Το όνομα της Ολυμπίας Δουκάκη έγινε ευρύτερα γνωστό στη χώρα μας το 1987, όταν υποδύθηκε την πληθωρική Ιταλίδα μάνα στο «Κάτω από τη λάμψη του φεγγαριού». Την επόμενη χρονιά τιμήθηκε με το βραβείο Οσκαρ γι’ αυτή της την ερμηνεία, ενώ μέσα σε εκείνη τη χρονιά, ο πρώτος της εξάδελφος, Μάικλ Δουκάκης, ήταν υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ με το Δημοκρατικό Κόμμα (έχασε τις εκλογές από τον Τζορτζ Μπους πατέρα).
Φέτος θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε την Ολυμπία Δουκάκη επί της σκηνής, καθώς θα παρουσιάσει στην Αθήνα το έργο «Ρόουζ» του Μάρτιν Σέρμαν, με το οποίο έκανε τεράστια επιτυχία το 2002 τόσο στο Λονδίνο, όπου πραγματοποιήθηκε η παγκόσμια πρώτη, όσο και στην Αμερική. Πρόκειται για παράσταση για ένα ρόλο, που θα ανέβει από τις 15 έως τις 19 Μαΐου, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Θέατρο πέρα από τα όρια», που παρουσιάζει η Αττική Πολιτιστική Εταιρεία, σε συνεργασία με το διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ της Αθήνας «Νύχτες πρεμιέρας».
Ο συγγραφέας του «Ρόουζ», ο Αμερικανός Μάρτιν Σέρμαν, είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό για το θεατρικό του έργο «Μπεντ». Το «Μπεντ» και το «Ρόουζ» μοιράζονται ένα κοινό στοιχείο: την αναφορά στη φρίκη του Ολοκαυτώματος. Συγκεκριμένα, το «Ρόουζ» είναι ένας εκτενής μονόλογος μιας 80χρονης γυναίκας, η οποία επέζησε του Ολοκαυτώματος και περιπλανήθηκε ύστερα από πολλές περιπέτειες στην Αμερική.
Τα οδυνηρά βιώματα της Ρόουζ
«Η Ρόουζ είναι επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, για την ακρίβεια του γκέτο της Βαρσοβίας», διευκρινίζει η Ολυμπία Δουκάκη μιλώντας στην «Κ». «Ωστόσο, το Ολοκαύτωμα είναι μόνο ένα στοιχείο του έργου, ένα από τα πολλά βιώματα της ηρωίδας. Στην ουσία, πρόκειται για την ιστορία ενός ατόμου που συνεχώς αναπλάθει τον εαυτό του. Προσπαθεί συνεχώς να βρίσκει τρόπους για να επιβιώνει χωρίς να τρελαθεί και το έργο δείχνει ακριβώς αυτό: ότι ακόμα και μέσα από τις πιο ακραίες συνθήκες, ο άνθρωπος μπορεί να προχωρήσει και να ζήσει τη ζωή του».
Ο M. Σέρμαν έγραψε το «Ρόουζ» κατόπιν παραγγελίας από το Εθνικό Θέατρο του Λονδίνου, με αφορμή τα 100 χρόνια λειτουργίας του. «Ζητήθηκε από τον Μάρτιν να γράψει ένα έργο με θέμα τον 20ό αιώνα και την ιστορία του», λέει η Δουκάκη. «H ηρωίδα είναι Εβραία από την Ουκρανία. Βλέπει την κόρη της να πυροβολείται μπροστά της (μάλιστα, όχι από Γερμανό αλλά από Ουκρανό στρατιώτη που συνεργάζεται με τους Γερμανούς) και να της παίρνουν τον άντρα. Εκείνη επιβιώνει κρυμμένη μέσα στους υπονόμους του Κιέβου. Μετά τον πόλεμο αποφασίζει να πάει στο Ισραήλ κι εκεί γνωρίζει έναν Αμερικανό ναύτη, ο οποίος την παίρνει μαζί του στην Αμερική».
Προσωπική οδύσσεια
Αυτή είναι η αρχή της προσωπικής οδύσσειας μιας γυναίκας που αναβιώνει όλη της τη ζωή ανατρέχοντας σε οδυνηρές μνήμες. Για παράδειγμα, ο ναύτης που γνωρίζει αρρωσταίνει κάποια στιγμή και πεθαίνει. «H Ρόουζ αναλαμβάνει να μεγαλώσει τον γιο του», προσθέτει η Ολυμπία Δουκάκη. «Εργάζεται σ’ ένα ξενοδοχείο και παντρεύεται τον ξενοδόχο, προηγουμένως όμως γυρνάει την Αμερική μ’ ένα μουσικό συγκρότημα. Αυτό συμβαίνει κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, καταλήγοντας στη Φλόριντα, λίγο μετά τη μαζική έλευση των Κουβανών, μετά την επικράτηση του Κάστρο. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι κάθε τόσο κάποιο ιστορικό γεγονός την καθορίζει και τη σφραγίζει κι εκείνη πρέπει συνεχώς να προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα».
