Οταν το 1967, η Αγγελική Γιαννακίδου εγκαταστάθηκε στην Αλεξανδρούπολη, άρχισε να γνωρίζει την ενδοχώρα της Θράκης. Εκείνα τα χρόνια, όπως λέει, στα χωριά της περιοχής «ό,τι αποκαλούμε παραδοσιακή ζωή ήταν ζώσα πραγματικότητα». Στάθηκε με συγκίνηση όχι μόνο μπροστά στα κειμήλια και τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης αλλά και στις ζωντανές αφηγήσεις, τις μνήμες, τις μαρτυρίες, τους ήχους, τα νανουρίσματα, τα τραγούδια και τους θρήνους. Ενας ολόκληρος πολιτισμός, υλικός όσο και άυλος, οι φόρμες και τα εργαλεία, τα κεντίδια και οι γεύσεις, οι γιορτές και τα τραγούδια, τα σπίτια και τα ενδύματα, απλώνονταν σε μία μεγάλη περιοχή, στην οποία η Αλεξανδρούπολη ήταν το αναπτυσσόμενο κέντρο.
Εδώ και τέσσερα χρόνια και έπειτα από χρόνια συλλογής του υλικού, έπειτα από αγώνες εξεύρεσης ενός κατάλληλου κτιρίου, το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, στεγασμένο σε ένα νεοκλασικό αστικό σπίτι του 1899, είναι πραγματικότητα. Και όχι μόνο αυτό. Αλλά έχοντας ξεπεράσει τα πρώτα χρόνια επιβίωσης, έχει αποσπάσει τον θαυμασμό για τον τρόπο λειτουργίας του, τις συλλογές που αυξάνονται (καθώς ακόμη και σήμερα η Αγγέλα Γιαννακίδου καταγράφει ήχους και εικόνες) αλλά και τον τρόπο που κατορθώνει να στέκεται στα πόδια του.
Είναι ένα αυτοχρηματοδοτούμενο ιδιωτικό, μη κερδοσκοπικό, Μουσείο που έβαλε ένα στοίχημα σε μια χώρα που περιμένει τα πάντα από την κεντρική διοίκηση. Το στοίχημα δείχνει να πετυχαίνει παρά τα βασικά προβλήματα που φυσικά δεν ξαφνιάζουν: τη στενότητα των οικονομικών πόρων και το ανθρώπινο δυναμικό. «Η εκπαιδευτική διάσταση του Μουσείου είναι η βασική του διάσταση», μας λέει η Αγγελική Γιαννακίδου που απαντάει στις ερωτήσεις της «Κ» για την ταυτότητα και τους στόχους αυτού του πρωτότυπου, ως προς τη γένεση και λειτουργία, Μουσείου της Βόρειας Ελλάδας.
– Πώς γεννήθηκε το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης;
– Η ίδρυση του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης είναι σταθμός της βιωματικής μου σχέσης με το θρακικό χώρο, η στάση μου στο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού μέσα από την ιστορική μνήμη καθώς επίσης και η αναγκαιότητα του επαναπροσδιορισμού του λαϊκού πολιτισμού.
– Ποια ήταν τα κυριότερα προβλήματα; Το ζήτημα στέγης πώς αντιμετωπίστηκε;
– Το κύριο πρόβλημα που μας απασχόλησε και μας απασχολεί είναι το οικονομικό, γιατί είναι βασική προϋπόθεση να έχουμε τη δυνατότητα να λειτουργήσει το Μουσείο σε επίπεδο που να τιμά τη Θράκη και γενικά να ανταποκρίνεται στο σύγχρονο ρόλο των Μουσείων. Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης είναι ένα έργο αυτοχρηματοδοτούμενο σε μισθωμένο χώρο του 1899.
Δίκτυα επικοινωνίας
– Πείτε μας δυο λόγια για το κτίριο που αποκαταστάθηκε.
– Το πέτρινο νεοκλασικό χτίστηκε το 1899 και αποτελούσε την εξοχική κατοικία του Αδριανουπολίτη επιχειρηματία Αλτιναλμάζη. Από το 1937 το κτίριο αγοράστηκε από τον έμπορο Χατζηκωνσταντή Στεφάνου και δόθηκε ως προικιό στην εγγονή του Χρυσούλα Βασιλείου Ζαφειρίου ή Μάγγου και μετέπειτα σύζυγο του Γρηγορίου Χρυσοστόμου, δικηγόρου, βουλευτού Εβρου και υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας κατά την περίοδο 1948-49. Στην κατοικία αυτή τον Ιανουάριο του 1951 φιλοξενήθηκε ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Σήμερα ανήκει στη Ζαφειρία Χρυσοστόμου, σύζυγο Νικολάου Παπαθανασίου.
Στις 2-01-1993 το κτίριο κηρύχτηκε διατηρητέο.
Το 1998 ανακαινίσθηκε από την οικογένεια Πολυχρόνη Γιαννακίδη, με σκοπό την ίδρυση του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης.
Η νέα αποστολή καθιστά το κτίριο κέντρο γνωριμίας και προβολής του θρακικού πολιτισμού αλλά και χώρο έρευνας και πνευματικής δημιουργίας, αυτής που ξέρει να συμφιλιώνεται, να εμπνέεται και να οραματίζεται από την αρχέγονη μνήμη και τη λάμψη της λαϊκής παράδοσης.
– Είναι τα εθνολογικά ζητήματα ιδιαιτέρως ευαίσθητα θέματα σε μια περιοχή όπως η Θράκη;
– Φυσικά και είναι. Η Θράκη όμως φέρει τη μνήμη της συμβίωσης του «διαφορετικού». Το μουσείο πρέπει να αναδείξει τους κώδικες αυτής της συμβίωσης και όλα τα πολιτισμικά δίκτυα επικοινωνίας του ευρύτερου χώρου της Θράκης.
– Πώς συγκροτήθηκαν οι συλλογές και πώς εμπλουτίζονται;
– Από το 1967 που ήρθα στη Θράκη εντυπωσιάστηκα κυρίως από τον «αγροτικό» της κόσμο και άρχισα να συλλέγω αντικείμενα με εικαστικό κατ’ αρχήν ενδιαφέρον. Με οδήγησαν σύντομα σε μονοπάτια μνήμης ενός τόπου με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και βαρύτητα που έχει πολλά να μας διδάξει. Ηταν σημαντικό ότι από την αρχή που ασχολήθηκα με τα θέματα αυτά με ενδιέφερε μόνο η Θράκη. Μόλις είχα τελειώσει τότε το Γυμνάσιο στη Θεσσαλονίκη. Ετσι υπάρχει ένα σημαντικό υλικό και γνώση του κοινωνικού ιστού της Θράκης στα νεότερα χρόνια.
– Πώς προκαλείτε τον διάλογο με την τοπική κοινωνία;
– Με διάφορες δραστηριότητες που έχουν στόχο να συνδέσουν τους προβληματισμούς της σύγχρονης κοινωνίας με την παράδοση και τη γνώση που εμπεριέχεται σε αυτήν. Ανοίξαμε το δρόμο για τα εκπαιδευτικά προγράμματα στα Μουσεία της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς για πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια και λειτουργεί δημιουργικό εργαστήρι κάθε Σάββατο, με θεματολογία πάντα σε σχέση με τον τόπο.
– Εχετε επαφές με αντίστοιχα μουσεία του εξωτερικού;
– Λίγες θα έλεγα γιατί το μουσείο είναι στον τέταρτο χρόνο της λειτουργίας του και ο κύριος στόχος του ήταν να δώσει πρώτα στον τόπο ένα στίγμα της παρουσίας του και του ρόλου του.
– Ποιος είναι ο ιδεατός ρόλος ενός τέτοιου μουσείου σύμφωνα με την εμπειρία σας;
– Το μουσείο να γίνει αφορμή για γνώση και κριτική σκέψη απέναντι στα μηνύματα της παγκόσμιας κοινωνίας.
– Πώς επιλύετε θέματα όπως το ανθρώπινο δυναμικό;
– Αρκετά δύσκολα γιατί στην περιφέρεια ένα μικρό μόνο ποσοστό εξειδικευμένου προσωπικού παραμένει για λόγους -φυσικά- οικονομικούς.
