Τι είναι αυτό που διατηρεί την Οδύσσεια ζωντανή έπειτα από σχεδόν 3.000 χρόνια; Ποιος είναι ο Οδυσσέας; Γιατί απασχολεί επιστήμονες και καλλιτέχνες μέχρι σήμερα;
Στην παράσταση του David Farr «πρόκειται για έναν στρατηγό που προσπαθεί να γυρίσει στην πατρίδα του και μία ομάδα ανθρώπων που δεν έχουν πατρίδα», όπως δηλώνει ο ίδιος, που διασκεύασε και σκηνοθέτησε την Οδύσσεια, στο προλογικό σημείωμα στο πρόγραμμα του θεάτρου Lyric Hammersmith στο Λονδίνο, όπου είδαμε την παράσταση. Ο Οδυσσέας είναι ένας πολυμήχανος στρατηγός που χρησιμοποίησε άπειρα τεχνάσματα για να επιβιώσει, αφού είχε καταστρέψει μια χώρα και δημιούργησε χιλιάδες πρόσφυγες χωρίς ελπίδα επιστροφής. Από την άλλη είναι ένας όμηρος. Ομηρος στην κάθε Κίρκη ή Καλυψώ που κρατούν αιχμάλωτο όποιον θεωρούν ότι ικανοποιεί τον αισθησιασμό τους, σε κάθε Κύκλωπα -ανακριτή ή δεσμοφύλακα- στην πύλη οποιουδήποτε συνοριακού σταθμού, που εμποδίζει την είσοδο στον Πρόσφυγα.
Ο Οδυσσέας είναι περιπλανώμενος, ο στόχος του όμως σταθερός. Η Ιθάκη δεν είναι η χώρα της αφθονίας, αλλά ένας χερσότοπος γεμάτος βράχια, δύσβατος ακόμη και στα άλογα. Είναι όμως το σπίτι του. Οταν επιστρέφει, τίποτα δεν είναι όπως πριν. Αναγκάζεται να κρύψει το αληθινό του πρόσωπο. Η Πηνελόπη έχασε νιάτα και αισιοδοξία, ο γιος του δεν έζησε τον πατέρα.
Τα όρια της ύπαρξής του
Στη μακροχρόνια περιπλάνησή του συναντά τέρατα που δεν είναι στο μέγεθος του ανθρώπου και έχουν ένα μάτι, θεούς που τους αρέσει να πετούν, να μεταμορφώνονται σε άλλα πλάσματα, μάγισσες που του δείχνουν τι σημαίνει να είσαι θνητός κάνοντάς τον άτρωτο στον θάνατο ή μεταμορφώνοντάς τον σε ζώο. Οι περισσότερες από τις κοινωνίες που συναντάει -Λωτοφάγοι, οι κάτοικοι του παραδεισένιου νησιού των Φαιάκων- δεν ζουν από την καλλιέργεια της γης, το ψωμί, το κρέας, το κρασί. Ο ίδιος πονάει, πεινάει, διψάει, εξοντώνεται, αλλά γεύεται και τον έρωτα σε υπέροχα παλάτια. Ετσι μαθαίνει τα όρια του ανθρώπινου πλάσματος, τα όρια της ύπαρξής του.
«Είμαι σε χώρα καλή ή κακή;» ψιθυρίζει ο Οδυσσέας -Stephen Noonan- με το που στέκεται στα πόδια του εκεί στην έρημη ακτή που τον ξέβρασε το κύμα. Μόνος, χωρίς συντρόφους, ένας στρατιώτης ταλαιπωρημένος που καλείται να δηλώσει ταυτότητα και τόπο προέλευσης στο κέντρο αλλοδαπών όπου και ανακρίνεται από δύο αστυνομικούς -Colin Mace και Stuart McLoughlin- στην αμέσως επόμενη σκηνή, ενώ η βιντεοκάμερα καταγράφει τις απαντήσεις του. «Ερχομαι από παραδεισένιο νησί που με κρατούσε αιχμάλωτο για δέκα χρόνια μια ζηλιάρα θεά και μίλα μου ελληνικά», απαντάει τραχιά στον ανακριτή o σύγχρονος Οδυσσέας, διεκδικώντας την ταυτότητά του. Με αυτή την ηχηρή δήλωση αρχίζει την εξιστόρηση των παθών του.
Περιπλανιέται από τους Κίκονες και τους Λωτοφάγους ώς το νησί των Φαιάκων, όπως όλες οι φυλές και οι λαοί που αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν το δρόμο της εξορίας, ζώντας μία ατέρμονη πάλη επιβίωσης.
Ο Farr φαίνεται πως ανήκει στην ομάδα των Αγγλων δημιουργών που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στο πρόβλημα των προσφύγων. Τσιγγάνικη μουσική και τραγούδια από τη Μικρά Ασία, το Κουρδιστάν και το Αφγανιστάν ακούγονται στην αίθουσα λίγο πριν ακόμα αρχίσει η παράσταση.
