Μάικλ Ιγκνάτιεφ
Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ως Πολιτική και ως Ειδωλολατρία
Μετάφραση: Ελένη Αστερίου
εκδ. Καστανιώτης, 2004, σελ. 218Κώστας Δουζίνας
Το Τέλος των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Μετάφραση: Ηλίας Νικολούδης
εκδ. Παπαζήσης, 2006, σελ. 560
Η βιβλιογραφία για τα ανθρώπινα δικαιώματα εμπλουτίζεται σήμερα τόσο στο θεωρητικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο που σχετίζεται με τις πρακτικές πλευρές ενός ανθρώπινου χάρτη, ενός ατελούς σχεδίου που βάλλεται από αδικίες δίχως να έχει δυνατότητες να προσεγγίσει καταστάσεις χάριτος, φωτός και λύτρωσης. Και στα δύο εξαιρετικά επίκαιρα βιβλία, διατυπώνεται μια κοινή παραδοχή: είναι φοβερά δύσκολη η εφαρμογή των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρά η διατύπωσή τους.
Τονίζεται μάλιστα η αντίστροφη σχέση μεταξύ ρητορικής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και πραγματικής τους προστασίας. Και παρά το αναμφίβολο κύρος των διεθνών κατακτήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το εύρος τους και ο τρόπος εφαρμογής τους γίνονται ολοένα θολότερα. Ντοκουμέντα, όπως ο Χάρτης του ΟΗΕ του 1945, η Σύμβαση για τη Γενοκτονία του 1948 (που προστατεύει θρησκευτικές, φυλετικές και εθνοτικές ομάδες από την εξόντωση), οι Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 που ενισχύουν την προστασία των αμάχων και η Διεθνής Σύμβαση για το Ασυλο του 1951 που προστατεύει τα δικαιώματα των προσφύγων, δεν καθοδηγήθηκαν από κράτη που εφάρμοζαν ήδη αυτό που κήρυσσαν.
Και πράγματι, πολλά από τα κράτη που συνέβαλαν στη σύνταξη της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 1948 στα Ηνωμένα Εθνη δεν έβλεπαν κάποια σοβαρή αντίφαση στο να υπογράφουν κανόνες στο εξωτερικό και να συνεχίζουν την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό. Ετσι, δεν αποτελεί σύμπτωση και δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα «θριαμβεύουν» σε μια χρονική περίοδο μεγάλης δυσφορίας από την κατάρρευση ηθικών βεβαιοτήτων και πολιτικών προγραμμάτων και μέγιστου άγχους όσον αφορά προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ζωής. Για τον καθηγητή του Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου Κώστα Δουζίνα, η πολιτική φιλοσοφία φαίνεται να έχει εγκαταλείψει τις παραδόσεις της, δηλαδή την κλασική τέχνη της διερεύνησης της δίκαιης κοινωνίας και της ιστορίας της και να έχει ξεπέσει σε συμπεριφοριστική πολιτική επιστήμη και σε δογματική φιλοσοφία των δικαιωμάτων. Η επίσημη σκέψη και δράση στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει αφεθεί στα χέρια διθυραμβολόγων αρθρογράφων, βαριεστημένων διπλωματών και πλούσιων διεθνολόγων σε Νέα Υόρκη, Χάγη, Γενεύη, Βρυξέλλες, Στρασβούργο κ.α., των οποίων η εμπειρία όσον αφορά τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων περιορίζεται στο ότι κάποτε τους σερβίρισαν ένα μπουκάλι ξινισμένο κρασί.
Σύγχρονη ανωμαλία
Τόσο για τον Δουζίνα, όσο και για τον Ιγκνάτιεφ, η νομική επανάσταση, η επανάσταση της συνηγορίας και η επανάσταση της επιβολής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αύξησαν δραματικά τις προσδοκίες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες απογοητεύσεις. Ο ακτιβισμός για τα ανθρώπινα δικαιώματα θα ήταν λιγότερο ευάλωτος στην απογοήτευση εάν μπορούσε να εκτιμήσει τον βαθμό στον οποίο η γλώσσα των δικαιωμάτων θα όφειλε να επιβάλλει όρια στον εαυτό της. Στο κείμενό του «Τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ειδωλολατρία» ο Μάικλ Ιγκνάτιεφ, διευθυντής του Κέντρου Καρ για την Πολιτική των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, δείχνει τι σημαίνει ανθρωπισμός που λατρεύει τον εαυτό του – γεγονός που επιτρέπει την κατανόηση πολλών όψεων της σύγχρονης ανωμαλίας. Η αμερικανική πολιτική, λόγου χάρη, για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι η πιο παράδοξη. Προκύπτει από μια χώρα με μεγάλη παράδοση εθνικών δικαιωμάτων που καθοδηγεί τον κόσμο να καταγγέλλει τις παραβιάσεις που διαπράττουν οι άλλοι, και που η ίδια αρνείται να επικυρώσει στις διεθνείς συμβάσεις. Με αποτέλεσμα, η πιο σημαντική αντίσταση στην εσωτερική εφαρμογή των διεθνών κανόνων για τα δικαιώματα να μην προέρχεται από τα κράτη «αλήτες» που βρίσκονται έξω από τη δυτική παράδοση από το Ισλάμ ή από τις ασιατικές κοινωνίες, αλλά από μια χώρα η οποία συνδέοντας τα δικαιώματα με τη λαϊκή της κυριαρχία, αντιτίθεται στη διεθνή εποπτεία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, θεωρώντας την ως παραβίαση της δημοκρατίας της. Στην πραγματικότητα, τονίζει ο Ιγκνάτιεφ, η ηθική ομοφωνία της Δύσης να θεωρεί τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ένα είδος «κοσμικής θρησκείας» -που πάντα ήταν ένας πειστικός μύθος εκτός Δύσης παρά εντός- οδήγησε σε μια κουλτούρα που φοβάται ότι δεν πιστεύει σε τίποτε άλλο.
Τέλος ή ανασύνταξη;
Ο θρίαμβος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το «τέλος της ιστορίας» που τον συνοδεύει, γράφει ο Δουζίνας, κρύβουν ίσως μια τελική μετάλλαξη στη μακριά τροχιά του φυσικού δικαίου κατά την οποία το κάλεσμα της φύσης μετατράπηκε, από άμυνα κατά της συμβατικής σοφίας και του θεσμικού λήθαργου, σε νομιμοποιητικό τέχνασμα μερικών από τα πιο σκληρά καθεστώτα και εξουσίες.
Μήπως οι υπουργοί των Εσωτερικών θα έπρεπε να προέρχονται από τις τάξεις των πρώην προσφύγων, οι υπουργοί Κοινωνικών Ασφαλίσεων από τις τάξεις των ανέργων και αστέγων και οι υπουργοί των Οικονομιών να έχουν υποστεί τον εξευτελισμό μιας χρεοκοπίας; Κάτι τέτοιο βεβαίως είναι αδύνατο να συμβεί. Αλλά θα μπορούσαν εύκολα τα ανθρώπινα δικαιώματα να σταματήσουν να χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν «ανθρωπιστικούς» βομβαρδισμούς και γεωπολιτικές ή άλλες νεοαποικιακού τύπου κατακτήσεις. Υπάρχουν δυνατότητες, αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση για ανασύνταξη του χάρτη των δικαιωμάτων.