– Πώς εξασφαλίζετε χρηματοδότηση;
– Είχαμε κάποιες επιχορηγήσεις από το υπουργείο Πολιτισμού, και είναι σημαντικό και οικονομικά και ηθικά. Εχουμε οργανώσει ένα πωλητήριο με παραγωγές που είναι θρακιώτικα διακοσμητικά-χρηστικά αντικείμενα και ανταποκρίνονται στη σύγχρονη αισθητική. Επίσης, οργανώσαμε παραγωγή και διακίνηση παραδοσιακών προϊόντων με τη μορφή χωριστής εταιρείας κερδοσκοπικής.
– Υπάρχει ένας τρόπος για να καταστήσεις ελκυστικό τον λαϊκό πολιτισμό στον 21ο αιώνα;
– Να επαναπροσδιορίσουμε τι είναι λαϊκός πολιτισμός για να πάψει να λειτουργεί ως φολκλόρ. Από θεατές να γίνουμε μέτοχοι και φορείς του πολιτισμού μας και τότε θα είναι και πάλι ελκυστικός γιατί θα είναι μέρος της ζωής μας.
– Σας ενοχλεί ο όρος «φολκλόρ» και οι συνδηλώσεις του στο μέσο κοινό;
– Ναι αφάνταστα, γιατί έχει αφαιρέσει από την παράδοσή μας την ουσία, το λόγο, την αιτία και γίναμε θεατές του πολιτισμού μας.
Μνήμη και μήνυμα
– Η Αλεξανδρούπολη πώς σας αγκαλιάζει;
– Οπως σε κάθε τόπο υπάρχουν άνθρωποι που χάρηκαν και συμμετέχουν και πολλοί άλλοι που τους είναι αδιάφορο.
– Τι πρέπει να πετύχετε ακόμη για να είστε ικανοποιημένη;
– Να υποστεί μια όσμωση ο κοινωνικός χώρος από το μουσείο. Μόνο που αυτό είναι μια συνεχής προσπάθεια μέσα από την εκπαιδευτική του διάσταση να δώσει στους πολίτες τη δυνατότητα της συμμετοχής και της κριτικής σκέψης στη διαδικασία «μνήμη και μήνυμα».
– Αν γνωρίζατε τις δυσκολίες, θα το επιχειρούσατε και πάλι;
– Πολύ φοβάμαι πως ναι.
– Μήπως τελικά είστε ένα πρότυπο ιδιωτικής πρωτοβουλίας στον πολιτισμό;
– Δεν μπορώ εγώ να αποδώσω αυτόν τον χαρακτηρισμό. Ξέρω πως νιώθω μέτοχος και συνένοχος ενός τόπου που με οδηγεί στο να προσπαθήσω να βοηθήσω τον τόπο μου, για να μην ακυρώσω τον εαυτό μου.
Αντίθετοι στο φολκλόρ
Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης παρουσιάζει μέσα από αντικείμενα, λόγο, εικόνα, βίντεο και ήχο την κοινωνική και οικονομική ζωή στη Θράκη από τον 18ο αιώνα ώς τη δεκαετία του 1970. Το υλικό προσφέρεται για εκπαιδευτικά προγράμματα. «Στόχος του μουσείου δεν είναι η συντήρηση του φολκλόρ», γράφει η Αγγέλα Γιαννακίδου στον άρτιο κατάλογο του Μουσείου. «Αλλά η δημιουργία ενός ζωντανού τρόπου γνωριμίας με τον λαϊκό πολιτισμό και τα έθιμα της Θράκης που θα συνδέει την παράδοση και τη μνήμη που εμπεριέχει, με τον προβληματισμό της σύγχρονης κοινωνίας.
Αυτό που αφορά την Αγγελική Γιαννακίδου είναι να θέσει ερωτήματα, να ανοίξει θέματα προς διερεύνηση, να δημιουργήσει κίνηση και ροή σκέψης. Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, στεγασμένο σε αυτό το πολύ ιδιαίτερο σπίτι που αποκατέστησε με δικά της έξοδα η οικογένεια Γιαννακίδη, θέλει να είναι ένα παράθυρο στον γόνιμο προβληματισμό και ένα ρήγμα στην άγνοια και την αδιαφορία.