Περιπλάνηση στην επικράτεια του μηδέν

Περιπλάνηση στην επικράτεια του μηδέν

3' 2" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Κωστής Παπαγιώργης

Τρία μουστάκια. Ψιχία Μηδενισμού

εκδ. Καστανιώτη

Ο μηδενισμός, αυτό το μαύρο άνθος του 19ου αιώνα, που άφησε πίσω του μεγάλα έργα και ενέπνευσε σπουδαίες αφηγήσεις, είναι μια σκέψη που δύσκολα κατανοούμε. Το μηδέν δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως σε όλα τα πράγματα που υπάρχουν. Στο ισχνό ίχνος της ιστορικής και κειμενικής του απόδρασης. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε εύκολα να μιλήσουμε για το μηδέν και τα έργα του αν προηγουμένως δεν έχουμε υποβάλει τη γλώσσα σ’ αυτήν την απελπισία του «τίποτε», στην απορία του ίδιου του νοήματός της. Τόσο δύσκολο είναι το εγχείρημα του Παπαγιώργη. Η προσπάθειά του να ιχνηλατήσει τον πυρήνα αυτής της καταγωγικής απορίας, αυτής της πρωταρχικής αλλά πλέον ανέφικτης σκηνής, που ίχνη της αναζητεί στο έργο τριών κορυφαίων δημιουργών, του Νίτσε, του Μαλαρμέ και του Χάιντεγκερ.

Η σκηνή της Διονυσιακής έκστασης γίνεται η σκηνή της Νιτσεϊκής γραφής. Η Διονυσιακή μέθη μέσα από τον κλονισμό που επιφέρει, αποκαλύπτει στον άνθρωπο το καταγωγικό του Εν, την πυρηνική του αλήθεια. Είναι αυτή η αλήθεια που ήλθε να αποκρύψει η απολλώνια αισθητική του αρχαιοελληνικού θεάτρου, αυτή η εκτροπή της γλώσσας. Το πέρασμα από τον αρχέγονο ήχο των σπλάχνων, στον αρθρωμένο λόγο, στην έκπτωση της ομιλίας. Μέσα από τη γενεαλογική αποξήλωση του μεταφυσικού οικοδομήματος ο Νίτσε μαρτυρεί την εμπειρική συνείδηση του είναι. «Η πράξη είμαι εγώ», διακηρύσσει. Και βέβαια η κατεξοχήν πράξη για τον Νίτσε είναι η πράξη της ωμότητας, «η αρχαιότερη εορταστική χαρά της ανθρωπότητας» που επλήγη από τον χριστιανικό μηδενισμό, και που μόνο ο Νίτσε τον στηλίτευσε τόσο ακραία. Ο μηδενισμός, όπως επισημαίνει ο Παπαγιώργης, είναι για τον Νίτσε το ρυθμιστικό μοτίβο της ανθρώπινης ιστορίας, αυτό που πάντα θριαμβεύει. Οπως θριάμβευσε ο Πλάτωνας στον ελληνικό κόσμο και η Ιουδαία στη Ρώμη. Ο Ζαρατούστρα, αυτή τη νομοτέλεια έρχεται να ανατρέψει, να εκπληρώσει τη πιο βαθιά νοσταλγία. Τη νοσταλγία όμως γι’ αυτό που αντιπαλεύει. Γιατί όπως απέδειξε ο Χάιντεγκερ, η σκέψη του Ζαρατούστρα είναι τελικά μια σκέψη αμιγώς μεταφυσική. Καταργώντας τον Θεό δεν καταργείς αυτόματα και τη θέση του.

Πόσο εφικτός είναι ο θάνατος;

Ο Μαλαρμέ και το σκοτεινό του αριστούργημα «Ο Ιγκιτουρ και η τρέλα του Ελβενόν» οδηγούν τον συγγραφέα σε μια ακόμη περιπλάνηση στην επικράτεια του μηδενός. Ο Ιγκιτουρ σβήνει το κερί της ύπαρξής του υποχωρώντας στη νύχτα. Ενώπιον αυτής της «φιλοσοφικής αυτοκτονίας» ο Παπαγιώργης θανατολογεί. Πόσο εφικτός είναι ο θάνατος; Για τον Μπλανσώ ο θάνατος υπάρχει όταν ο άνθρωπος συνδέεται με τη θνητότητά του. Η αυτοχειρία του Ιγκιτουρ, άκρως συμβολική, είναι η καθολική απάρνηση των πραγμάτων και έτσι η γέννηση του έργου. Το έργο γεννιέται μέσα σ’ αυτή τη νύχτα που υποχρεώνει το θάνατο. Οι λέξεις είναι οι σκιές των πραγμάτων. Ο Ιγκιτουρ σβήνει το κερί του είναι του, με μια εκπνοή που βγαίνει από το κενό του στήθος, και γίνεται «η νύχτα που κοιτάζει τον εαυτό της».

Στο τρίτο μέρος του βιβλίου εξετάζεται η σχέση του μηδενισμού με την πολεμική παράνοια του μεσοπολέμου. Είναι η εποχή όπου ο Χάιντεγκερ εκδίδει το «Είναι και χρόνος» και ο Ερνστ Γύνγκερ τον «Εργάτη». Εργα που προσδίδουν ένα διαφορετικό νόημα στο «γερμανικό μηδενισμό». Ο γερμανικός απομονωτισμός, το αντικαπιταλιστικό και αντισημιτικό πνεύμα της εποχής έφεραν σαν φυσικό επακόλουθο το ναζισμό. Ο Πάουντ για τους ίδιους λόγους είχε γίνει θιασώτης του Μουσολίνι. Η γερμανική νεολαία έβλεπε στα έργα του Χάιντεγκερ μια γενικευμένη επίθεση κατά του λόγου και των αξιών του πολιτισμού και απέναντι στο καπιταλιστικό συμφέρον αντέτασσε την πολεμική αρετή. Το ζήτημα όμως του εγκλωβισμού μεγάλων δημιουργών, όπως ο Χάιντεγκερ, ο Πάουντ, ο Γιούνκερ και για λίγο και ο Μπλανσώ, στη μιλιταριστική μυθολογία εκείνης της εποχής παραμένει ακόμη ανοιχτό.

«Ερευνούμε και δεν βρίσκουμε», λέει ο Παπαγιώργης, «επιθυμούμε κάτι και το στερούμαστε, ζητάμε την ανταπόκριση και δεν την έχουμε». Ετσι ακριβώς. Ολα στο μηδέν.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή