφώ, Ασπασία, Λυσιμάχη, Αρχίππη, Μέλισσα, Θεανώ, Νέαιρα, Γοργώ. Οκτώ αρχαίες Ελληνίδες, ισάριθμες προκλήσεις να αναδειχθεί το υπόδειγμα μέσα από το δείγμα. Nicole Loraux, Στέλλα Γεωργούδη, Annalisa Paradiso, Claudia Montepaone, Claude Moss, Ivana Savalli-Lestrade. Εξι σύγχρονες ελληνίστριες, που ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση και οργάνωσαν ένα ενδιαφέρον ταξίδι στη γνώση και στην ανάγνωση. Μικρή πρόγευση, τα αποσπάσματα που προδημοσιεύουμε.

Ασπασία η ξένη, η διανοούμενη

«Απόδειξη της οξύτητας του πνεύματος και του παιδαγωγικού ταλέντου της σοφής αυτής γυναίκας, που αποτελεί αληθινό «πρότυπο ευφυΐας» (Socr. Rel., VI, A, 60), συνιστά και το γεγονός ότι η παράδοση αποδίδει στην καθηγήτρια ρητορικής Ασπασία τουλάχιστον άλλον ένα μαθητή, μεταξύ των πολιτικών ανδρών -είναι αλήθεια ότι, όπως ο Περικλής, έτσι και αυτός ο μαθητής είναι επίσης εραστής της-, τον «Λυσικλή, έμπορο προβάτων, άνθρωπο ταπεινής καταγωγής, με χοντροκομμένους τρόπους, ο οποίος έγινε με τη σειρά του ο πρώτος των Αθηναίων, επειδή έζησε με την Ασπασία μετά τον θάνατο του Περικλή» (Πλούτ., Περ., 24, 6) (…) Αραγε ο Λυσικλής ήταν ο πρώτος από τους δημαγωγούς, πριν ακόμα και από τον Κλέωνα, ο οποίος γενικά θεωρείται ότι διαδέχθηκε τον Περικλή; ΄H μήπως ήταν ο πολιτικός μιας μεταβατικής περιόδου, ταπεινής καταγωγής, αλλά που τον εξευγένισε, τον εκλέπτυνε, μπορούμε να πούμε, η συμβίωση με την Ασπασία, η οποία όχι μόνο του χάρισε ένα γιο, αλλά τον έκανε και ικανό ρήτορα; Εάν η δεύτερη υπόθεση είναι σωστή, τότε η Αθήνα, μετά τον θάνατο του Περικλή, είναι υπόχρεη στην Ασπασία για τη σύντομη ανάπαυλα προτού εισέλθει στη «ριζοσπαστική δημοκρατία», όπου θεωρείται ότι κυβερνούν οι δημαγωγοί (…)

Ας επιχειρήσουμε να εξετάσουμε τα παιδαγωγικά χαρίσματα της Ασπασίας, χωρίς να απαριθμήσουμε υποχρεωτικά τους εραστές της. Θα βοηθηθούμε από τον Μενέξενο, ο οποίος μιλάει για ρητορική και όχι για έρωτα. Στον διάλογο αυτόν ο Πλάτων αποδίδει στην Ασπασία ένα μαθητή εντελώς διαφορετικό, ένα φιλόσοφο και όχι πολιτικό, εφόσον πρόκειται για τον Σωκράτη αυτοπροσώπως. Συζητώντας με τον νεαρό Μενέξενο, ο Σωκράτης αναφέρεται πράγματι στη διδασκάλισσά του Ασπασία, δεινή σε θέματα ρητορικής, η οποία «διαμόρφωσε» πολλούς ρήτορες αρχίζοντας από τον Περικλή, τον σπουδαιότερο απ’ όλους, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά σε όλη την Ελλάδα.»

Μέλισσα, σύζυγος και κόρη τυράννων

«Η Μέλισσα δεν είχε πάντοτε αυτό το όνομα: προτού παντρευτεί τον Περίανδρο, ο οποίος της έδωσε αυτό το παρωνύμιο από τρυφερότητα, λεγόταν Λυσίδη, όνομα που της είχαν δώσει οι γονείς της. (…)

Μέλισσα δεν είναι μόνο, όπως πολλά ονόματα που προέρχονται από το μέλι, ένα τρυφερό παρωνύμιο που σημαίνει ότι κοντά στη Λυσίδη ο Περίανδρος απολαμβάνει συνεχώς τον «μήνα του μέλιτος» των νεονύμφων, τον σταματημένο χρόνο της ευτυχίας. Διότι στην αρχαία Ελλάδα η μέλισσα είναι το πιο τιμημένο γυναικείο πρότυπο. Μπορούμε ασφαλώς να αναφέρουμε τις ιέρειες (θεραπαινίδες της Δήμητρας ή της Περσεφόνης, της Ρέας, της Αρτεμης) που χαρακτηρίζονται Μέλισσαι· κυρίως όμως οι παντρεμένες γυναίκες, όταν κοσμούνται με όλες τις «οικιακές» αρετές, είναι οι άξιες αυτού του ονόματος ή μάλλον αυτού του τίτλου.

Αξιώνονται τον τίτλο αυτό μέσω μιας τελετής, όταν συναθροισμένες και μακριά από τους συζύγους τους οι γυναίκες των πολιτών τελούν προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης την πολιτική εορτή των Θεσμοφορίων: η μέλισσα είναι σώφρων και εργατική, η μέλισσα αποστρέφεται την ακολασία, κοντολογίς η μέλισσα είναι αγνή· έχοντας αυτήν ως πρότυπο, οι γυναίκες στα Θεσμοφόρια δηλώνουν πως είναι σεμνές και πιστές στους συζύγους τους. Εάν προσθέσουμε ότι οι Μέλισσες της Δήμητρας είναι επίσης, και κυρίως, μητέρες νόμιμων τέκνων, γίνεται αντιληπτό πόσο η απόδοση σε κάποια γυναίκα του ονόματος Μέλισσα υποβάλλει την ιδέα της εξιδανίκευσης της γυναίκας που το φέρει. Μόλις η Λυσιδίκη ενώθηκε με τον Περίανδρο, έπρεπε να παραχωρήσει τη θέση της στη Μέλισσα, και η Μέλισσα όφειλε εξ ορισμού να είναι καλή σύζυγος.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή