Διακόσια εκατομμύρια ευρώ μένουν στα αζήτητα! Το Ιδρυμα Νιάρχου προσφέρει όλο το ποσόν για την ανέγερση της νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης, αλλά η πολιτεία αδυνατεί, εδώ και πολλά χρόνια, να βρει το κατάλληλο οικόπεδο. Αντ’ αυτού, περιφέρει, εδώ και χρόνια, τη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη από την Πανεπιστημιούπολη στο στρατόπεδο Πλέσσα και από εκεί στο Γουδί, ανακοινώνοντας, κάθε φορά, μεγαλόστομα σχέδια για το νέο κτίριο… Αλλά νέα Εθνική Βιβλιοθήκη δεν βλέπουμε ούτε καν επί χάρτου.
Εν τω μεταξύ, το ιστορικό νεοκλασικό κτίριο της Βαλλιανείου Βιβλιοθήκης, αναπόσπαστο μέρος της περίφημης Αθηναϊκής Τριλογίας, στην οδό Πανεπιστημίου, προσπαθεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας σύγχρονης Εθνικής Βιβλιοθήκης. Με χιλιάδες τόμους κλεισμένους σε αποθήκες, με ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις του 1930, με παρωχημένη πυρασφάλεια, με τον εξωτερικό κήπο πνιγμένο στα αγριόχορτα, με τους νοικιασμένους αποθηκευτικούς χώρους να μπάζουν νερά, η διοίκηση της Βιβλιοθήκης πασχίζει να κατατάξει το τεράστιο νέο υλικό και να ψηφιοποιήσει τον εθνικό θησαυρό.
Η προσωρινή στέγαση σ’ ένα νέο κτίριο και η αποκατάσταση του νεοκλασικού κτιρίου της Βαλλιανείου Βιβλιοθήκης είναι οι δύο απαραίτητες κινήσεις που επέλεξε ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου ακαδημαϊκός Αθανάσιος Φωκάς, προσπαθώντας να διαχειριστεί αυτόν τον κυκεώνα. Τα χρήματα για την αγορά του νέου κτιρίου έχουν εξασφαλιστεί – 6 εκατομμύρια ευρώ. Τα σχέδια για την αισθητική και αρχιτεκτονική αποκατάσταση του κτιρίου που σχεδίασε ο Θεόφιλος Χάνσεν υπάρχουν· όχι όμως και το κονδύλι που απαιτείται. Εν τω μεταξύ, η δωρεά των 200 εκατομμυρίων ευρώ περιμένει αδρανής και αναξιοποίητη και ο 21ος αιώνας μάς βρίσκει ανίκανους να διαχειριστούμε ακόμη και τα κληροδοτήματα των εθνικών ευεργετών του 19ου αιώνα…
«Θέλουμε η Βαλλιάνειος να γίνει στολίδι της Αθήνας»
Ενας άνθρωπος που ζει και διαπρέπει στο εξωτερικό, ο ακαδημαϊκός Αθανάσιος Φωκάς, καθηγητής στην έδρα Ισαάκ Νεύτωνος στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ανέλαβε το τιμόνι της Εθνικής Βιβλιοθήκης, με μόνο κίνητρο να ανταποδώσει στην πατρίδα τις πολλές τιμές που του έκανε. Πριν από ένα χρόνο διορίστηκε πρόεδρος του νέου Εφορευτικού Συμβουλίου της Βιβλιοθήκης. Μέχρι να βρεθεί το περίφημο οικόπεδο για την ανέγερση της νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης προσανατολίστηκε στην απόκτηση ενός κτιρίου για να εξυπηρετηθεί στοιχειωδώς το ίδρυμα· μια κίνηση εκ των ων ουκ άνευ ώστε να αρχίσει η Εθνική Βιβλιοθήκη να επιτελεί τον ρόλο που αρμόζει σ’ ένα ίδρυμα εθνικής σημασίας. Γι’ αυτήν την προσωρινή λύση ανακούφισης, το εποπτεύον υπουργείο Παιδείας εξασφάλισε 6 εκατ. ευρώ, μέσω του ΕΠΕΑΕΚ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση & Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση»), για την αγορά κτιρίου εμβαδού 10.000 τ.μ. προκηρύσσοντας εντός των ημερών διεθνή διαγωνισμό.
