1) Γιώργος Θεοτοκάς, «Τετράδια ημερολογίου 1939-1953».
Πρόλογος: Μαρκ Μαζάουερ, Εισαγωγή – Επιμέλεια: Δημήτρης Τζιόβας, Εστία, 2005.
2) Γιώργος Θεοτοκάς, «Αναζητώντας τη διαύγεια – Δοκίμια για τη Νεότερη Ελληνική και Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία», Εισαγωγή – Επιμέλεια: Δημήτρης Τζιόβας, Εστία, 2005.
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης φέτος 100 χρόνων από τη γέννηση του Γιώργου Θεοτοκά, έλαβε χώρα, μεταξύ άλλων εκδηλώσεων, και το πρώτο επίσημο Διεθνές Συνέδριο για τον εν λόγω λογοτέχνη, οργανωμένο από το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νάπολης και τον προεδρεύοντα εκεί Κωνσταντίνο Νίκα. Το Συνέδριο είχε πλήθος συμμετοχών, κάποιες από αυτές στην ιταλική γλώσσα, και κάλυψε όλες τις πλευρές του έργου αλλά και της καλλιτεχνικής προσωπικότητας του Θεοτοκά: τη δοκιμιογραφική, την πεζογραφική, τη θεατρική, την ποιητική. Μεταξύ των συμπερασμάτων που εξήχθησαν, μετά το πέρας των εργασιών του Συνεδρίου, ήταν και το ότι ο Θεοτοκάς υπήρξε πάνω απ’ όλα μια πολύ ενδιαφέρουσα πνευματική φυσιογνωμία με ποικίλες και πλούσιες εκδηλώσεις, αλλά κυρίως με σπάνια θέρμη και ζήλο αφιέρωσης στα εν γένει πνευματικά και καλλιτεχνικά πράγματα του τόπου του.
Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει κανείς αφού διαβάσει τις δύο εκδόσεις της «Εστίας»: τα «Τετράδια ημερολογίου 1939-1953» και το «Αναζητώντας τη διαύγεια». Και στα δύο η επιμέλεια και η Εισαγωγή είναι του Δημήτρη Τζιόβα, καθηγητή της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Birmingham και ενός εκ των συνέδρων του προαναφερθέντος συνεδρίου της Νάπολης. Για το πρώτο εκ των δύο βιβλίων πρόκειται εδώ για την τρίτη έκδοση, όπου βρίσκεται τυπωμένο ολόκληρο το ημερολόγιο του Θεοτοκά και έχουν αποκατασταθεί οι ημερολογιακές εγγραφές που είχαν περικοπεί στην πρώτη έκδοση του 1987. Για το «Αναζητώντας τη Διαύγεια», αντίθετα, πρόκειται για την πρώτη έκδοση και, όπως σημειώνει και ο επιμελητής, με αυτήν τα περισσότερα και σημαντικότερα από τα 800 περίπου δημοσιεύματα του Θεοτοκά στον περιοδικό και ημερήσιο Τύπο (πλην των θεατρικών κριτικών του) βρίσκονται πλέον αναδημοσιευμένα σε τόμους.
Τα περιεχόμενα στο «Αναζητώντας τη διαύγεια» άρθρα και δοκίμια χωρίζονται σε ενότητες με τους εξής, μεταξύ άλλων, γλαφυρούς τίτλους: «Το ύφος της ελληνικότητας», «Το ζήτημα του υπερρεαλισμού», «Μυθιστόρημα και νεωτερικότητα», «Μεταφυσική και τέχνη», «Ελληνική λογοτεχνία και γλώσσα», «Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία». O Θεοτοκάς θεωρούσε το δοκίμιο το πιο ελεύθερο αλλά και το πιο αυστηρό και απαιτητικό πεζογραφικό είδος. Απαντώντας μάλιστα, στα 1939, σ’ ένα κείμενο του Ξενόπουλου για το Ελεύθερο Πνεύμα έγραφε ότι το εν λόγω έργο του το είχε ονομάσει «δοκίμιο» «χρησιμοποιώντας κάπως αυθαίρετα τον όρο που κανείς ώς τότε δεν τον είχε χρησιμοποιήσει στη λογοτεχνία μας».
Στα «Τετράδια ημερολογίου» από την άλλη, υπάρχει ένας τεράστιος πλούτος πληροφοριών που πέραν, βεβαίως, της ίδιας της ζωής και του έργου του συγγραφέα τους, περιλαμβάνει, όπως συμβαίνει συνήθως σε παρόμοιες περιπτώσεις, αναφορές στη δημόσια πνευματική αλλά και την κοινωνική – πολιτική ζωή. Συναντούμε εδώ: σύντομα, ή και πιο εκτεταμένα, ψυχολογικά πορτρέτα διαφόρων προσωπικοτήτων της εποχής, αλλά και επανειλημμένες απόπειρες ψυχολόγησης, έστω και πρόχειρης, ομάδων και λαών· την «αστική» εκδοχή της ατμόσφαιρας του αλβανικού πολέμου αλλά και, στη συνέχεια, την περιγραφή της ζωής στη διάρκεια της Κατοχής, όπως και την εξιστόρηση και τη συνακόλουθη αποτίμηση των Δεκεμβριανών που την ακολούθησαν· πολλές αναφορές σε λογοτεχνικά αλλά και θεατρικά πρόσωπα και πράγματα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Τέλος, διαπιστώνουμε για άλλη μια φορά πόσο «ανοικτό», δηλαδή «ελεύθερο πνεύμα» ήταν ο Θεοτοκάς· τίτλος που, ιανσενικά, μπορεί να συμπυκνώσει την εσωτερική του ζωή.
Ο Δημήτρης Τζιόβας σημειώνει πως: «Τόσο για τον Θεοτοκά όσο και για τον Σεφέρη, το ερώτημα αν κρατούσαν τις ημερολογιακές σημειώσεις τους για μελλοντική δημοσίευση ή απλώς από προσωπικό ενδιαφέρον και για ιδιωτική χρήση είναι δύσκολο να απαντηθεί με σιγουριά». Με σιγουριά, όμως, μπορεί να ειπωθεί ότι η ανάγνωση ενός συγχρονικού (και όχι αναδρομικού) ημερολογίου γενικά, αλλά και του συγκεκριμένου ειδικότερα, πείθει για «το ανάλλαχτο μέσα στην αλλαγή» που συνιστά η ζωή του ανθρώπου. Και είναι απ’ αυτήν την άποψη που κάνει λάθος στις ακόλουθες εκτιμήσεις του ο Θεοτοκάς (σ. 114): «Δουλεύουμε για ένα μέλλον που δεν θα ενδιαφέρεται για μας. Ξεριζωμένοι στο παρόν, ξεριζωμένοι και στο μέλλον…». H ανάγνωση ενός ημερολογίου έχει πάντα ενδιαφέρον, ακόμα και ως απλή ικανοποίηση της έμφυτης περιέργειάς μας, πόσω μάλλον όταν πρόκειται για το ημερολόγιο ενός πνευματικού ανθρώπου. Εξάλλου, ο Γιώργος Θεοτοκάς ρίζωσε για τα καλά στον πολιτισμό της Νεότερης Ελλάδας, σε σημείο που και η απλή αναφορά του ονόματός του να φέρνει στον νου μια ολόκληρη γενιά και άρα, μια ολόκληρη εποχή.