O Paolo Giovio στο έργο του «H ζωή του Ραφαήλ του Ουρμπίνο» (1527) εκφράζει τον βαθύ θαυμασμό του για τον καλλιτέχνη, εγκωμιάζοντας τη «θαυμαστή πραότητα αλλά και σπιρτάδα του αρμονικού του πνεύματος». Αναφέρεται, επίσης, στην κομψότητα και τη χάρη των έργων του, ότι δηλαδή ξέρει να μετριάζει και να απαλύνει, ως καλλιτέχνης, «την τραχύτητα των πολύ ζωντανών χρωμάτων», συμφιλιώνοντας το «σχέδιο» με τα «φωτεινά και ανθεκτικά χρώματα της ελαιογραφίας», σημειώνει προλογικά ο Antonio Manuel Gonzalez Rodriguz.
Προχωρώντας σε σύντομη διαχρονική εξέταση του Ραφαήλ, παραθέτει συνθετικά γνώμες και κρίσεις που διατυπώθηκαν για το έργο του στο παρελθόν. Με αφετηρία συγχρόνους του, όπως ο Βαζάρι, περνάει σε μεταγενέστερους, όπως ο Γκαίτε ή ο ζωγράφος Ενγκρ, που τον αναγνώριζε ως μόνο δάσκαλό του και συνιστά τον συνδετικό κρίκο του Ραφαήλ με τις νεωτερικές αναζητήσεις στην τέχνη προς τα τέλη του 19ου αιώνα.
Μαθητεία στον Περουτζίνο
«Ο πατέρας του καλλιτέχνη -γράφει η Nicoletta Baldini, που συντάσσει την εκτενή μονογραφία- έχοντας εντοπίσει το εξαιρετικό ταλέντο του γιου του και την ανεπάρκεια του δικού του εργαστηρίου για την πλήρη καλλιέργειά του, αποφάσισε να τον στείλει στην Περούτζα, κοντά στον Πιέτρο Περουτζίνο. (…) H δραστηριότητα του Περουτζίνο -ενός από τους διασημότερους ζωγράφους της εποχής- είχε επικεντρωθεί κατά τη δεκαετία του 1490 μεταξύ Περούτζα και Φλωρεντίας. (…) Σ’ αυτό το περιβάλλον έκανε τα πρώτα του βήματα ο νεαρός Ραφαήλ, ο οποίος, αφού πρώτα είχε διαδαχθεί τις βασικές αρχές της ζωγραφικής, βρέθηκε πολύ σύντομα να συνεργάζεται με τον δάσκαλό του».
«Από το 1500 ώς το 1504 ο Ραφαήλ -τονίζει η βιογράφος- ζωγραφίζει αρκετούς πίνακες με θέμα την Παναγία και το Θείο Βρέφος, αποκαλύπτοντας, μεταξύ άλλων, πόσο ο καλλιτέχνης από το Ουρμπίνο έχει αρχίσει να διαφοροποιείται, από τα πρώτα ήδη χρόνια του νέου αιώνα, από τον Περουτζίνο».
Αν και νεαρός, ο Ραφαήλ θα γίνει ευμενώς δεκτός ως ζωγράφος στην πρωτεύουσα της Τοσκάνης και μάλιστα σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται κατ’ εξοχήν από καλλιτεχνικές, αλλά και γενικότερες ανακατατάξεις. H παραμονή του στη Φλωρεντία του έδωσε τη δυνατότητα να μελετήσει, όχι μόνο τα έργα των συγχρόνων του δασκάλων, Μιχαήλ Αγγέλου και Λεονάρντο, αλλά και σημαντικών καλλιτεχνών του 15ου αι.
«Κατά την παραμονή του στη Φλωρεντία -σημειώνει η Baldini- ο Ραφαήλ ζωγράφισε σημαντικό αριθμό έργων με θέμα την Παναγία και το Θείο Βρέφος (…) Την ίδια περίοδο φιλοτέχνησε και πορτρέτα επιφανών προσώπων της πόλης. (…) Τα έργα αυτά που προορίζονταν για καλλιεργημένους ιδιώτες, δείχνουν ότι ο Ραφαήλ είχε κατανοήσει και αφομοιώσει πλήρως τις καλλιτεχνικές τάσεις που κυριαρχούσαν στη Φλωρεντία της εποχής εκείνης».