Η ανάληψη της ευθύνης
«Η σχέση μου με τη Βιβλιοθήκη είναι τυχαία», λέει στην «Κ» ο Αθανάσιος Φωκάς. «Τον Δεκέμβριο του 2004, στη διάρκεια της πανηγυρικής συνεδρίας της Ακαδημίας Αθηνών, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας κ. Καραμάνος, μου έκανε για πρώτη φορά την πρόταση. Δεν είχα χρόνο για τέτοιες ευθύνες. «H απάντησή μου είναι όχι. Αν νομίζετε όμως ότι κάτι άλλο μπορώ να προσφέρω, ευχαρίστως», του απάντησα».
Η πρόταση επαναλήφθηκε και ο άνθρωπος που έδωσε στον Αθανάσιο Φωκά την τελική ώθηση ήταν ο δάσκαλός του Ισραελ Γκέλφαντ, ο μεγαλύτερος εν ζωή μαθηματικός. ««Αν είναι να κάνεις ένα πράγμα στην Ελλάδα, να ασχοληθείς με τη Βιβλιοθήκη», μου είπε ο καλός μου φίλος. Σκέφτηκα ότι η Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, μου έκανε όλες τις τιμές που υπάρχουν: έγινα ακαδημαϊκός, επίτιμος διδάκτορας σε αρκετά πανεπιστήμια, τιμήθηκα με το Αριστείο της Ακαδημίας Αθηνών, παρασημοφορήθηκα από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας… Ολα αυτά βάρυναν στον προβληματισμό μου και, εν τέλει, δέχθηκα. Ανέλαβα τον Μάρτιο του 2005, χωρίς να γνωρίζω τίποτα για τα θέματα και τα προβλήματα της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Πρώτη μας μέριμνα ήταν η διαφύλαξη του υπάρχοντος θησαυρού της. Από κει και πέρα αρχίσαμε να εξετάζουμε τα προβλήματα».
Τα προβλήματα
– Ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετωπίσατε και ποιες ήταν οι προτεραιότητες που βάλατε;
– Τα προβλήματα είναι όσα αντιμετωπίζει μια βιβλιοθήκη στην καθημερινότητά της, αλλά και μερικά βασικά μεσαία θέματα για τη σωστή λειτουργία μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης. Π.χ. το ISBN (ο διεθνής αριθμός έκδοσης που χορηγεί η Εθνική Βιβλιοθήκη σε κάθε βιβλίο), η ακριβής γραφή των τίτλων των εκδόσεων στην καταλογογράφηση (πολυτονικό όπου υπήρχε), το θέμα των πολλαπλών αντιτύπων, κ.λπ. Ακόμα κι αν προχωρούσαν όλα αυτά, το μεγάλο πρόβλημα παρέμενε: ο χώρος. Μια μέρα, σ’ ένα Εφορευτικό Συμβούλιο είπα: «Μέχρι τώρα ήμασταν στην άμυνα, τώρα θα περάσουμε στην επίθεση». Υπάρχουν δύο κτίρια, στη Νέα Χαλκηδόνα και στην Αγία Παρασκευή. Είναι όμως κτίρια με προβλήματα: έχουν μικρή έκταση, υψηλό ενοίκιο, το ένα μπάζει νερά, από το άλλο θέλουν να μας διώξουν…
– Σε ποια φάση ήταν το κτιριακό τότε;
– Είχε ήδη ανακοινωθεί από την κυβέρνηση η αναζήτηση χώρου για ανέγερση νέου κτιρίου. Εκείνη την περίοδο είχε δρομολογηθεί χώρος στο Γουδί, δίπλα στο Νοσοκομείο Αεροπορίας. Εν τω μεταξύ, το Ιδρυμα Νιάρχου είχε ήδη διατυπώσει την πρόθεση ότι αναλαμβάνει το κόστος -ύψους 200 εκατ. ευρώ- της ανέγερσης της νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης. Ομως, ακόμα κι αν βρισκόταν αμέσως ο νέος χώρος και η ανέγερσή του προχωρούσε απρόσκοπτα, θα χρειάζονταν 5-7 χρόνια για να έχουμε τη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη. Τότε πρότεινα να βρούμε ένα καινούργιο μεγάλο χώρο, για αγορά ή ενοικίαση.