Για την Ελληνοαμερικανίδα ηθοποιό, που θαυμάσαμε στις «Ανθισμένες Μανόλιες» και στην «Ακαταμάχητη Αφροδίτη», αλλού έγκειται το σημαντικό στοιχείο του έργου: «Κατά τη γνώμη μου, το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ότι αυτή η γυναίκα δεν ανήκει πουθενά. Κι αυτό είναι ένα είδος ελευθερίας. Παντού καλείται όχι απλώς να ζήσει, αλλά να επιβιώσει. Οταν ανήκεις κάπου έχεις μια αίσθηση ταυτότητας, όταν δεν ανήκεις πουθενά, βρίσκεσαι στον αέρα. Γι’ αυτό πρέπει συνεχώς να αναπλάθεις τον εαυτό σου. Αυτό έχει μια ελευθερία αλλά είναι και εξωφρενικά επώδυνο».
Πρώτη φορά στην Αθήνα
Θα είναι η πρώτη φορά που η Ολυμπία Δουκάκη θα παίξει μπροστά στο αθηναϊκό κοινό. «Δεν έχω παίξει ποτέ μου στην Αθήνα και το περιμένω με ανυπομονησία. Ωστόσο, έχω έρθει στην Αθήνα δύο φορές, αλλά αυτή η παράσταση θα είναι κάτι πρωτόγνωρο για μένα. Ουσιαστικά, πρόκειται για ανάγνωση του έργου συνοδεία μουσικής υπόκρουσης. Το αστείο είναι ότι με τον συγγραφέα, τον Μάρτιν Σέρμαν, ήμασταν συμμαθητές στο σχολείο, κάτι που το είχα ξεχάσει τελείως».
Οπως σημειώθηκε και στην αρχή, το έργο είχε μεγάλη επιτυχία, ωστόσο η Δουκάκη επισημαίνει ότι όταν παίχτηκε στην Αμερική προκάλεσε αντιδράσεις. «Δεν θέλω να αποκαλύψω τον λόγο γι’ αυτές τις αντιδράσεις, γιατί έτσι θα αποκαλύψω το τέλος του. Θα πρέπει να πω όμως ότι στο φινάλε, υπήρχε κόσμος που αποχώρησε από το θέατρο βρίζοντας, κατηγορώντας με ότι έκανα αντισημιτική προπαγάνδα».
«Μαλώναμε για μια μπουκιά φαΐ»
Για τη Δουκάκη προσωπικά, ο ρόλος της Ρόουζ χαρακτηρίζεται από μια ειδική βαρύτητα: «Ενιωσα ένα είδος ταύτισης με την ηρωίδα, γιατί και εγώ σε όλη μου τη ζωή ένιωθα ότι δεν ανήκω πουθενά. Οτι δεν είμαι ούτε Αμερικανίδα ούτε Ελληνίδα. Τα παιδιά μου αισθάνονται ότι είναι Αμερικανοί εκατό τοις εκατό, όπως και ο πατέρας μου αισθανόταν Ελληνας εκατό τοις εκατό. Αλλά και ο πατέρας μου ήταν Ελληνας από την Ανατολία κι εκδιώχθηκε από τους Τούρκους, οπότε και αυτός ένιωθε ότι είχε χάσει τον τόπο του».
Το αίσθημα αυτό, του ανέστιου, η Ολυμπία Δουκάκη το ένιωσε στο πετσί της και για έναν επιπλέον λόγο: στο Λόουελ της Μασαχουσέτης, όπου μεγάλωσε, επικρατούσαν εντάσεις μεταξύ των διαφόρων φυλετικών ομάδων. «Οι Ελληνίδες που δούλευαν στους μύλους ήταν υποχρεωμένες να συνοδεύονται από άνδρες για να μην δεχθούν επίθεση», θυμάται η ίδια. «Ακόμα κι εγώ, όταν ήμουν δώδεκα χρονών, κρατούσα μαχαίρι. Δεν το χρησιμοποίησα ποτέ αλλά έπρεπε να το δείχνω, να ξέρουν ότι έχω μαχαίρι. Θυμάμαι μια φορά με έδεσαν σε ένα δέντρο και μου έχωσαν τις κάλτσες μου στο στόμα, βαθιά μέχρι τον λαιμό»
Γιατί όμως αυτό το μίσος; «Κοιτάξτε, όλοι κυνηγούσαν έναν μισθό, μια δουλειά, και ο ανταγωνισμός ήταν μεγάλος. Οι μεγάλοι ανταγωνίζονταν ο ένας τον άλλο, οπότε τα νέα παιδιά στον δρόμο μάλωναν συνεχώς. Εκτός από τους Ελληνες, υπήρχαν ακόμα Αρμένιοι, Ιρλανδοί, Γάλλοι, Γερμανοί και όλοι μάλωναν με όλους. Οταν μετακομίσαμε στο Σόμερβιλ είχαμε να κάνουμε κυρίως με τους Ιρλανδούς. Στην ουσία, τσακωνόμασταν για μια μπουκιά φαΐ αλλά ακόμα και για την εμφάνισή μας. Σκεφτείτε ότι το όνομά μου, πολύ συχνά το χρησιμοποιούσαν για να με κοροϊδέψουν – κι εγώ έκανα ακριβώς το ίδιο».
