Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί μια οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα στον Αντονέν Αρτό, τον Γάλλο θεατράνθρωπο που αγωνίστηκε και πόνεσε πολύ εξαιτίας των ανατρεπτικών απόψεών του για τη τέχνη του στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, και τον… Χίτλερ!
Να όμως που μια ολιγόλεπτη συνάντησή τους σε ένα καλλιτεχνικό καφενείο του μεσοπολεμικού Βερολίνου έδωσε την αφορμή για μια παράσταση που ανεβαίνει την Κυριακή στο θέατρο «Θησείον». Τίτλος «Στα καταγώγια με τον Αρτώ και τον Χίτλερ», ιδέα και σκηνοθεσία Ιάκωβου Δρόσου, εκλεκτού μουσικού επιμελητή δεκάδων παραστάσεων και τελευταία σκηνοθέτη.
Ο Αρτό και οι θεωρίες του για την τέχνη γενικά και το θέατρο ειδικότερα, η πονεμένη ζωή του και η τραγική του κατάληξη στο φρενοκομείο είχαν συγκινήσει τον Ι. Δρόσο από τα φοιτητικά του ήδη χρόνια στη Σορβόννη. «Από χρόνια ήθελα να κάνω κάτι με κάποιο κείμενο του Αρτό», λέει. «Την αφορμή έδωσε τώρα μια μυστηριώδης συνάντησή του με τον Χίτλερ το 1932 στο «Ρομανικό Καταγώγιο», καλλιτεχνικό καφενείο του Βερολίνου, τη χρονιά που ο Αρτό μετείχε ως ηθοποιός στην ταινία του Παμπστ «Η όπερα της πεντάρας». Είχα διαβάσει παλιά στις σημειώσεις του Αρτό από το ψυχιατρείο, μια σύντομη αναφορά στη συνάντηση αυτή· τρεις-τέσσερις αράδες όλες κι όλες, κι αυτές μισές, κάτι περίεργο και ασαφές. Κανείς κοντινός άνθρωπος του Αρτό ή μελετητής του έργου του δεν μπόρεσε να πει κάτι παραπάνω για τη συνάντηση αυτή. Μόνο μια φίλη του είχε καταθέσει τη μαρτυρία πως όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στη Γαλλία, ο Αρτό της είπε ότι το κάνει για να τον απελευθερώσει από το φρενοκομείο όπου νοσηλευόταν. Σαν να πίστευε δηλαδή ότι ο Χίτλερ είχε τη δύναμη να επιβάλει άλλες αρχές στις τέχνες, γιατί αυτό ήταν το πρόβλημα του Αρτό, η κατάσταση στο θέατρο. Ο αντικαλλιτεχνικός τρόπος με τον οποίο μεταχειρίζονται την τέχνη αυτή ορισμένοι άνθρωποι που κινούν τα νήματα – πράγμα που ίσχυε τότε, ισχύει σήμερα και θα ισχύει πάντα. Ο Αρτό κατήγγειλε τη «μουμιοποίηση» όπως έλεγε του θεάτρου, αυτό δηλαδή που κρατά τον θεατή απαθή κι αμέτοχο. Ενώ εκείνος ήθελε να τον ξυπνήσει, να τον κάνει να συμμετέχει – γι’ αυτό άλλωστε ανέπτυξε τις θεωρίες του για το Θέατρο της Σκληρότητας ή έγραψε και έργα όπως οι Τσέντσι…».
Πριν από λίγα χρόνια έπεσε στα χέρια του Ιάκωβου Δρόσου ένα πρόγραμμα του Μπερλίνερ Ανσάμπλ, στο οποίο δημοσιευόταν θεατρικός μονόλογος του Τομ Πόικερτ, σύγχρονου Γερμανού συγγραφέα, με θέμα τη συνάντηση Αρτό – Χίτλερ! Αυτό έδωσε και την τελική ώθηση. Η παράσταση που ανεβάζει τώρα δεν βασίζεται στον μονόλογο αυτό – μερικά μόνο μικρά αποσπάσματά του χρησιμοποιεί. Και μαζί αποσπάσματα από κείμενα του Αρτό, από λόγους του Χίτλερ και ποιήματα του Μποντλέρ και του Νερβάλ.
Δύο ηθοποιοί παίζουν στην παράσταση Αρτό + Χίτλερ, αλλά δεν υποδύονται τα δύο αυτά πρόσωπα, όπως υποθέτει κανείς. Οι νέοι ηθοποιοί Ορφέας Ζαφειρόπουλος και Δώρα Στυλιανέση υποδύονται, αντίθετα, δύο πλευρές της προσωπικότητας του Αρτό: Ο ένας είναι ο νηφάλιος άνθρωπος της τέχνης που θέτει απλά τις απόψεις του και ο άλλος είναι ο άνθρωπος που πόνεσε πολύ στη ζωή του, σωματικά, εξαιτίας των ασθενειών που τον καταταλαιπώρησαν από τη γέννηση ώς τον θάνατό του, αλλά και ψυχικά, εξαιτίας της απόρριψης των απόψεων και θεωριών του από τους συγχρόνους του. Το τελευταίο μέρος της παράστασης, που βασίζεται, εν πολλοίς, στο Θέατρο της Σκληρότητας που πρέσβευε ο Αρτό, κρύβει εκπλήξεις που κρατά μυστικές ο σκηνοθέτης, ο οποίος μετέφρασε και τα κείμενα μαζί με τους Δημήτρη Δημητριάδη και Αρετή Μαθιουδάκη. Φωτισμοί Σάκη Μπριρμπίλη και χορογραφία Γιάννη Ντανάκου.