– Πού αποσκοπεί αυτή η κίνηση;
– Πρώτον, να αδειάσουμε τις υπάρχουσες αποθήκες και να μετακομίσουμε το υλικό που φυλάσσεται εκεί σε καλύτερες συνθήκες· δεύτερον -και αυτό ήταν ιδέα της κ. Κορδούλη- να λειτουργούν εκεί αναγνωστήρια εφημερίδων και περιοδικών. Τρίτον, και σημαντικό, η αριστερή πτέρυγα του παλιού κτιρίου αδειάζοντας από τα βιβλία, θα μπορούσε να συντηρηθεί, να ανακαινιστεί και να γίνει χώρος εκδηλώσεων. Στην αρχή υπήρχαν επιφυλάξεις, αλλά όταν έγινε γνωστό ότι ναυάγησε και η λύση της Βιβλιοθήκης στο Γουδί, το έδαφος ήταν πρόσφορο. Η υπουργός Παιδείας Μαριέττα Γιαννάκου πρότεινε να αγοραστεί το νέο κτίριο και αυτήν τη στιγμή έχουν εξασφαλιστεί, μέσω του ΕΠΕΑΚ, 6 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά του νέου κτιρίου.
«Αναζητούμε χορηγούς»
– Εχουν εξασφαλιστεί όλα τα απαιτούμενα κονδύλια γι’ αυτά τα σχέδια;
– Δεν έχουν βρεθεί ακόμα τα χρήματα για την ανακαίνιση του υπάρχοντος κτιρίου. Αυτήν τη στιγμή στο κτίριο της οδού Πανεπιστημίου υπάρχει πυρασφάλεια, η οποία λειτουργεί με νερό. Οι ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις είναι του 1930 και ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι κάθε στιγμή άμεσος. Εχει ολοκληρωθεί η στατική αποκατάσταση του κτιρίου· απομένει η αισθητική και η αρχιτεκτονική. Θέλουμε το κτίριο να γίνει ένα στολίδι της Αθήνας. O αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Στάικος έχει ήδη εκπονήσει τα σχέδια και αναζητούμε χορηγούς για την πραγματοποίησή της.
Εχει πολλές ιδέες ο Αθανάσιος Φωκάς για τη νέα ζωή του παλιού κτιρίου. Μία από αυτές την εμπιστεύεται στην «K»: Να προτείνει σε δέκα μεγάλους εικαστικούς να διαμορφώσουν με τα έργα τους τον εσωτερικό χώρο. Μέχρι τότε, όμως, δει δη χρημάτων τόσο για την αποκατάσταση της Βαλιανείου Βιβλιοθήκης, όσο και για την ανακατασκευή του νέου κτιρίου που πρόκειται να αγοραστεί.
Το Εφορευτικό Συμβούλιο
Το νέο Εφορευτικό Συμβούλιο της Εθνικής Βιβλιοθήκης διορίστηκε στις αρχές του 2005. Πρόεδρος είναι ο Αθανάσιος Φωκάς, αντιπρόεδρος ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Κίττας και μέλη οι: Δεμέστιχας Παναγιώτης, Παξιμαδοπούλου-Σταυρινού Μιράντα Χαρίκλεια, Μπότσος Απόστολος, Μπουζίκου Βούλα, Αγραφιώτης Αθανάσιος, Ντούβρη-Ξένου Χριστίνα, Μπότσιου-Πετροπούλου Κωνσταντίνα, Μπιλάλης Νικόλαος, Τρουπιώτης Πέτρος, Δημάκη Μαρία, Μπασμπάνος Αντώνης, Μοσχονά Παναγιώτα. Για όλα τα μέλη του Εφορευτικού Συμβουλίου προβλέπεται αποζημίωση 30 ευρώ ανά συνεδρίαση, την οποία ουδείς εισπράττει. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τα μέλη του Δ.Σ. των «Φίλων της Εθνικής Βιβλιοθήκης», πρόεδρος του οποίου είναι ο Γιάννης Καιροφύλας.
Εν αναμονή διαγωνισμών και έργων
Τα τελευταία χρόνια έχουν εξαγγελθεί τρεις διαφορετικοί χώροι, οι οποίοι θα υποδέχονταν την Εθνική Βιβλιοθήκη: μια έκταση 50 στρεμμάτων στην Πανεπιστημιούπολη στου Ζωγράφου, το στρατόπεδο «Πλέσσα» επί της λεωφόρου Μεσογείων (απέναντι από το νοσοκομείο «Σωτηρία») και μια άλλη έκταση στο Γουδί. Ολοι οι χώροι ανακοινώθηκαν πανηγυρικά στον Τύπο, κάθε φορά όλοι ήλπιζαν ότι θα λυθεί η αναχρονιστική κατάσταση και όλοι, κάθε φορά, διαψεύδονταν. Η απόσταση από το κέντρο της πόλης, η ανυπαρξία επικοινωνίας με τα εμπλεκόμενα υπουργεία, η ακαταλληλότητα των χώρων ήταν μερικοί από τους πραγματικούς λόγους των ναυαγίων.