Ο ήρωας ακροβατεί ανάμεσα στο «θύμα» και τον «θύτη», αλλάζοντας την προβιά του ανάλογα με τις περιστάσεις. Ετσι λοιπόν τον βλέπουμε άλλοτε να στέκεται μπροστά σε ανακριτές στο κέντρο αλλοδαπών, οι οποίοι αγνοώντας το δράμα του αμφισβητούν την ταυτότητά του και άλλοτε πάλι να θριαμβεύει μπαίνοντας νικητής στην Τροία. Κάποια στιγμή τον παρακολουθούμε να αρνείται, σαν πονηρεμένος χωριάτης, το κέρασμα των ανέμελων χίπις – Λωτοφάγων και να βάζει το «χόρτο» στην τσέπη του. Οταν θα του δοθεί η ευκαιρία δεν θα διστάσει να το χρησιμοποιήσει σαν Δούρειο Ιππο εις βάρος των Τρώων. Ο ίδιος διστάζει να κάψει την Τροία. Οι αναστολές του σκορπίζονται όταν ένα στόμα που κινείται μέσα από μία μικρή οθόνη τον προστάζει να κάψει και να καταστρέψει. Σε μία άλλη σκηνή η μάνα του -Μία Σωτηρίου (την είδαμε στα «Μυστικά και Ψέματα»)- που την επισκέπτεται στον κόσμο των νεκρών, τον προστάζει να «γυρίσει πίσω στο φως».
Ενα εξαιρετικό στιγμιότυπο του έργου είναι η απεικόνιση του Κύκλωπα ως δεσμοφύλακα, χάρη στο ευφάνταστο εύρημα της βραβευμένης σκηνογράφου (Angela Davis). Ενα τεράστιο μαύρο παλτό με μαύρα γάντια, με ένα περιστρεφόμενο προβολέα στη θέση του προσώπου, κόβει απειλητικά τον δρόμο του Οδυσσέα. Ο χώρος οριοθετείται από ένα συρματόπλεγμα.
Εντυπωσιακή είναι η μαεστρία με την οποία σκηνοθέτης και σκηνογράφος αναμειγνύουν ετερόκλητα στοιχεία που τα αντλούν από διαφορετικές τέχνες και πολιτισμούς πλάθοντας τις δικές τους εικόνες. Ετσι, η περιπέτεια στην Ωγυγία ξεκινάει μέσα από έναν μπερντέ που είναι η σελίδα λαϊκού ημερολόγιου τοίχου. Η Κίρκη -Μία Σωτηρίου- βγαίνει από εκεί ντυμένη σαν χανούμισσα. Προσκαλεί τους συντρόφους τού Οδυσσέα πίσω από την κουρτίνα και τότε οι ηθοποιοί αντικαθίστανται από τις σκιές τους. Αφού τους μεθάει τους μετατρέπει με το μαγικό ραβδί της σε φιγούρες του Καραγκιόζη. Στην αμέσως επόμενη σκηνή εμφανίζονται στο προσκήνιο μεταμορφωμένοι σε γουρουνάκια με ροζ μύτες και ροζ σλιπάκια. Το αποκορύφωμα είναι η ερωτική συνεύρεση του Οδυσσέα με την Κίρκη. Γίνεται πάλι πίσω από τον μπερντέ, με τις σκιές τους να υποκαθίστανται αυτή τη φορά από φιγούρες, πιστά αντίγραφα αρχαιοελληνικών αγγείων.
Δραματουργικά ολοκληρωμένη η διασκευή του David Farr κινείται από την τραγωδία στην κωμωδία χωρίς ίχνος μετεωρισμού. Τα σκηνοθετικά και σκηνογραφικά ευρήματα πολλά και εντυπωσιακά, δεν έχουν σε καμία στιγμή διακοσμητικό ρόλο αλλά εξυπηρετούν πλήρως το έργο.
Σε ένα εξωφρενικό δίωρο που όλα κινούνται στην κόψη του ξυραφιού, δακρύσαμε, γελάσαμε και γοητευτήκαμε. Είδαμε άντρες να υποδύονται κορίτσια, τη θεά Αθηνά -Dave Fishley-, γυναίκες να ντύνονται στρατιώτες – Celia Meiras, τσιγγάνους των Βαλκανίων να περιδιαβαίνουν τη σκηνή τραγουδώντας. Ολα αυτά επενδυμένα με παραδοσιακή μουσική που παίζεται ζωντανά στην άκρη της σκηνής (Stu Βaker).
Οι ηθοποιοί του πολυεθνικού θιάσου, που απαρτίζεται από μία Κύπρια, δύο Ισπανούς, έναν Αφρικανό και μόλις δύο ξανθά κεφάλια, υποδύονται άψογα δύο έως τέσσερις ρόλους ο καθένας, παίζουν θέατρο σκιών, κουκλοθέατρο, παντομίμα, τραγουδούν και χορεύουν. Η Οδύσσεια είναι μία παράσταση υψηλής ποιότητας, αισθητικής και ευαισθησίας που ολοκληρώνεται κάθε βράδυ με την συνάντηση ηθοποιών και κοινού στο καφενείο του θεάτρου.