Σύμφωνα με την Ολυμπία Δουκάκη, υπήρχε και σεξουαλικός ρατσισμός, ιδίως στους κόλπους της ελληνικής κοινότητας. «Οι άνδρες καταπίεζαν τις γυναίκες. Επαναστάτησα πολύ σε αυτό, δεν ήθελα να ανήκω σε μια τέτοια κοινότητα που αντιμετώπιζε τις γυναίκες με αυτόν τον τρόπο».
Ωστόσο, όταν αργότερα, κατά την προσπάθειά της να γίνει ηθοποιός, δέχθηκε πιέσεις να αλλάξει το όνομά της, αρνήθηκε πεισματικά. «Πράγματι, αρνήθηκα να αλλάξω το όνομά μου γιατί είχα πολεμήσει στους δρόμους γι’ αυτό και ήξερα ότι κάτι τέτοιο θα καταστενοχωρούσε τους γονείς μου. Μπορεί να μην ένιωθα ότι ανήκα σε μια κοινότητα αλλά σεβόμουν τους γονείς μου. Ενιωθα ότι αποτελώ κομμάτι τους».
Μπήκα σε μαύρη λίστα γιατί διαμαρτυρήθηκα
Η Ολυμπία Δουκάκη, ανήσυχο άτομο με πολιτικές και κοινωνικές ανησυχίες, δεν αφήνει ασχολίαστη την πολιτική κατάσταση στην Αμερική. «Ω, Θεέ μου», απαντά ξέπνοη σχεδόν όταν της ζητάμε ένα πολιτικό σχόλιο. «Αυτό που συμβαίνει εδώ και καιρό στην Αμερική είναι τρομερό. Περνάμε πολύ δύσκολα και αισθανόμαστε ότι είμαστε ήρωες σε έργο του Μπέκετ. Υπάρχει άγνοια σχετικά με όσα συμβαίνουν και επικρατεί μια αδυναμία να αντιδράσεις. Φυσικά γίνονται διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες, έχω συμμετάσχει πολλές φορές σε αυτές, με συνέπεια να βρεθώ στη «μαύρη λίστα». Ισως ο χαρακτηρισμός «μαύρη λίστα» να είναι κάπως βαρύς αλλά στην πράξη αυτό ήταν: περνούσε γραμμή να μην πηγαίνει ο κόσμος στις παραστάσεις σου, στις ταινίες σου. Σε μένα αυτό συνέβη. Μας έκαναν μποϊκοτάζ. Περιμένω με μεγάλη ανυπομονησία τις επόμενες εκλογές».
Η πρωταγωνίστρια του «Ρόουζ» έχει και έναν λόγο να πει για τον επίσης διάσημο πρώτο της ξάδελφο, τον Μάικλ Δουκάκη. «Είναι πολύ προβληματισμένος με τη στάση των νέων παιδιών απέναντι στην πολιτική», δηλώνει. «Είναι τόσο αηδιασμένα και κουρασμένα από την πολιτική που απέχουν και παραμένουν απαθείς. O Μάικλ διδάσκει στο UCLA και στο Northeastern, και έχει ρίξει όλο του το βάρος στο να μετατρέψει τους νέους Αμερικανούς σε ενεργούς πολίτες».
35 χρόνια και 125 παραστάσεις
Η Ολυμπία Δουκάκη μετρά περισσότερα από 35 χρόνια δουλειάς στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Εχει τιμηθεί με πλήθος βραβείων, μεταξύ αυτών με το Βραβείο Οσκαρ για δεύτερο γυναικείο ρόλο. Εχει συμμετάσχει σε περισσότερες από 125 παραστάσεις «οφ» και «ον Μπρόντγουεϊ», ενώ συμμετείχε και σε ταινίες όπως «Ανθισμένες Μανόλιες», «Κοίτα ποιος μιλάει 1, 2 και 3», «Κάτω από τη λάμψη του φεγγαριού», «Ακαταμάχητη Αφροδίτη» κ.ά. H Ολυμπία Δουκάκη έχει επίσης ασχοληθεί με την διδασκαλία, τη σκηνοθεσία, την παραγωγή, καθώς και τον πολιτικό ακτιβισμό.