Φεύγοντας προς το τέλος του 1508 από την πόλη των Μεδίκων για να πάει στη Ρώμη, ο Ραφαήλ μπορούσε να σταθεί δίπλα στους δύο κορυφαίους τότε καλλιτέχνες: τον Μιχαήλ Αγγελο και τον Λεονάρντο.
Εικονογράφος του Βατικανού
Η αναδιοργάνωση και διακόσμηση αιθουσών στο Ανάκτορο του Βατικανού από διάσημους αρχιτέκτονες και ζωγράφους ήταν η αιτία που συνέβαλε στο να κληθεί ο Ραφαήλ στην Αιώνια Πόλη.
Αναλαμβάνει να διακοσμήσει στο παπικό μέγαρο την οροφή της Αίθουσας της Υπογραφής, και είναι το πρώτο έργο δημόσιου χαρακτήρα που εκτελεί.
«Ο Ραφαήλ ζωγράφισε εδώ -διευκρινίζει η Baldini- σε στρογγυλό σχήμα, προσωποποιήσεις της Θεολογίας, της Δικαοιοσύνης, της Φιλοσοφίας και της Ποίησης, και στα ορθογώνια τμήματα την Αστρονομία, την Κρίση του Σολομώντος, το Προπατορικό Αμάρτημα και τον Απόλλωνα με τον Μαρσύα. Ηδη, από τις πρώτες αυτές νωπογραφίες, η επιτυχία του Ραφαήλ υπήρξε άμεση, τόσο που ο Πάπας «αποφάσισε να πετάξει όλα τα έργα των άλλων δασκάλων, παλιών και νέων», κατά τα λεγόμενα του Βαζάρι, και να του αναθέσει τις τέσσερις μεγάλες σκηνές που προβλέπονταν για τους τοίχους της ίδιας αίθουσας». Και όπως εξηγεί η Baldini, «ο Ραφαήλ κατάφερε να απεικονίσει, με διαφορετικό και καινοφανή τρόπο, τις ιδέες που βρίσκονταν στη βάση του αρχικού εικονογραφικού προγράμματος, και που έγιναν εν συνεχεία ιδέες των ιερωμένων και των ουμανιστών που περιτριγύριζαν τον Ιούλιο B΄ – ιδέες, σύμφωνα με τις οποίες υπήρχε αρμονία ανάμεσα στην αρχαία γνώση και σε αυτό που συντελείται με την εμφάνιση του Χριστιανισμού». Εμβληματική διάσταση καταλαμβάνει στο εικονογραφικό πρόγραμμα η σκηνή με την περίφημη Σχολή των Αθηνών, όπου φιλόσοφοι, επιστήμονες και ποιητές της αρχαιότητας αναζητούν την αλήθεια μέσω του διαλόγου.
«Στα χρόνια που ο Ραφαήλ ήταν απορροφημένος με τη διακόσμηση του Βατικανού -επισημαίνει η Baldini- μελετώντας με πάθος την κλασική αρχαιότητα, φιλοτέχνησε και ορισμένα άλλα έργα, όχι λιγότερο σημαντικά, που δείχνουν ανάγλυφα, όχι μόνο τον φρενήρη ρυθμό με τον οποίο δούλευε, αλλά και τη φήμη που είχε αποκτήσει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα στη Ρώμη».
Η είδηση του θανάτου του, που τον βρήκε ξαφνικά στη Ρώμη σε ηλικία μόλις 37 ετών, στις 6 Απριλίου 1520, την ημέρα των γενεθλίων του, έγινε δεκτή με πόνο και απελπισία από τους συγχρόνους του… Από εκείνη την εποχή και για πέντε αιώνες, ο μύθος του Ραφαήλ δεν έσβησε ποτέ», καταλήγει η Baldini.
O Πρόλογος, η εκτενής αναφορά στη ζωή και στο έργο του Ραφαήλ, η αναλυτική παρουσίαση μιας σειράς έργων και τα κείμενα στο Παράρτημα του τόμου προσφέρουν μια διεξοδική εικόνα για την πιο λαμπρή μορφή της ώριμης Αναγέννησης.
Η μονογραφία για τον Ραφαήλ της σειράς «Βιβλιοθήκη Τέχνης» της «Κ» κυκλοφορεί σε περίπτερα και πρακτορεία Τύπου, το Σάββατο 20 Μαΐου, στην τιμή των 5,90 ευρώ.