Τα προβλήματα όμως εξακολουθούσαν. Ετσι, έπειτα από πολλές καθυστερήσεις, βρίσκονται σε εξέλιξη διαγωνισμοί και έργα, που εντάσσονται στα ΕΠΕΑΕΚ Ι και ΙΙ και αφορούν:
– Την αγορά κτιρίου εμβαδού 10.000 τ.μ.
– Την ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση ενός επιλεγμένου συνόλου χειρογράφων κωδίκων και ομοιοτύπων (περίπου 400) με στόχο τη φυσική διατήρηση της συλλογής και την επιστημονική της αξιοποίηση.
– Την εκπόνηση μελέτης εκσυγχρονισμού του Κέντρου Μικροφωτογράφησης και Ψηφιοποίησης.
– Την επιμόρφωση του προσωπικού.
– Τη μετατροπή σε ηλεκτρονική μορφή του γενικού αλφαβητικού καταλόγου των συλλογών της. Τον Αύγουστο του 2007 θα έχει ολοκληρωθεί ηλεκτρονικά η πλήρης καταλογογράφηση όλου του υλικού που διαθέτει η Εθνική Βιβλιοθήκη!
– Τον διεθνή διαγωνισμό, που θα γίνει τον Απρίλιο, για τη βιβλιοδεσία του έντυπου υλικού (εφημερίδες και περιοδικά).
– Την ολοκλήρωση της καταγραφής της εθνικής βιβλιογραφίας σε cd rom των χρόνων 1989-2000.
Εργα και προγράμματα, που καλύπτουν ένα μέρος των εργασιών υποδομής που χρειάζεται η Εθνική Βιβλιοθήκη, και για τα οποία δεν θα έπρεπε, ασφαλώς, να συζητάμε στον 21ο αιώνα.
70 εργαζόμενοι αντί των 400!
Τη θέση της αναπληρώτριας διευθύντριας της Βιβλιοθήκης ανέλαβε, έπειτα από ομόφωνη πρόταση του Εφορευτικού Συμβουλίου, η κ. Αικατερίνη Κορδούλη, αφού τα τελευταία δύο χρόνια προκήρυξη για τη θέση του διευθυντή δεν έχει γίνει. Πρόκειται για άνθρωπο που ζει από χρόνια τα προβλήματα της Βιβλιοθήκης, αφού από το 1986 ήταν επιμελήτρια στο Τμήμα Χειρογράφων της Βιβλιοθήκης. «H αναβάθμιση των υπηρεσιών προς τους χρήστες είναι το βασικό μας μέλημα» για το οποίο, όμως, χρειάζονται όλα τα προηγούμενα βήματα. «Το προσωπικό μας είναι πάρα πολύ λίγο, είναι περίπου 70 εργαζόμενοι». Από τον Απρίλιο του 2000 η «K» είχε δημοσιεύσει ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη χρειάζεται τουλάχιστον 400 άτομα προσωπικό για να λειτουργεί κανονικά! Παρ’ όλα αυτά, με κόπο και συχνά με αυτοθυσίες, ο τεράστιος θησαυρός της αρχίζει να γίνεται κτήμα και εργαλείο για πολλούς ανθρώπους, μέσω του ηλεκτρονικού κόμβου (www.nlg.gr), των ψηφιακών συλλογών (όσων έχουν πραγματοποιηθεί), της παρουσίας σημαντικών χειρογράφων ή εντύπων σε διεθνείς εκθέσεις, τα πολλαπλά δε αντίτυπα δωρίζονται σε έδρες ελληνικής γλώσσας του εξωτερικού.
Είναι φανερό ότι μένουν ακόμα πολλά να γίνουν, ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη, σε σχέση με τις αντίστοιχες άλλων ευρωπαϊκών χωρών, είναι η φτωχή συγγενής σε επίπεδο παροχής υπηρεσιών και ασφαλούς συντήρησης των συλλογών της. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά δεν θα διαψευσθούμε… Να σημειώσουμε μόνο ότι από τον περασμένο Νοέμβριο υπάρχει απόφαση του Δήμου Αθηναίων ότι αναλαμβάνει τη διαμόρφωση του κήπου επί της οδού Ακαδημίας, αλλά κοντεύει να περάσει η άνοιξη και ένας μικρός πνεύμονας πρασίνου και ανάπαυσης, στο κέντρο της πόλης, παραμένει εγκαταλελειμμένος.